Một Số Giải Pháp Hoàn Thiện Hoạt Động Của Lực Lượng Kiểm Soát Hải Quan Tại Các Cửa Khẩu Đường Bộ Miền Nam

Kiểm soát hải quan là quá trình giám sát, kiểm tra hàng hóa, phương tiện vận tải, hành lý của hành khách xuất nhập cảnh qua cửa khẩu. Mục tiêu chính là đảm bảo tuân thủ pháp luật, ngăn chặn buôn lậu, gian lận thương mại, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và an ninh quốc gia. Vai trò của kiểm soát hải quan không chỉ giới hạn ở việc ngăn chặn vi phạm mà còn tạo môi trường thương mại minh bạch, công bằng, thúc đẩy phát triển kinh tế. Kiểm soát hải quan hiệu quả giúp tăng thu ngân sách nhà nước, bảo vệ sản xuất trong nước và tạo niềm tin cho các doanh nghiệp làm ăn chân chính.

Miền Nam Việt Nam có hệ thống cửa khẩu đường bộ đa dạng, tiếp giáp với các nước láng giềng như Campuchia. Địa hình phức tạp, nhiều đường mòn lối mở tạo điều kiện cho hoạt động buôn lậu. Bên cạnh đó, sự phát triển kinh tế, giao thương sôi động cũng kéo theo những thách thức lớn cho công tác kiểm soát. Các đối tượng buôn lậu thường lợi dụng sự thông thoáng trong chính sách, sự khác biệt về giá cả hàng hóa giữa các nước để thực hiện hành vi vi phạm. Do đó, việc nắm vững đặc điểm địa bàn là yếu tố then chốt để xây dựng các biện pháp kiểm soát phù hợp.

Các đối tượng buôn lậu sử dụng nhiều phương thức, thủ đoạn tinh vi để qua mặt lực lượng chức năng. Chúng có thể khai báo sai tên hàng, số lượng, giá trị hàng hóa, sử dụng giấy tờ giả mạo, trà trộn hàng lậu vào hàng hóa hợp pháp, hoặc lợi dụng các chính sách ưu đãi để trốn thuế. Đặc biệt, việc sử dụng công nghệ cao như internet, mạng xã hội để giao dịch, vận chuyển hàng lậu đang trở nên phổ biến, gây khó khăn cho công tác phát hiện, điều tra. Để đối phó với tình hình này, lực lượng kiểm soát hải quan cần nâng cao trình độ nghiệp vụ, trang bị các thiết bị kỹ thuật hiện đại và tăng cường hợp tác quốc tế.

Nguồn lực cho công tác kiểm soát hải quan, bao gồm nhân lực, kinh phí, trang thiết bị, còn nhiều hạn chế so với yêu cầu thực tế. Số lượng cán bộ hải quan còn thiếu, trình độ chuyên môn chưa đồng đều, đặc biệt là ở các cửa khẩu vùng sâu vùng xa. Cơ sở vật chất kỹ thuật như máy soi container, hệ thống camera giám sát, phương tiện tuần tra kiểm soát còn thiếu hoặc lạc hậu, ảnh hưởng đến hiệu quả công tác. Để khắc phục tình trạng này, cần tăng cường đầu tư cho lực lượng kiểm soát hải quan, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực và trang bị các thiết bị hiện đại.

Công tác chống buôn lậu đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ, đồng bộ giữa các lực lượng chức năng như hải quan, công an, biên phòng, quản lý thị trường. Tuy nhiên, trên thực tế, sự phối hợp này đôi khi còn chưa hiệu quả, do thiếu cơ chế phối hợp rõ ràng, thông tin trao đổi chậm trễ, hoặc chồng chéo về chức năng, nhiệm vụ. Để nâng cao hiệu quả phối hợp, cần xây dựng quy chế phối hợp cụ thể, phân công trách nhiệm rõ ràng, tăng cường trao đổi thông tin và tổ chức các đợt kiểm tra liên ngành.

Để quản lý rủi ro hiệu quả, cần xây dựng hệ thống tiêu chí đánh giá rủi ro rõ ràng, cụ thể, dựa trên các yếu tố như loại hàng hóa, xuất xứ, doanh nghiệp, tuyến đường, tần suất vi phạm. Các tiêu chí này cần được cập nhật thường xuyên, phù hợp với tình hình thực tế. Việc áp dụng công nghệ thông tin trong xây dựng hệ thống tiêu chí giúp nâng cao tính khách quan, chính xác và giảm thiểu sai sót.

Sử dụng các phần mềm phân tích dữ liệu, trí tuệ nhân tạo (AI) để phân tích thông tin từ nhiều nguồn khác nhau, như tờ khai hải quan, thông tin tình báo, thông tin từ các cơ quan chức năng, để phát hiện các dấu hiệu bất thường, các đối tượng có nguy cơ vi phạm cao. Việc áp dụng công nghệ thông tin giúp nâng cao khả năng dự báo, cảnh báo rủi ro và đưa ra các quyết định kiểm soát kịp thời, chính xác.

Tập trung kiểm tra sau thông quan vào các doanh nghiệp, lô hàng có rủi ro cao, dựa trên kết quả phân tích rủi ro. Kiểm tra sau thông quan giúp phát hiện các hành vi gian lận, trốn thuế sau khi hàng hóa đã được thông quan, đồng thời răn đe các đối tượng có ý định vi phạm. Việc tăng cường kiểm tra sau thông quan không chỉ giúp tăng thu ngân sách nhà nước mà còn tạo môi trường thương mại công bằng, minh bạch.

Máy soi container giúp kiểm tra nhanh chóng, chính xác hàng hóa bên trong container mà không cần mở container, giảm thiểu thời gian và chi phí kiểm tra. Việc triển khai hệ thống máy soi container hiện đại tại các cửa khẩu trọng điểm giúp nâng cao khả năng phát hiện hàng lậu, hàng cấm, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động thông quan hàng hóa.

Hệ thống camera giám sát thông minh, có khả năng nhận diện khuôn mặt, biển số xe, phát hiện các hành vi bất thường, giúp lực lượng hải quan giám sát chặt chẽ hoạt động tại cửa khẩu, ngăn chặn các hành vi vi phạm. Hệ thống camera giám sát cần được kết nối với trung tâm điều hành, có khả năng lưu trữ, phân tích dữ liệu để phục vụ công tác điều tra.

Hệ thống hải quan điện tử cho phép doanh nghiệp khai báo, nộp thuế, làm thủ tục thông quan trực tuyến, giảm thiểu thời gian và chi phí giao dịch. Hệ thống cần được tích hợp với các hệ thống thông tin của các cơ quan chức năng khác, như thuế, ngân hàng, để tạo thành một hệ thống thông tin liên thông, đồng bộ, phục vụ công tác quản lý nhà nước.

Trao đổi thông tin về các đối tượng, phương thức, thủ đoạn buôn lậu, các tuyến đường vận chuyển hàng lậu, các vụ việc vi phạm pháp luật hải quan với hải quan các nước láng giềng giúp nâng cao khả năng phát hiện, ngăn chặn vi phạm. Việc trao đổi thông tin cần được thực hiện thường xuyên, kịp thời, đảm bảo tính bảo mật.

Phối hợp với hải quan các nước để điều tra các vụ án buôn lậu xuyên quốc gia, truy bắt các đối tượng chủ mưu, cầm đầu, thu hồi tang vật, chứng cứ. Việc phối hợp điều tra cần được thực hiện theo các hiệp định, thỏa thuận song phương hoặc đa phương, đảm bảo tuân thủ pháp luật của các nước liên quan.

Tham gia các tổ chức quốc tế về hải quan, như Tổ chức Hải quan Thế giới (WCO), để học hỏi kinh nghiệm, tiếp cận các tiêu chuẩn, thông lệ quốc tế, đồng thời đóng góp vào việc xây dựng các chính sách, quy định chung về kiểm soát hải quan.

Xây dựng chương trình đào tạo chuyên sâu về nghiệp vụ kiểm soát hải quan, bao gồm các nội dung như pháp luật hải quan, kỹ thuật kiểm tra, giám sát, phân tích rủi ro, sử dụng trang thiết bị hiện đại. Chương trình cần được cập nhật thường xuyên, phù hợp với tình hình thực tế.

Tổ chức các khóa tập huấn về kỹ năng sử dụng công nghệ hiện đại, như máy soi container, hệ thống camera giám sát, hệ thống hải quan điện tử, cho cán bộ kiểm soát hải quan. Cán bộ cần được trang bị kiến thức, kỹ năng để khai thác tối đa hiệu quả của các thiết bị này.

Tăng cường đào tạo về đạo đức công vụ, phòng chống tham nhũng cho cán bộ kiểm soát hải quan. Cán bộ cần được nâng cao ý thức trách nhiệm, liêm chính, trung thực, không để lợi ích cá nhân chi phối công việc.