Tổng quan nghiên cứu

Xây dựng nông thôn mới (NTM) là nhiệm vụ trọng tâm nhằm thực hiện Nghị quyết 26-NQ/TW ngày 05/08/2008 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa X về nông nghiệp, nông dân, nông thôn. Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng NTM giai đoạn 2010-2020 được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt theo Quyết định số 800/QĐ-TTg ngày 04/06/2010, nhằm phát triển kinh tế - xã hội, chính trị và an ninh quốc phòng trên phạm vi toàn quốc. Tuy nhiên, sau 5 năm thực hiện, việc huy động nguồn lực từ cộng đồng tại nhiều địa phương, trong đó có huyện Trùng Khánh, tỉnh Cao Bằng, còn nhiều hạn chế. Người dân chưa tích cực tham gia đóng góp, tâm lý ỷ lại vào nguồn vốn nhà nước vẫn phổ biến, dẫn đến nguồn vốn chủ yếu vẫn dựa vào ngân sách nhà nước, tập trung cho xây dựng cơ sở hạ tầng mà thiếu sự tham gia của cộng đồng trong các hoạt động sản xuất, bảo vệ môi trường và phát triển văn hóa.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung đánh giá thực trạng huy động nguồn lực cộng đồng trong xây dựng NTM tại huyện Trùng Khánh giai đoạn 2011-2015, phân tích nguyên nhân, điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức, từ đó đề xuất các giải pháp phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả huy động nguồn lực cộng đồng. Phạm vi nghiên cứu bao gồm 3 xã đại diện cho các vùng đặc trưng của huyện: Phong Châu, Đình Phong và Đức Hồng. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp tư liệu cho chính quyền địa phương và các nhà hoạch định chính sách nhằm điều chỉnh, bổ sung cơ chế huy động nguồn lực cộng đồng, đặc biệt tại các xã miền núi.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình phát triển nông thôn dựa vào cộng đồng, trong đó nhấn mạnh vai trò chủ thể của cộng đồng dân cư trong xây dựng NTM. Khái niệm "nguồn lực cộng đồng" được hiểu là tổng hợp các nguồn tài nguyên thiên nhiên, tài sản vật chất, tài sản con người, tài sản xã hội và tài sản tài chính mà cộng đồng có thể huy động để phát triển. Lý thuyết phát triển nông thôn dựa vào nội lực cộng đồng của Jody Kretzmann và John McKnight (1993) được áp dụng, đề cao việc sử dụng kỹ năng và sức mạnh hiện hữu trong cộng đồng thay vì phụ thuộc vào hỗ trợ bên ngoài.

Ngoài ra, khung phân tích sự tham gia của Cohen và Uphoff (1979) được sử dụng để đánh giá mức độ tham gia của cộng đồng qua các lĩnh vực: ra quyết định, thực hiện, hưởng lợi và đánh giá. Phương pháp phân tích SWOT được áp dụng để xác định điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức trong huy động nguồn lực cộng đồng tại huyện Trùng Khánh.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu bao gồm thông tin thứ cấp và sơ cấp. Thông tin thứ cấp được thu thập từ các văn bản pháp luật, tài liệu nghiên cứu, số liệu thống kê liên quan đến chương trình xây dựng NTM và huy động nguồn lực cộng đồng. Thông tin sơ cấp được thu thập qua khảo sát thực địa tại 3 xã Phong Châu, Đình Phong và Đức Hồng trong năm 2016.

Mẫu khảo sát gồm 135 hộ dân được chọn ngẫu nhiên không lặp tại 9 thôn đặc trưng, 30 cán bộ xã và thôn, cùng 21 cán bộ đại diện các đoàn thể chính trị - xã hội. Phương pháp phân tích bao gồm thống kê mô tả, so sánh và phân tích SWOT. Dữ liệu được xử lý bằng phần mềm Excel để đánh giá mức độ huy động nguồn lực, sự tham gia của cộng đồng và hiệu quả thực hiện chương trình xây dựng NTM.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Điều kiện tự nhiên và kinh tế xã hội huyện Trùng Khánh: Huyện có diện tích tự nhiên 46.837,76 ha, trong đó đất nông nghiệp chiếm khoảng 91%, đất lâm nghiệp chiếm 72,14%. Dân số năm 2015 là 49.621 người, trong đó 89,7% sống ở nông thôn. Tốc độ tăng trưởng ngành nông - lâm nghiệp đạt 6,9%/năm, giá trị sản xuất nông nghiệp đạt khoảng 34,5 triệu đồng/ha. Tỷ lệ hộ sử dụng điện lưới quốc gia đạt 99,31%, hộ dùng nước sinh hoạt hợp vệ sinh đạt 95%.

  2. Tình hình huy động nguồn lực cộng đồng: Trong giai đoạn 2011-2015, huyện Trùng Khánh đã huy động được nguồn lực đa dạng từ ngân sách nhà nước, doanh nghiệp và cộng đồng. Tại 3 xã nghiên cứu, tổng giá trị đóng góp của người dân cho xây dựng NTM tính đến tháng 10/2015 đạt hàng tỷ đồng, với mức đóng góp bình quân khoảng vài triệu đồng/hộ. Tỷ lệ người dân tham gia các hoạt động xây dựng NTM như đóng góp tiền, ngày công, hiến đất đạt trên 70%. Tuy nhiên, mức độ tham gia và đóng góp có sự khác biệt giữa các xã, xã Phong Châu có mức huy động cao hơn so với xã Đức Hồng và Đình Phong.

  3. Nhận thức và sự tham gia của cộng đồng: Khoảng 85% người dân và cán bộ xã hiểu biết về chương trình xây dựng NTM, tuy nhiên vẫn còn một bộ phận có tâm lý trông chờ, ỷ lại vào nguồn vốn nhà nước. Sự tham gia của cộng đồng chủ yếu tập trung vào các công trình hạ tầng, trong khi các hoạt động phát triển sản xuất, bảo vệ môi trường và văn hóa xã hội chưa được quan tâm đúng mức.

  4. Khó khăn và nguyên nhân: Các khó khăn chính bao gồm hạn chế về nguồn lực tài chính của hộ gia đình, nhận thức chưa đầy đủ về vai trò của cộng đồng, năng lực cán bộ địa phương còn hạn chế, và thiếu các chính sách hỗ trợ cụ thể để huy động nguồn lực cộng đồng. Phân tích SWOT cho thấy điểm mạnh là sự quan tâm của chính quyền và sự đa dạng nguồn lực; điểm yếu là sự phân tán nguồn lực và hạn chế về kỹ năng vận động; cơ hội đến từ các chính sách quốc gia và sự phát triển kinh tế; thách thức là điều kiện kinh tế khó khăn và tâm lý trông chờ hỗ trợ.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy việc huy động nguồn lực cộng đồng tại huyện Trùng Khánh đã có những bước tiến tích cực, đặc biệt trong việc đóng góp cho xây dựng cơ sở hạ tầng. Tuy nhiên, sự tham gia của cộng đồng trong các lĩnh vực khác như phát triển sản xuất, bảo vệ môi trường và văn hóa xã hội còn hạn chế, phản ánh tâm lý ỷ lại và thiếu sự chủ động của người dân. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, như phong trào Saemaul Undong của Hàn Quốc hay kinh nghiệm xây dựng NTM tại tỉnh Lạng Sơn, cho thấy vai trò của cán bộ địa phương và chính sách hỗ trợ đa dạng là yếu tố quyết định thành công.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cơ cấu nguồn lực huy động, bảng tổng hợp mức đóng góp của người dân theo xã, và biểu đồ tỷ lệ tham gia các hoạt động xây dựng NTM. Việc nâng cao nhận thức, năng lực cán bộ và đa dạng hóa các hình thức huy động nguồn lực là cần thiết để phát huy tối đa vai trò chủ thể của cộng đồng trong xây dựng NTM.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường tuyên truyền, nâng cao nhận thức cộng đồng: Triển khai các chương trình truyền thông sâu rộng nhằm nâng cao hiểu biết về vai trò và trách nhiệm của cộng đồng trong xây dựng NTM, tập trung vào các xã có mức huy động thấp. Thời gian thực hiện trong 1-2 năm, chủ thể là UBND huyện, các đoàn thể chính trị - xã hội.

  2. Đào tạo, nâng cao năng lực cán bộ địa phương: Tổ chức các khóa đào tạo về kỹ năng vận động, quản lý dự án và truyền thông cho cán bộ xã, thôn nhằm nâng cao hiệu quả huy động nguồn lực và tổ chức thực hiện chương trình. Thời gian thực hiện 1 năm, chủ thể là Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn phối hợp với UBND huyện.

  3. Đa dạng hóa hình thức huy động nguồn lực: Khuyến khích huy động không chỉ bằng tiền mà còn bằng ngày công, hiến đất, tài sản vật chất và trí tuệ. Xây dựng các chính sách hỗ trợ, ưu đãi cho các hộ và tổ chức tham gia tích cực. Thời gian thực hiện liên tục trong giai đoạn 2024-2026, chủ thể là UBND huyện và các tổ chức xã hội.

  4. Xây dựng cơ chế chính sách hỗ trợ cụ thể cho huy động nguồn lực cộng đồng: Đề xuất cấp tỉnh và trung ương ban hành các văn bản hướng dẫn, cơ chế khuyến khích, hỗ trợ tài chính và kỹ thuật cho cộng đồng tham gia xây dựng NTM. Thời gian thực hiện trong 2 năm, chủ thể là các cơ quan quản lý nhà nước cấp tỉnh và Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Chính quyền địa phương các cấp: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng kế hoạch, chính sách huy động nguồn lực cộng đồng phù hợp với đặc thù địa phương, nâng cao hiệu quả chương trình xây dựng NTM.

  2. Các nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý nhà nước: Tham khảo để điều chỉnh, bổ sung cơ chế, chính sách hỗ trợ huy động nguồn lực cộng đồng, đặc biệt tại các vùng miền núi và khó khăn.

  3. Các tổ chức phi chính phủ và doanh nghiệp: Áp dụng các giải pháp huy động nguồn lực cộng đồng trong các dự án phát triển nông thôn, tăng cường liên kết với cộng đồng để phát triển bền vững.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành phát triển nông thôn: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, kết quả và phân tích để phục vụ cho các nghiên cứu tiếp theo về huy động nguồn lực và phát triển nông thôn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao huy động nguồn lực cộng đồng trong xây dựng NTM lại quan trọng?
    Nguồn lực cộng đồng là yếu tố quyết định sự thành công bền vững của chương trình xây dựng NTM, giúp giảm sự phụ thuộc vào ngân sách nhà nước và phát huy vai trò chủ thể của người dân trong phát triển địa phương.

  2. Những khó khăn chính trong huy động nguồn lực cộng đồng tại huyện Trùng Khánh là gì?
    Khó khăn gồm hạn chế về kinh tế hộ gia đình, nhận thức chưa đầy đủ về vai trò cộng đồng, năng lực cán bộ còn yếu và thiếu chính sách hỗ trợ cụ thể, dẫn đến sự tham gia chưa đồng đều và hiệu quả thấp.

  3. Các hình thức huy động nguồn lực cộng đồng phổ biến là gì?
    Bao gồm đóng góp tiền mặt, ngày công lao động, hiến đất, tài sản vật chất, trí tuệ và sự tham gia ý kiến trong các hoạt động xây dựng NTM, đặc biệt là các công trình hạ tầng và phát triển sản xuất.

  4. Làm thế nào để nâng cao sự tham gia của cộng đồng trong xây dựng NTM?
    Cần tăng cường tuyên truyền, đào tạo cán bộ, đa dạng hóa hình thức huy động, xây dựng cơ chế chính sách hỗ trợ và khuyến khích sự chủ động, tự quản của cộng đồng trong các hoạt động phát triển.

  5. Kết quả nghiên cứu có thể áp dụng cho các địa phương khác không?
    Có thể áp dụng cho các huyện miền núi và vùng khó khăn có điều kiện tương tự, giúp các địa phương xây dựng chiến lược huy động nguồn lực cộng đồng phù hợp, nâng cao hiệu quả xây dựng NTM.

Kết luận

  • Nguồn lực cộng đồng đóng vai trò then chốt trong xây dựng nông thôn mới tại huyện Trùng Khánh, tuy nhiên mức huy động còn hạn chế do nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan.
  • Tình hình kinh tế xã hội, điều kiện tự nhiên và nhận thức của người dân ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng huy động nguồn lực.
  • Việc nâng cao năng lực cán bộ, đa dạng hóa hình thức huy động và xây dựng chính sách hỗ trợ là những giải pháp thiết yếu để phát huy vai trò cộng đồng.
  • Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho chính quyền địa phương và các nhà hoạch định chính sách trong việc điều chỉnh, bổ sung cơ chế huy động nguồn lực cộng đồng.
  • Các bước tiếp theo cần tập trung vào triển khai các giải pháp đề xuất, đánh giá hiệu quả và nhân rộng mô hình huy động nguồn lực cộng đồng trong xây dựng NTM trên địa bàn huyện và các vùng tương tự.

Hãy hành động ngay hôm nay để phát huy sức mạnh nội lực cộng đồng, góp phần xây dựng nông thôn mới bền vững và phát triển toàn diện!