Tổng quan nghiên cứu

Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới (XDNTM) đã được triển khai rộng khắp tại Việt Nam từ năm 2010, với mục tiêu cải thiện đời sống vật chất và tinh thần của người dân nông thôn, đồng thời nâng cao bộ mặt nông thôn về mọi mặt. Tại huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai, một trong những địa phương có tỷ lệ hộ nghèo và cận nghèo cao, việc huy động nguồn lực cộng đồng trong XDNTM là một thách thức lớn. Theo số liệu giai đoạn 2020-2022, tỷ lệ hộ nghèo đa chiều tại huyện còn ở mức 42,97%, trong khi thu nhập bình quân đầu người đạt khoảng 39,56 triệu đồng/người/năm, tăng 10,28 triệu đồng so với năm trước đó. Huyện có 7/18 xã đạt chuẩn nông thôn mới, trong đó có 1 xã đạt chuẩn nâng cao, với bình quân 10,06 tiêu chí/xã.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về XDNTM, đánh giá thực trạng huy động nguồn lực cộng đồng tại các xã khó khăn trên địa bàn huyện Bắc Hà trong giai đoạn 2020-2022, phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả huy động nguồn lực cộng đồng. Phạm vi nghiên cứu bao gồm 3 xã đại diện cho các vùng thượng, trung và hạ huyện, với dữ liệu thu thập từ năm 2020 đến 2022. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho các cấp chính quyền và các nhà hoạch định chính sách nhằm thúc đẩy sự tham gia của cộng đồng trong xây dựng nông thôn mới, đặc biệt tại các xã khó khăn, góp phần giảm nghèo và phát triển bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình về phát triển nông thôn dựa vào cộng đồng, huy động nguồn lực cộng đồng và xây dựng nông thôn mới. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết phát triển dựa vào cộng đồng (Community-Based Development): Nhấn mạnh vai trò chủ thể của cộng đồng trong việc huy động các nguồn lực nhân lực, vật lực và tài chính để phát triển bền vững. Lý thuyết này cho rằng sự tham gia tích cực của người dân là yếu tố quyết định thành công của các chương trình phát triển nông thôn.

  2. Mô hình huy động nguồn lực đa chiều trong xây dựng nông thôn mới: Bao gồm ba nhóm nguồn lực chính là nguồn nhân lực (kiến thức, kỹ năng, sức lao động), nguồn vật lực (đất đai, cơ sở hạ tầng) và nguồn tài chính (vốn ngân sách, vốn huy động từ cộng đồng và doanh nghiệp). Mô hình này giúp phân tích và đánh giá hiệu quả huy động các nguồn lực trong quá trình XDNTM.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: nông thôn mới, cộng đồng, nguồn lực cộng đồng, huy động nguồn lực, xã khó khăn, tiêu chí xã nông thôn mới.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tiếp cận hệ thống và vùng để phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến huy động nguồn lực cộng đồng trong XDNTM tại huyện Bắc Hà. Dữ liệu được thu thập gồm:

  • Thông tin thứ cấp: Số liệu thống kê từ các cơ quan quản lý địa phương, báo cáo xây dựng nông thôn mới, các văn bản pháp luật liên quan giai đoạn 2020-2022.
  • Thông tin sơ cấp: Khảo sát trực tiếp 150 hộ dân và 24 cán bộ cấp huyện, xã tại 3 xã đại diện cho các vùng thượng, trung, hạ huyện (Hoàng Thu Phố, Bản Liền, Nậm Lúc) trong năm 2022.

Phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên được áp dụng với cỡ mẫu 174 phiếu khảo sát. Phân tích số liệu sử dụng phần mềm Excel với các kỹ thuật thống kê mô tả, so sánh và phương pháp chuyên gia để đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp. Thang đo Likert 5 mức độ được sử dụng để đánh giá mức độ cần thiết và hiệu quả của các nguồn lực huy động.

Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu tập trung vào ba nhóm nguồn lực: tài chính (vốn đầu tư, tỷ lệ huy động), vật lực (đất đai, cơ sở hạ tầng), nhân lực (ngày công lao động, kỹ năng, kiến thức).

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng huy động nguồn lực tài chính: Tổng nguồn lực huy động cho XDNTM huyện Bắc Hà giai đoạn 2020-2022 đạt khoảng 902.159 triệu đồng, trong đó vốn tài chính chiếm 778 triệu đồng, vốn đất đai 58 triệu đồng và vốn nhân lực 53 triệu đồng. Tại 3 xã nghiên cứu, tổng nguồn lực huy động từ cộng đồng chỉ đạt khoảng 9 triệu đồng, thấp hơn nhiều so với kế hoạch đề ra do điều kiện kinh tế khó khăn và tỷ lệ hộ nghèo cao (70,88%).

  2. Nguồn nhân lực và vật lực: Người dân đóng góp ngày công lao động và hiến đất xây dựng cơ sở hạ tầng, tuy nhiên mức độ tham gia còn hạn chế do trình độ nhận thức và tập quán sinh hoạt truyền thống. Tỷ lệ đất chưa sử dụng chiếm tới 49,69% tổng diện tích tự nhiên của huyện, là tiềm năng lớn nhưng chưa được khai thác hiệu quả.

  3. Nhận thức và sự tham gia của cộng đồng: Khảo sát cho thấy người dân và cán bộ xã đánh giá mức độ cần thiết của chương trình XDNTM ở mức cao (trên 4 điểm theo thang Likert). Tuy nhiên, vẫn tồn tại tâm lý trông chờ, ỷ lại vào Nhà nước, làm giảm hiệu quả huy động nguồn lực cộng đồng.

  4. Các yếu tố ảnh hưởng: Bao gồm năng lực cán bộ quản lý, điều kiện tự nhiên và kinh tế xã hội, đặc điểm văn hóa, tập quán của đồng bào dân tộc thiểu số chiếm trên 85% dân số huyện, và sự tham gia của doanh nghiệp còn hạn chế.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy việc huy động nguồn lực cộng đồng tại các xã khó khăn huyện Bắc Hà còn nhiều hạn chế, chủ yếu do điều kiện kinh tế khó khăn, tỷ lệ hộ nghèo cao và nhận thức chưa đồng đều. So với các huyện lân cận như Bảo Thắng, Văn Yên và Xín Mần, nơi huy động nguồn lực cộng đồng đạt hiệu quả cao hơn nhờ sự chủ động trong chỉ đạo, kế hoạch cụ thể và sự đồng thuận của người dân, huyện Bắc Hà cần có những giải pháp phù hợp để nâng cao hiệu quả huy động.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ huy động vốn tài chính, vật lực và nhân lực qua các năm 2020-2022, cùng bảng so sánh mức độ tham gia của người dân và cán bộ xã theo thang đo Likert. Bảng phân tích các yếu tố ảnh hưởng cũng giúp minh họa rõ ràng các nhân tố tác động đến huy động nguồn lực.

Việc huy động nguồn lực cộng đồng không chỉ giúp tăng nguồn vốn đầu tư mà còn phát huy vai trò chủ thể của người dân, tạo sự đồng thuận và bền vững cho chương trình XDNTM. Kinh nghiệm từ các địa phương khác cho thấy sự phối hợp chặt chẽ giữa chính quyền, doanh nghiệp và cộng đồng là yếu tố then chốt.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, vận động: Tăng cường truyền thông sâu rộng về lợi ích và vai trò của người dân trong XDNTM đến tất cả cán bộ và người dân, đặc biệt tại các xã khó khăn. Thời gian thực hiện: ngay trong năm 2024. Chủ thể: UBND huyện, các xã, các tổ chức đoàn thể.

  2. Nâng cao thu nhập người dân nông thôn: Phát triển các mô hình sản xuất nông nghiệp hàng hóa, du lịch sinh thái, nghề truyền thống để tăng thu nhập, từ đó nâng cao khả năng đóng góp nguồn lực cộng đồng. Thời gian: 2024-2026. Chủ thể: Phòng Nông nghiệp, các doanh nghiệp, hợp tác xã.

  3. Xây dựng kế hoạch huy động nguồn lực cộng đồng phù hợp: Lập kế hoạch chi tiết, phân bổ nguồn lực theo từng xã, từng nhóm đối tượng, đảm bảo minh bạch và hiệu quả. Thời gian: quý 1 năm 2024. Chủ thể: Ban chỉ đạo XDNTM huyện, UBND xã.

  4. Tăng cường quản lý, giám sát và đảm bảo minh bạch: Thiết lập cơ chế giám sát việc sử dụng nguồn lực huy động, công khai tài chính để tạo niềm tin cho người dân. Thời gian: liên tục từ 2024. Chủ thể: UBND huyện, các tổ chức xã hội, cộng đồng dân cư.

  5. Đào tạo nâng cao năng lực cán bộ quản lý: Tổ chức các lớp tập huấn, bồi dưỡng kỹ năng huy động nguồn lực và quản lý dự án cho cán bộ cấp xã và thôn. Thời gian: 2024-2025. Chủ thể: Sở Nông nghiệp, Ban chỉ đạo XDNTM huyện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước các cấp: Giúp hiểu rõ vai trò, phương pháp huy động nguồn lực cộng đồng trong XDNTM, từ đó xây dựng kế hoạch và chính sách phù hợp.

  2. Nhà nghiên cứu và học viên ngành kinh tế nông nghiệp, phát triển nông thôn: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về huy động nguồn lực cộng đồng, làm tài liệu tham khảo cho các đề tài nghiên cứu tiếp theo.

  3. Các tổ chức chính trị - xã hội và đoàn thể địa phương: Hỗ trợ trong công tác vận động, tuyên truyền và huy động sự tham gia của người dân trong các hoạt động phát triển nông thôn.

  4. Doanh nghiệp và hợp tác xã hoạt động trong lĩnh vực nông nghiệp, phát triển nông thôn: Tham khảo để hiểu rõ vai trò và cơ hội tham gia đóng góp, hợp tác trong chương trình XDNTM, từ đó phát triển kinh doanh gắn với cộng đồng.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao huy động nguồn lực cộng đồng lại quan trọng trong xây dựng nông thôn mới?
    Huy động nguồn lực cộng đồng giúp tăng cường vốn đầu tư, phát huy vai trò chủ thể của người dân, tạo sự đồng thuận và bền vững cho chương trình. Ví dụ, tại huyện Bắc Hà, nguồn lực cộng đồng chiếm phần quan trọng trong tổng vốn XDNTM.

  2. Những khó khăn chính trong huy động nguồn lực cộng đồng tại các xã khó khăn là gì?
    Khó khăn gồm tỷ lệ hộ nghèo cao, trình độ nhận thức chưa đồng đều, tập quán sinh hoạt truyền thống, và tâm lý trông chờ vào Nhà nước. Điều này làm giảm khả năng đóng góp tài chính và ngày công lao động.

  3. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng để đánh giá thực trạng huy động nguồn lực?
    Nghiên cứu sử dụng phương pháp khảo sát trực tiếp với mẫu 174 phiếu, kết hợp phân tích thống kê mô tả, so sánh và phương pháp chuyên gia để đánh giá khách quan.

  4. Các giải pháp nào được đề xuất để nâng cao hiệu quả huy động nguồn lực cộng đồng?
    Bao gồm đẩy mạnh tuyên truyền, nâng cao thu nhập người dân, xây dựng kế hoạch huy động phù hợp, đảm bảo minh bạch và đào tạo cán bộ quản lý.

  5. Ai là đối tượng chính hưởng lợi từ nghiên cứu này?
    Cán bộ quản lý nhà nước, nhà nghiên cứu, tổ chức chính trị xã hội, doanh nghiệp và hợp tác xã đều có thể ứng dụng kết quả nghiên cứu để nâng cao hiệu quả chương trình XDNTM.

Kết luận

  • Huy động nguồn lực cộng đồng là yếu tố then chốt trong thành công của chương trình xây dựng nông thôn mới tại huyện Bắc Hà, đặc biệt trong bối cảnh các xã khó khăn với tỷ lệ hộ nghèo cao.
  • Giai đoạn 2020-2022, huyện đã huy động được tổng nguồn lực khoảng 902 tỷ đồng, trong đó nguồn lực cộng đồng đóng góp tuy còn hạn chế nhưng có vai trò quan trọng.
  • Các yếu tố ảnh hưởng đến huy động nguồn lực gồm năng lực cán bộ, điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội và đặc điểm văn hóa dân tộc.
  • Nghiên cứu đề xuất các giải pháp thiết thực như tăng cường tuyên truyền, nâng cao thu nhập, xây dựng kế hoạch phù hợp và đảm bảo minh bạch trong quản lý nguồn lực.
  • Tiếp theo, cần triển khai các giải pháp đề xuất trong giai đoạn 2024-2026, đồng thời mở rộng nghiên cứu để đánh giá hiệu quả và điều chỉnh chính sách phù hợp.

Kêu gọi hành động: Các cấp chính quyền, tổ chức và cộng đồng dân cư huyện Bắc Hà cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện các giải pháp nhằm huy động hiệu quả nguồn lực cộng đồng, góp phần đẩy nhanh tiến độ hoàn thành các tiêu chí nông thôn mới, nâng cao đời sống người dân và phát triển bền vững vùng nông thôn.