Tổng quan nghiên cứu

Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới (NTM) đã tạo ra bước tiến quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội khu vực nông thôn Việt Nam, đặc biệt sau hơn 12 năm triển khai. Tại huyện Hòa An, tỉnh Cao Bằng, tính đến cuối năm 2022, đã có 3 xã đạt 19/19 tiêu chí NTM, với mức trung bình toàn huyện đạt 11,29 tiêu chí/xã. Tuy nhiên, việc huy động nguồn lực cộng đồng trong xây dựng NTM vẫn còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng đến tiến độ và chất lượng chương trình. Luận văn tập trung nghiên cứu thực trạng huy động nguồn lực cộng đồng tại huyện Hòa An trong giai đoạn 2020-2022, nhằm đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả huy động và sử dụng nguồn lực này.

Mục tiêu nghiên cứu bao gồm: hệ thống hóa lý luận về huy động nguồn lực cộng đồng; đánh giá thực trạng huy động và sử dụng nguồn lực cộng đồng tại huyện Hòa An; phân tích các khó khăn, hạn chế; đề xuất giải pháp phù hợp cho giai đoạn tiếp theo. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 3 xã đại diện cho các vùng đặc thù của huyện: Nam Tuấn, Hoàng Tung và Đức Long, với dữ liệu thu thập từ tháng 3/2022 đến tháng 1/2023. Ý nghĩa nghiên cứu không chỉ góp phần nâng cao hiệu quả chương trình xây dựng NTM tại địa phương mà còn cung cấp cơ sở khoa học cho các chính sách phát triển nông thôn bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình phát triển nông thôn lấy cộng đồng làm trung tâm, nhấn mạnh vai trò của cộng đồng trong huy động nguồn lực và phát triển bền vững. Các khái niệm chính bao gồm:

  • Nguồn lực cộng đồng: bao gồm tài chính, vật chất, nhân lực và sự tham gia ý kiến của người dân trong xây dựng NTM.
  • Phát triển nông thôn mới: theo Nghị quyết số 26-NQ/TW (2008), tập trung vào kết cấu hạ tầng hiện đại, phát triển kinh tế bền vững, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần, bảo tồn văn hóa và môi trường.
  • Sự tham gia của cộng đồng: thể hiện qua đóng góp tài chính, lao động, hiến đất và tham gia ý kiến trong quy hoạch, tổ chức thực hiện và giám sát chương trình.

Khung lý thuyết cũng tham khảo kinh nghiệm huy động nguồn lực từ các huyện Bắc Mê (Hà Giang) và Ba Bể (Bắc Kạn), nhấn mạnh các yếu tố như công khai minh bạch, tuyên truyền vận động, phát huy vai trò các tổ chức chính trị - xã hội và nâng cao năng lực cán bộ cơ sở.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu gồm:

  • Dữ liệu thứ cấp: thu thập từ các báo cáo chính quyền huyện Hòa An, tài liệu pháp luật, các chương trình mục tiêu quốc gia, báo cáo thống kê và các nghiên cứu liên quan.
  • Dữ liệu sơ cấp: khảo sát, phỏng vấn trực tiếp 21 cán bộ Ban quản lý, Ban chỉ đạo xây dựng NTM và đại diện các tổ chức chính trị - xã hội tại 3 xã nghiên cứu; phỏng vấn 9 trưởng thôn và 135 hộ dân được chọn mẫu ngẫu nhiên.

Phương pháp chọn mẫu theo vùng sinh thái và điều kiện kinh tế xã hội khác nhau nhằm đảm bảo tính đại diện. Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả, so sánh và phương pháp chuyên gia để đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp. Thời gian nghiên cứu từ tháng 3/2022 đến tháng 1/2023.

Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu tập trung vào ba nhóm chính: nguồn lực tài chính (vốn đầu tư, huy động từ ngân sách và cộng đồng), nguồn lực vật chất (đất đai, tài sản hiến tặng) và nguồn lực nhân lực (ngày công lao động, kỹ năng, sự tham gia ý kiến).

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng xây dựng NTM tại huyện Hòa An: Đến năm 2022, huyện có 3 xã đạt 19/19 tiêu chí NTM, 1 xã đạt 15-18 tiêu chí, 1 xã đạt 10-14 tiêu chí và 9 xã đạt 5-9 tiêu chí. Trung bình toàn huyện đạt 11,29 tiêu chí/xã. Tuy nhiên, chưa có xã nào đạt tiêu chí quy hoạch theo bộ tiêu chí mới giai đoạn 2021-2025. Tỷ lệ các xã đạt các tiêu chí về giao thông, thủy lợi, điện, trường học, văn hóa, môi trường còn thấp, dao động từ 14,3% đến 71,4%.

  2. Nguồn lực huy động cho xây dựng NTM: Tổng vốn huy động năm 2022 đạt khoảng 163,7 tỷ đồng, trong đó vốn ngân sách Trung ương chiếm tỷ trọng lớn nhất với 27,9 tỷ đồng; vốn lồng ghép từ các chương trình mục tiêu quốc gia chiếm 120,6 tỷ đồng; vốn tín dụng 20 tỷ đồng; vốn doanh nghiệp 10 tỷ đồng; vốn huy động từ cộng đồng (tiền mặt và ngày công lao động quy đổi) đạt 15,6 tỷ đồng, chiếm 9,68% tổng vốn đầu tư.

  3. Huy động nguồn lực cộng đồng tại 3 xã nghiên cứu: Người dân tham gia đóng góp tiền mặt, hiến đất và ngày công lao động cho các công trình giao thông, trường học, trạm y tế, kênh mương thủy lợi. Tuy nhiên, sự tham gia ý kiến đóng góp vào quy hoạch và đề án xây dựng NTM còn mang tính hình thức, chưa thực sự phát huy vai trò cộng đồng.

  4. Khó khăn và hạn chế: Tâm lý ỷ lại vào nguồn vốn nhà nước, thiếu sự đồng thuận và minh bạch trong huy động nguồn lực, năng lực cán bộ cơ sở còn hạn chế, điều kiện kinh tế xã hội khó khăn, đặc biệt tại các xã vùng III và vùng đặc biệt khó khăn chiếm đa số.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy việc huy động nguồn lực cộng đồng tại huyện Hòa An đã đạt được những thành tựu nhất định, đặc biệt trong huy động ngày công lao động và hiến đất xây dựng cơ sở hạ tầng. Tuy nhiên, tỷ lệ đóng góp tài chính trực tiếp từ người dân còn thấp, phản ánh sự hạn chế về thu nhập và nhận thức về vai trò của cộng đồng trong xây dựng NTM.

So sánh với kinh nghiệm của huyện Bắc Mê và Ba Bể, các yếu tố then chốt để huy động hiệu quả nguồn lực cộng đồng bao gồm: công khai minh bạch, tuyên truyền vận động sâu rộng, phát huy vai trò của các tổ chức chính trị - xã hội và nâng cao năng lực cán bộ cơ sở. Huyện Hòa An cần tăng cường các yếu tố này để khắc phục tâm lý ỷ lại và nâng cao sự tham gia của người dân.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ các xã đạt tiêu chí NTM theo từng nhóm tiêu chí, bảng phân bổ nguồn vốn huy động theo từng nguồn, và biểu đồ so sánh mức độ tham gia đóng góp của cộng đồng qua các hình thức (tiền mặt, ngày công, hiến đất).

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác tuyên truyền, vận động nâng cao nhận thức cộng đồng

    • Mục tiêu: Nâng cao tỷ lệ người dân tham gia đóng góp tài chính và ý kiến xây dựng NTM lên ít nhất 30% trong 2 năm tới.
    • Chủ thể thực hiện: Ban chỉ đạo xây dựng NTM huyện, các tổ chức chính trị - xã hội, chính quyền xã.
    • Thời gian: 2023-2025.

  2. Thực hiện công khai, minh bạch trong huy động và sử dụng nguồn lực

    • Mục tiêu: Đảm bảo 100% các khoản đóng góp và sử dụng nguồn lực được công khai rõ ràng, tạo niềm tin trong dân.
    • Chủ thể: UBND xã, Ban quản lý xây dựng NTM, Mặt trận Tổ quốc.
    • Thời gian: Triển khai ngay và duy trì thường xuyên.

  3. Nâng cao năng lực cán bộ cơ sở và phát huy vai trò các tổ chức chính trị - xã hội

    • Mục tiêu: Tổ chức ít nhất 3 khóa đào tạo/năm cho cán bộ xã, thôn về kỹ năng vận động nguồn lực và quản lý dự án.
    • Chủ thể: Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, huyện Hòa An.
    • Thời gian: 2023-2024.

  4. Khuyến khích đa dạng hóa hình thức huy động nguồn lực cộng đồng

    • Mục tiêu: Phát triển các hình thức huy động phù hợp như khen thưởng, vận động kiều bào, doanh nghiệp địa phương tham gia.
    • Chủ thể: Ban chỉ đạo xây dựng NTM, các tổ chức xã hội.
    • Thời gian: 2023-2025.

  5. Ưu tiên đầu tư phát triển sản xuất nâng cao thu nhập người dân

    • Mục tiêu: Tăng giá trị sản phẩm nông nghiệp trên đơn vị diện tích lên 10% trong 3 năm, tạo điều kiện để người dân có khả năng đóng góp nhiều hơn.
    • Chủ thể: Phòng Nông nghiệp huyện, các hợp tác xã, doanh nghiệp.
    • Thời gian: 2023-2026.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý chương trình xây dựng NTM các cấp

    • Lợi ích: Hiểu rõ thực trạng và các giải pháp huy động nguồn lực cộng đồng, từ đó xây dựng kế hoạch phù hợp.
    • Use case: Lập kế hoạch vận động nguồn lực, tổ chức tuyên truyền, giám sát thực hiện.

  2. Các tổ chức chính trị - xã hội và đoàn thể địa phương

    • Lợi ích: Nắm bắt vai trò và phương pháp huy động sự tham gia của cộng đồng hiệu quả.
    • Use case: Tổ chức các hoạt động vận động, khen thưởng, nâng cao nhận thức người dân.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành kinh tế nông nghiệp, phát triển nông thôn

    • Lợi ích: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn về huy động nguồn lực cộng đồng.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu, luận văn, bài báo khoa học.

  4. Chính quyền địa phương và các tổ chức phi chính phủ hoạt động trong lĩnh vực phát triển nông thôn

    • Lợi ích: Có cơ sở khoa học để thiết kế các chương trình hỗ trợ, dự án phát triển bền vững.
    • Use case: Xây dựng dự án, phối hợp với cộng đồng trong phát triển nông thôn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao huy động nguồn lực cộng đồng lại quan trọng trong xây dựng NTM?
    Huy động nguồn lực cộng đồng giúp tăng cường sự tham gia, tạo sự đồng thuận và phát huy nội lực địa phương, giảm bớt gánh nặng ngân sách nhà nước. Ví dụ, tại huyện Hòa An, nguồn lực cộng đồng chiếm gần 10% tổng vốn đầu tư xây dựng NTM.

  2. Những khó khăn chính trong huy động nguồn lực cộng đồng tại huyện Hòa An là gì?
    Chủ yếu là tâm lý ỷ lại vào nguồn vốn nhà nước, thiếu minh bạch trong quản lý, năng lực cán bộ hạn chế và điều kiện kinh tế khó khăn, đặc biệt ở các xã vùng III.

  3. Các hình thức huy động nguồn lực cộng đồng phổ biến là gì?
    Bao gồm đóng góp tiền mặt theo hộ, hiến đất, đóng góp ngày công lao động và tham gia ý kiến xây dựng quy hoạch. Trong thực tế, đóng góp ngày công và hiến đất được người dân hưởng ứng tích cực hơn.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả huy động nguồn lực cộng đồng?
    Cần tăng cường tuyên truyền, minh bạch công khai, phát huy vai trò các tổ chức chính trị - xã hội, nâng cao năng lực cán bộ và đa dạng hóa hình thức huy động. Kinh nghiệm từ các huyện Bắc Mê và Ba Bể cho thấy sự đồng thuận và minh bạch là yếu tố then chốt.

  5. Vai trò của các tổ chức chính trị - xã hội trong huy động nguồn lực cộng đồng là gì?
    Các tổ chức như Mặt trận Tổ quốc, Hội Nông dân, Hội Phụ nữ đóng vai trò trung gian vận động, tuyên truyền, giám sát và tạo sự đồng thuận trong cộng đồng, góp phần nâng cao hiệu quả huy động nguồn lực.

Kết luận

  • Huyện Hòa An đã đạt được nhiều kết quả tích cực trong xây dựng NTM, với 3 xã đạt chuẩn và trung bình 11,29 tiêu chí/xã năm 2022.
  • Việc huy động nguồn lực cộng đồng chiếm gần 10% tổng vốn đầu tư, chủ yếu qua ngày công lao động và hiến đất, tuy nhiên đóng góp tài chính trực tiếp còn hạn chế.
  • Các khó khăn gồm tâm lý ỷ lại, thiếu minh bạch, năng lực cán bộ và điều kiện kinh tế xã hội khó khăn.
  • Giải pháp trọng tâm là tăng cường tuyên truyền, minh bạch, nâng cao năng lực cán bộ và đa dạng hóa hình thức huy động.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho chính quyền và các tổ chức liên quan trong việc nâng cao hiệu quả huy động nguồn lực cộng đồng xây dựng NTM giai đoạn 2023-2025.

Hành động tiếp theo: Các cấp chính quyền huyện Hòa An cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời tổ chức đánh giá định kỳ để điều chỉnh phù hợp, nhằm thúc đẩy xây dựng nông thôn mới bền vững và nâng cao đời sống người dân.