Tổng quan nghiên cứu

Xây dựng nông thôn mới (NTM) là nhiệm vụ trọng yếu nhằm thực hiện thành công Nghị quyết số 26-NQ/TW ngày 05/8/2008 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa X về Nông nghiệp, Nông dân, Nông thôn. Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng NTM giai đoạn 2010-2020 được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt theo Quyết định số 800/QĐ-TTg ngày 04/6/2010, nhằm phát triển kinh tế - xã hội, chính trị và an ninh quốc phòng trên phạm vi toàn quốc. Tuy nhiên, qua các giai đoạn thí điểm, sự tham gia của cộng đồng trong xây dựng NTM còn hạn chế, người dân có tâm lý ỷ lại, trông chờ vào sự hỗ trợ của Nhà nước, dẫn đến nguồn lực cộng đồng chưa được khai thác hiệu quả.

Luận văn tập trung nghiên cứu sự tham gia của cộng đồng trong xây dựng NTM tại huyện Thông Nông, tỉnh Cao Bằng, giai đoạn 2013-2015. Mục tiêu chính là phân tích, đánh giá thực trạng sự tham gia của người dân, xác định điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức, từ đó đề xuất các giải pháp thúc đẩy sự tham gia cộng đồng nhằm nâng cao hiệu quả chương trình xây dựng NTM trên địa bàn. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp thông tin thực tiễn, làm cơ sở cho các chính sách phát triển nông thôn bền vững, góp phần nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình phát triển nông thôn dựa vào cộng đồng, trong đó nhấn mạnh vai trò chủ thể của người dân trong quá trình phát triển. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  • Lý thuyết phát triển dựa vào cộng đồng: Theo Ngân hàng Thế giới, phát triển do cộng đồng làm chủ phụ thuộc vào việc xây dựng mối quan hệ đối tác giữa các tổ chức cộng đồng, tổ chức phi chính phủ và các đơn vị cung cấp dịch vụ công hoặc tư nhân. Người dân và chính quyền địa phương giữ vai trò chủ đạo trong lựa chọn, lập kế hoạch và quản lý các chương trình phát triển.

  • Khung phân tích sự tham gia của Cohen và Uphoff (1979): Sự tham gia được phân thành bốn lĩnh vực chính gồm: ra quyết định, thực hiện, hưởng lợi và đánh giá. Trong đó, ra quyết định được xem là lĩnh vực quan trọng nhất.

Các khái niệm chuyên ngành được sử dụng bao gồm: nông thôn mới, nội lực của cộng đồng (bao gồm tiền vốn, sức lao động, tài sản sở hữu, trí tuệ và quan hệ xã hội), mức độ tham gia của cộng đồng, và các yếu tố ảnh hưởng đến sự tham gia như điều kiện hộ gia đình, môi trường cộng đồng, tổ chức cộng đồng và đặc điểm dự án.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Nghiên cứu sử dụng cả số liệu thứ cấp và sơ cấp. Số liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo của UBND huyện Thông Nông, các phòng ban chuyên môn như phòng NN&PTNT, Chi cục Thống kê, phòng Văn hóa, Y tế, Tài nguyên Môi trường, cùng các báo cáo của 10 xã trên địa bàn. Số liệu sơ cấp được thu thập thông qua phỏng vấn sâu, điều tra hộ gia đình bằng phiếu điều tra có cấu trúc, và tổ chức họp dân để thu thập ý kiến.

  • Phương pháp chọn mẫu: Lựa chọn 3 xã đại diện cho huyện Thông Nông gồm Lương Can (gần trung tâm huyện), Cần Yên (xã biên giới có cánh đồng mẫu lớn), và Thanh Long (vùng đồi núi cao). Các xã này có đặc điểm địa lý và kinh tế khác nhau, giúp phản ánh đa dạng thực trạng tham gia cộng đồng.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả để tổng hợp và phân tích số liệu điều tra; phương pháp so sánh để đánh giá sự khác biệt mức độ tham gia giữa các xã; và phân tích SWOT để xác định điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức trong việc huy động sự tham gia của cộng đồng.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện từ tháng 8/2015 đến tháng 8/2016, với số liệu thu thập chủ yếu từ giai đoạn 2013-2015.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mức độ tham gia của cộng đồng còn hạn chế: Tỷ lệ người dân tham gia các hoạt động xây dựng NTM tại 3 xã nghiên cứu dao động từ 45% đến 60%, trong đó xã Lương Can có mức tham gia cao nhất (khoảng 60%), xã Thanh Long thấp nhất (khoảng 45%). Người dân chủ yếu tham gia đóng góp công sức và vật liệu xây dựng, đóng góp tiền mặt chiếm tỷ lệ thấp, chỉ khoảng 15-20%.

  2. Đóng góp nội lực của cộng đồng: Tổng giá trị đóng góp của cộng đồng cho xây dựng NTM tại 3 xã tính đến năm 2015 ước đạt hàng trăm triệu đồng, trong đó đóng góp về công sức chiếm khoảng 60%, tiền mặt chiếm 25%, còn lại là hiện vật và đất đai. Mức đóng góp bình quân hộ gia đình khoảng 1,2 triệu đồng/năm.

  3. Nhận thức và vai trò của người dân: Khoảng 70% người dân hiểu rõ mục tiêu và ý nghĩa của chương trình xây dựng NTM, tuy nhiên chỉ có khoảng 50% tham gia vào các cuộc họp bàn bạc, ra quyết định liên quan đến xây dựng NTM. Sự tham gia vào giám sát và đánh giá các dự án còn rất hạn chế, dưới 30%.

  4. Điểm mạnh và cơ hội: Huyện Thông Nông có điều kiện tự nhiên đa dạng, tài nguyên phong phú, cơ sở hạ tầng được đầu tư cải thiện, đời sống người dân ngày càng nâng cao. Chính quyền địa phương đã thành lập bộ máy chỉ đạo và ban hành nhiều chính sách hỗ trợ, tạo điều kiện thuận lợi cho sự tham gia của cộng đồng.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân hạn chế sự tham gia của cộng đồng chủ yếu do tâm lý ỷ lại, trông chờ vào nguồn vốn nhà nước, thiếu thông tin và kỹ năng tham gia, cũng như hạn chế về trình độ dân trí và tổ chức cộng đồng chưa thực sự hiệu quả. So với các nghiên cứu ở các địa phương khác, mức độ tham gia tại Thông Nông tương đối thấp, phản ánh đặc thù vùng miền núi khó khăn về điều kiện kinh tế và hạ tầng.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ tham gia của người dân theo từng xã, bảng tổng hợp giá trị đóng góp của cộng đồng theo loại hình (tiền mặt, công sức, hiện vật), và biểu đồ tròn phân bổ mức độ tham gia vào các hoạt động xây dựng NTM (ra quyết định, thực hiện, giám sát).

Kết quả nghiên cứu khẳng định vai trò quan trọng của việc nâng cao nhận thức, tăng cường tuyên truyền và đào tạo kỹ năng cho người dân, đồng thời cải thiện cơ chế huy động nguồn lực và tổ chức cộng đồng để phát huy tối đa nội lực trong xây dựng NTM.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức cộng đồng: Triển khai các chương trình truyền thông đa dạng, tổ chức hội thảo, tập huấn về xây dựng NTM nhằm nâng cao hiểu biết và trách nhiệm của người dân. Mục tiêu đạt trên 80% người dân hiểu rõ và tích cực tham gia trong vòng 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: UBND huyện phối hợp với các tổ chức đoàn thể.

  2. Phát huy vai trò của các tổ chức cộng đồng và ban chỉ đạo cấp xã, thôn: Tăng cường năng lực cho Ban chỉ đạo xây dựng NTM, Ban phát triển thôn trong việc tổ chức, vận động và giám sát sự tham gia của người dân. Đào tạo kỹ năng quản lý, vận động cộng đồng trong 12 tháng tới. Chủ thể thực hiện: Phòng NN&PTNT, Mặt trận Tổ quốc huyện.

  3. Đa dạng hóa hình thức huy động nguồn lực từ cộng đồng: Khuyến khích đóng góp không chỉ bằng tiền mặt mà còn bằng công sức, hiện vật, đất đai và trí tuệ. Xây dựng cơ chế minh bạch, công khai để tạo niềm tin và khuyến khích sự tham gia. Mục tiêu tăng đóng góp bình quân hộ lên 1,5 triệu đồng/năm trong 3 năm tới. Chủ thể thực hiện: UBND xã, các tổ chức đoàn thể.

  4. Tăng cường kiểm tra, giám sát và đánh giá sự tham gia của cộng đồng: Thiết lập hệ thống giám sát đa chiều, bao gồm đại diện người dân, cán bộ xã và các tổ chức xã hội nhằm đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả. Thực hiện đánh giá định kỳ hàng năm. Chủ thể thực hiện: Ban giám sát cộng đồng, UBND huyện.

  5. Phát triển các mô hình sản xuất gắn với xây dựng NTM: Hỗ trợ phát triển các mô hình kinh tế tập thể, hợp tác xã, liên kết sản xuất để nâng cao thu nhập, tạo động lực cho người dân tham gia xây dựng NTM. Mục tiêu tăng thu nhập bình quân đầu người lên 15% trong 5 năm. Chủ thể thực hiện: Phòng Kinh tế, các tổ chức hỗ trợ phát triển kinh tế.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý nhà nước các cấp: Giúp hiểu rõ thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng đến sự tham gia của cộng đồng trong xây dựng NTM, từ đó xây dựng chính sách phù hợp và hiệu quả.

  2. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành phát triển nông thôn, chính sách công: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển nông thôn dựa vào cộng đồng, phương pháp nghiên cứu và phân tích dữ liệu thực địa.

  3. Các tổ chức phi chính phủ và tổ chức cộng đồng: Hỗ trợ thiết kế các chương trình vận động, nâng cao năng lực cộng đồng, phát huy vai trò người dân trong phát triển bền vững.

  4. Người dân và các nhóm cộng đồng tại địa phương: Nâng cao nhận thức về vai trò và quyền lợi của mình trong xây dựng NTM, từ đó chủ động tham gia và đóng góp tích cực.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao sự tham gia của cộng đồng trong xây dựng NTM lại quan trọng?
    Sự tham gia của cộng đồng giúp phát huy nội lực, đảm bảo các dự án phù hợp với nhu cầu thực tế, tăng tính bền vững và hiệu quả của chương trình. Ví dụ, tại Thông Nông, đóng góp công sức và vật liệu của người dân chiếm tới 60% tổng nguồn lực xây dựng.

  2. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến mức độ tham gia của người dân?
    Bao gồm điều kiện kinh tế hộ gia đình, nhận thức và trình độ dân trí, tổ chức cộng đồng, chính sách hỗ trợ và môi trường xã hội. Tại Thông Nông, nhận thức chưa đồng đều và tâm lý ỷ lại là những rào cản chính.

  3. Làm thế nào để tăng cường sự tham gia của cộng đồng?
    Thông qua tuyên truyền nâng cao nhận thức, đào tạo kỹ năng, minh bạch trong quản lý nguồn lực, và phát huy vai trò của các tổ chức cộng đồng. Các giải pháp này đã được đề xuất trong luận văn với lộ trình cụ thể.

  4. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng để đánh giá sự tham gia?
    Kết hợp thu thập số liệu sơ cấp qua phỏng vấn, điều tra hộ gia đình, phân tích thống kê mô tả, so sánh và phân tích SWOT để đánh giá toàn diện mức độ và chất lượng tham gia.

  5. Kết quả nghiên cứu có thể áp dụng cho các địa phương khác không?
    Mặc dù có đặc thù riêng, nhưng các bài học về huy động sự tham gia cộng đồng và các giải pháp đề xuất có thể tham khảo và điều chỉnh phù hợp với điều kiện từng địa phương khác.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã phân tích và đánh giá thực trạng sự tham gia của cộng đồng trong xây dựng NTM tại huyện Thông Nông, tỉnh Cao Bằng, cho thấy mức độ tham gia còn hạn chế, đặc biệt trong đóng góp tiền mặt và giám sát dự án.
  • Nội lực cộng đồng chủ yếu là công sức và hiện vật, đóng góp quan trọng cho các công trình hạ tầng nông thôn.
  • Các yếu tố ảnh hưởng đến sự tham gia gồm nhận thức, tâm lý ỷ lại, trình độ dân trí và tổ chức cộng đồng chưa hiệu quả.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao nhận thức, phát huy vai trò tổ chức cộng đồng, đa dạng hóa nguồn lực và tăng cường giám sát.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở thực tiễn và lý luận quan trọng cho việc xây dựng chính sách phát triển nông thôn dựa vào cộng đồng tại Thông Nông và các địa phương tương tự.

Next steps: Triển khai các giải pháp đề xuất, tổ chức đánh giá định kỳ và mở rộng nghiên cứu sang các huyện khác trong tỉnh để hoàn thiện mô hình xây dựng NTM bền vững.

Call to action: Các cấp chính quyền, tổ chức cộng đồng và người dân cần phối hợp chặt chẽ để phát huy tối đa vai trò chủ thể trong xây dựng nông thôn mới, góp phần nâng cao đời sống và phát triển bền vững vùng nông thôn.