Tổng quan nghiên cứu

Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới (NTM) đã trở thành một trong những nhiệm vụ trọng tâm của Đảng và Nhà nước Việt Nam nhằm phát triển kinh tế - xã hội nông thôn, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân. Tính đến cuối năm 2020, toàn tỉnh Ninh Bình có 106/116 xã (chiếm 90,67%) đạt chuẩn NTM, trong đó huyện Yên Mô đã hoàn thành 16/16 xã đạt chuẩn, với 2 xã đạt chuẩn NTM kiểu mẫu. Thu nhập bình quân đầu người của huyện năm 2019 đạt 49,5 triệu đồng/người/năm và năm 2020 đạt 50,19 triệu đồng/người/năm, tỷ lệ hài lòng của người dân với kết quả xây dựng và duy trì tiêu chí NTM đều trên 90%.

Tuy nhiên, việc duy trì các tiêu chí NTM sau khi đạt chuẩn là một thách thức lớn do nhiều yếu tố như nguồn lực hạn chế, ý thức người dân, sự thay đổi trong bộ tiêu chí quốc gia và các điều kiện kinh tế - xã hội. Luận văn tập trung nghiên cứu các giải pháp duy trì tiêu chí đối với các xã đạt chuẩn NTM trên địa bàn huyện Yên Mô trong giai đoạn 2015-2020, nhằm đề xuất các giải pháp hoàn thiện, nâng cao chất lượng thực hiện tiêu chí trong thời gian tới đến năm 2025.

Phạm vi nghiên cứu bao gồm 16 xã đạt chuẩn NTM của huyện Yên Mô, với trọng tâm khảo sát sâu 4 xã tiêu biểu. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc đảm bảo tính bền vững của chương trình xây dựng NTM, góp phần phát triển kinh tế nông thôn, nâng cao đời sống người dân và giữ vững các thành quả đã đạt được.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý kinh tế phát triển nông thôn, bao gồm:

  • Lý thuyết phát triển bền vững nông thôn: Nhấn mạnh sự cân bằng giữa phát triển kinh tế, bảo vệ môi trường và nâng cao đời sống xã hội trong khu vực nông thôn.
  • Mô hình xây dựng nông thôn mới: Định nghĩa nông thôn mới là vùng nông thôn có kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội hiện đại, cơ cấu kinh tế hợp lý, xã hội dân chủ, ổn định, giàu bản sắc văn hóa dân tộc, môi trường sinh thái được bảo vệ và an ninh trật tự được giữ vững.
  • Khái niệm duy trì tiêu chí NTM: Việc giữ vững và nâng cao chất lượng các tiêu chí đã đạt chuẩn nhằm đảm bảo tính bền vững và phát triển liên tục của chương trình xây dựng NTM.

Các khái niệm chính bao gồm: tiêu chí nông thôn mới, duy trì tiêu chí, phát triển kinh tế nông thôn, huy động nguồn lực, vai trò của cộng đồng dân cư và chính quyền địa phương.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp số liệu thứ cấp và sơ cấp:

  • Số liệu thứ cấp: Thu thập từ các báo cáo tổng kết chương trình xây dựng NTM của huyện Yên Mô, các văn bản chính sách của tỉnh Ninh Bình và Trung ương, tài liệu khoa học, số liệu thống kê kinh tế - xã hội giai đoạn 2015-2020.
  • Số liệu sơ cấp: Thu thập qua khảo sát trực tiếp 221 người gồm cán bộ Ban chỉ đạo, Ban quản lý xây dựng NTM cấp xã, ban phát triển thôn, người dân tại 4 xã tiêu biểu (Yên Hòa, Yên Từ, Yên Thắng, Yên Lâm) và phỏng vấn sâu 5 cán bộ huyện có liên quan.

Phương pháp phân tích bao gồm:

  • Thống kê mô tả: Trình bày số liệu về mức độ duy trì các tiêu chí, nhận thức và sự tham gia của người dân.
  • Phân tích so sánh: So sánh kết quả duy trì tiêu chí giữa các xã, giữa các năm và với tiêu chuẩn Bộ tiêu chí quốc gia.
  • Phương pháp tính điểm: Đánh giá mức độ duy trì tiêu chí dựa trên ý kiến người dân và cán bộ với thang điểm từ 1 đến 3, phân loại mức độ duy trì thành không duy trì, duy trì thấp, duy trì trung bình và duy trì tốt.

Timeline nghiên cứu từ tháng 5/2020 đến tháng 6/2021, tập trung phân tích giai đoạn 2015-2020 và đề xuất giải pháp đến năm 2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ xã đạt chuẩn và mức độ duy trì tiêu chí: Đến cuối năm 2020, 100% xã của huyện Yên Mô đạt chuẩn NTM, trong đó 2 xã đạt chuẩn kiểu mẫu. Trong 18 tiêu chí (không kể tiêu chí quy hoạch), có 13 tiêu chí được người dân đánh giá duy trì ở mức tốt với điểm đánh giá ≥ 2,50, bao gồm các tiêu chí về cơ sở hạ tầng thương mại, quốc phòng an ninh, giao thông, hệ thống chính trị, văn hóa, thu nhập, giáo dục, lao động có việc làm, nhà ở dân cư, tỷ lệ hộ nghèo, thông tin truyền thông và trường học.

  2. Tiêu chí duy trì ở mức trung bình khá: 5 tiêu chí gồm tổ chức sản xuất, môi trường và an toàn thực phẩm, điện nông thôn, y tế và thủy lợi được đánh giá duy trì ở mức trung bình khá (điểm từ 2,25 đến 2,50).

  3. Thu nhập bình quân đầu người tăng trưởng ổn định: Thu nhập bình quân đầu người tăng từ 49,5 triệu đồng năm 2019 lên 50,19 triệu đồng năm 2020, phản ánh sự phát triển kinh tế nông thôn và hiệu quả các giải pháp duy trì tiêu chí.

  4. Nguồn lực và sự tham gia của cộng đồng: Việc huy động nguồn lực từ ngân sách, doanh nghiệp, cộng đồng dân cư và con em quê hương đóng góp trên 3 nghìn tỷ đồng đã tạo điều kiện thuận lợi cho duy trì và nâng cao chất lượng các tiêu chí.

Thảo luận kết quả

Kết quả duy trì tiêu chí NTM của huyện Yên Mô cho thấy sự thành công trong việc giữ vững và nâng cao chất lượng các tiêu chí đã đạt, đặc biệt là các tiêu chí về hạ tầng, an ninh, văn hóa và thu nhập. Nguyên nhân chính bao gồm sự lãnh đạo quyết liệt của cấp ủy Đảng, chính quyền, sự phối hợp đồng bộ của các ban ngành và sự tham gia tích cực của người dân.

So với các nghiên cứu tại huyện Yên Lập (Phú Thọ) và xã Việt Dân (Quảng Ninh), huyện Yên Mô cũng áp dụng các giải pháp tương tự như tăng cường tuyên truyền, nâng cao năng lực cán bộ, phát triển sản xuất gắn với tái cơ cấu nông nghiệp và huy động nguồn lực xã hội hóa. Tuy nhiên, một số tiêu chí như tổ chức sản xuất, môi trường và y tế vẫn còn duy trì ở mức trung bình, cho thấy cần có sự tập trung cải thiện hơn nữa.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ điểm đánh giá mức độ duy trì các tiêu chí theo từng xã và bảng so sánh thu nhập bình quân đầu người qua các năm, giúp minh họa rõ nét hiệu quả của các giải pháp duy trì tiêu chí.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường lãnh đạo, chỉ đạo của các cấp ủy Đảng và chính quyền

    • Động từ hành động: Tăng cường, chỉ đạo, giám sát
    • Target metric: Đảm bảo 100% xã duy trì và nâng cao chất lượng tiêu chí NTM
    • Timeline: Thường xuyên, hàng năm
    • Chủ thể thực hiện: Ban Chỉ đạo xây dựng NTM huyện, xã

  2. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức và sự tham gia của người dân

    • Động từ hành động: Tuyên truyền, vận động, phổ biến
    • Target metric: Tỷ lệ người dân tham gia các hoạt động duy trì tiêu chí đạt trên 90%
    • Timeline: Liên tục, đặc biệt trước các đợt rà soát tiêu chí
    • Chủ thể thực hiện: UBND xã, các tổ chức đoàn thể, Ban quản lý thôn

  3. Xây dựng kế hoạch duy trì và nâng cao chất lượng tiêu chí hàng năm

    • Động từ hành động: Lập kế hoạch, rà soát, đánh giá
    • Target metric: 100% xã có kế hoạch duy trì tiêu chí được phê duyệt và thực hiện
    • Timeline: Hàng năm, trước mỗi kỳ đánh giá tiêu chí
    • Chủ thể thực hiện: Ban Chỉ đạo xây dựng NTM cấp xã

  4. Nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ làm công tác xây dựng NTM

    • Động từ hành động: Đào tạo, bồi dưỡng, nâng cao năng lực
    • Target metric: 100% cán bộ cấp xã, thôn được tập huấn chuyên môn về duy trì tiêu chí
    • Timeline: Định kỳ hàng năm
    • Chủ thể thực hiện: Huyện ủy, Phòng Nông nghiệp & PTNT huyện

  5. Phát triển sản xuất, liên kết chuỗi giá trị và thực hiện chương trình OCOP

    • Động từ hành động: Phát triển, liên kết, hỗ trợ
    • Target metric: Tăng diện tích sản xuất hàng hóa an toàn, thu nhập bình quân tăng 5%/năm
    • Timeline: Giai đoạn 2021-2025
    • Chủ thể thực hiện: UBND huyện, các hợp tác xã, doanh nghiệp

  6. Huy động và sử dụng hiệu quả các nguồn lực đầu tư cơ sở hạ tầng

    • Động từ hành động: Huy động, đầu tư, hoàn thiện
    • Target metric: Hoàn thiện 100% các công trình hạ tầng thiết yếu theo tiêu chí NTM kiểu mẫu
    • Timeline: 2021-2025
    • Chủ thể thực hiện: UBND huyện, các nhà đầu tư, cộng đồng dân cư

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý chương trình xây dựng NTM các cấp

    • Lợi ích: Nắm bắt các giải pháp duy trì tiêu chí, nâng cao hiệu quả quản lý và chỉ đạo thực hiện.
    • Use case: Lập kế hoạch, tổ chức kiểm tra, giám sát duy trì tiêu chí tại địa phương.

  2. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý kinh tế, phát triển nông thôn

    • Lợi ích: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn về duy trì tiêu chí NTM.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu, luận văn, luận án liên quan đến phát triển nông thôn.

  3. Các tổ chức chính trị - xã hội và đoàn thể tại địa phương

    • Lợi ích: Hiểu rõ vai trò, trách nhiệm trong tuyên truyền, vận động và huy động nguồn lực duy trì tiêu chí.
    • Use case: Tổ chức các hoạt động nâng cao nhận thức, vận động người dân tham gia xây dựng NTM.

  4. Doanh nghiệp và nhà đầu tư trong lĩnh vực nông nghiệp, phát triển nông thôn

    • Lợi ích: Nắm bắt các chính sách, nhu cầu phát triển sản xuất, liên kết chuỗi giá trị và cơ hội đầu tư.
    • Use case: Tham gia liên kết sản xuất, đầu tư hạ tầng, phát triển sản phẩm OCOP tại địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao việc duy trì tiêu chí NTM lại quan trọng sau khi xã đã đạt chuẩn?
    Việc duy trì tiêu chí giúp bảo đảm tính bền vững của chương trình, tránh tình trạng “rớt chuẩn” do tiêu chí bị xuống cấp hoặc không được nâng cao theo yêu cầu mới. Ví dụ, tỷ lệ hộ nghèo phải duy trì dưới 4% theo bộ tiêu chí mới, nếu không sẽ mất chuẩn.

  2. Các yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến việc duy trì tiêu chí NTM?
    Bao gồm sự lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy, chính quyền; nhận thức và sự tham gia của người dân; nguồn lực tài chính và vật chất; năng lực cán bộ; điều kiện tự nhiên và kinh tế xã hội địa phương.

  3. Làm thế nào để huy động nguồn lực hiệu quả cho duy trì tiêu chí NTM?
    Cần đa dạng hóa các hình thức huy động như ngân sách nhà nước, đóng góp của người dân, doanh nghiệp, xã hội hóa và các chương trình hỗ trợ. Ví dụ, huyện Yên Mô đã huy động trên 3 nghìn tỷ đồng từ các nguồn này.

  4. Phương pháp đánh giá mức độ duy trì tiêu chí NTM như thế nào?
    Sử dụng thang điểm 3 mức: 1 điểm (không duy trì), 2 điểm (duy trì theo tiêu chuẩn), 3 điểm (duy trì tốt hơn tiêu chuẩn). Điểm trung bình trên 2,5 được xem là duy trì tốt.

  5. Giải pháp nào hiệu quả nhất để nâng cao chất lượng tiêu chí NTM?
    Tăng cường tuyên truyền, nâng cao năng lực cán bộ, phát triển sản xuất gắn với tái cơ cấu nông nghiệp, xây dựng kế hoạch duy trì tiêu chí cụ thể và huy động nguồn lực đa dạng. Ví dụ, xã Việt Dân (Quảng Ninh) đã thành công nhờ quy hoạch sản xuất tập trung và phát triển HTX theo chuỗi giá trị.

Kết luận

  • Huyện Yên Mô đã hoàn thành 16/16 xã đạt chuẩn NTM, trong đó 2 xã đạt chuẩn kiểu mẫu, với mức độ hài lòng của người dân trên 90%.
  • 13/18 tiêu chí được duy trì ở mức tốt, 5 tiêu chí duy trì ở mức trung bình khá, phản ánh sự ổn định và phát triển bền vững của chương trình.
  • Thu nhập bình quân đầu người tăng từ 49,5 triệu đồng năm 2019 lên 50,19 triệu đồng năm 2020, minh chứng cho hiệu quả các giải pháp phát triển kinh tế nông thôn.
  • Các giải pháp duy trì tiêu chí cần tập trung vào tăng cường lãnh đạo, tuyên truyền, nâng cao năng lực cán bộ, phát triển sản xuất và huy động nguồn lực đa dạng.
  • Đề xuất tiếp tục triển khai các giải pháp đến năm 2025 nhằm nâng cao chất lượng tiêu chí, hướng tới xây dựng huyện NTM kiểu mẫu, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Call-to-action: Các cấp chính quyền, tổ chức và cộng đồng dân cư huyện Yên Mô cần đồng lòng thực hiện các giải pháp đề xuất để giữ vững và nâng cao thành quả xây dựng nông thôn mới, góp phần xây dựng quê hương ngày càng giàu đẹp, văn minh.