Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục phổ thông tại Việt Nam, việc áp dụng phương pháp dạy học tích hợp trong môn Toán lớp 6, đặc biệt là chủ đề số nguyên, được xem là một hướng đi quan trọng nhằm nâng cao chất lượng dạy và học. Theo chương trình giáo dục phổ thông 2018, môn Toán THCS chiếm tỷ trọng lớn trong việc phát triển năng lực toán học cho học sinh, với nội dung số nguyên chiếm phần trọng tâm trong học kỳ I. Tuy nhiên, khảo sát thực trạng tại trường THCS Châu Can, huyện Phú Xuyên, Hà Nội cho thấy 50% học sinh đánh giá chủ đề số nguyên là khó, trong khi 50% học sinh không hứng thú với nội dung này. Mục tiêu nghiên cứu nhằm vận dụng lý luận dạy học tích hợp để đề xuất cách thực hiện dạy học chủ đề số nguyên môn Toán lớp 6 theo hướng tích hợp, qua đó nâng cao tính tích cực và hứng thú học tập của học sinh. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào nội dung số nguyên trong sách Toán 6 tập 1 bộ sách Cánh Diều, với đối tượng là giáo viên và học sinh lớp 6 trường THCS Châu Can. Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc phát triển năng lực toán học, kỹ năng giải quyết vấn đề và khả năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, góp phần đổi mới phương pháp dạy học theo hướng hiện đại, phù hợp với yêu cầu giáo dục phổ thông mới.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết về dạy học tích hợp, trong đó nhấn mạnh tính liên kết và toàn vẹn giữa các kiến thức, kỹ năng thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau nhằm phát triển năng lực toàn diện cho học sinh. Lý thuyết dạy học theo chủ đề được áp dụng để xây dựng nội dung học tập có tính hệ thống, gắn kết kiến thức toán học với các môn học khác và thực tiễn đời sống. Các khái niệm chính bao gồm: dạy học tích hợp nội môn và liên môn, dạy học theo chủ đề, năng lực toán học (tư duy, lập luận, mô hình hóa, giải quyết vấn đề, giao tiếp toán học), và phương pháp dạy học tích cực. Mô hình xây dựng bài học tích hợp theo quy trình gồm lựa chọn chủ đề, xác định vấn đề cần giải quyết, xây dựng mục tiêu, nội dung, kế hoạch dạy học và đánh giá theo định hướng phát triển năng lực học sinh.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận, khảo sát thực trạng và thực nghiệm sư phạm. Nguồn dữ liệu chính bao gồm phiếu điều tra, phỏng vấn giáo viên và học sinh lớp 6 trường THCS Châu Can, cùng với tài liệu sách giáo khoa và các nghiên cứu liên quan. Cỡ mẫu khảo sát gồm 10 giáo viên và 100 học sinh lớp 6. Phương pháp phân tích dữ liệu bao gồm phân tích định tính và định lượng, sử dụng thống kê mô tả để đánh giá nhận thức, thái độ, mức độ khó khăn và hứng thú của học sinh, cũng như phương pháp dạy học tích hợp được áp dụng. Thời gian nghiên cứu kéo dài trong năm học 2023-2024, bao gồm giai đoạn khảo sát, xây dựng kế hoạch dạy học tích hợp và thực nghiệm sư phạm để đánh giá tính khả thi và hiệu quả của biện pháp đề xuất.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức của giáo viên về mục tiêu dạy học môn Toán THCS: 100% giáo viên đánh giá việc góp phần hình thành và phát triển năng lực toán học là rất cần thiết; 60% cho rằng kiến thức và kỹ năng toán học cơ bản là cần thiết; 60% đồng ý hỗ trợ các môn học khác và hoạt động thường ngày là cần thiết.
  2. Mức độ khó của chủ đề số nguyên theo đánh giá giáo viên và học sinh: 40% giáo viên cho rằng chủ đề rất khó, 30% khó; trong khi 50% học sinh đánh giá chủ đề khó, 30% bình thường và chỉ 20% dễ.
  3. Hứng thú học sinh với chủ đề số nguyên: 50% học sinh không hứng thú, 30% bình thường và chỉ 20% hứng thú; 60% học sinh nhận thấy kiến thức số nguyên có ứng dụng nhiều trong thực tiễn.
  4. Phương pháp dạy học và vận dụng dạy học tích hợp: 80% giáo viên vẫn sử dụng phương pháp truyền thống (thuyết trình giảng giải), chỉ 20% áp dụng phương pháp dạy học tích cực; 50% giáo viên không vận dụng dạy học tích hợp trong môn Toán; 40% giáo viên đánh giá dạy học tích hợp là quan trọng trong quá trình dạy học môn Toán.
  5. Hoạt động học sinh trong giờ học chủ đề số nguyên: 90% học sinh thường xuyên nghe giảng và ghi chép; chỉ 5% thường xuyên thảo luận nhóm và vận dụng kiến thức vào giải quyết tình huống thực tế.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy chủ đề số nguyên là nội dung khó đối với học sinh lớp 6, đồng thời mức độ hứng thú còn thấp, phản ánh sự thiếu hấp dẫn và tính ứng dụng chưa được khai thác hiệu quả trong quá trình dạy học. Việc giáo viên chủ yếu sử dụng phương pháp truyền thống và chưa vận dụng rộng rãi dạy học tích hợp làm hạn chế khả năng phát triển năng lực toàn diện cho học sinh. So sánh với các nghiên cứu trong và ngoài nước, việc tích hợp kiến thức toán học với các môn khoa học tự nhiên, lịch sử, địa lý và công nghệ giúp học sinh hiểu sâu hơn và vận dụng kiến thức vào thực tiễn, từ đó tăng hứng thú và hiệu quả học tập. Việc xây dựng kế hoạch bài học tích hợp theo quy trình khoa học, kết hợp các hoạt động trải nghiệm thực tế và ứng dụng công nghệ thông tin được xem là giải pháp thiết thực để khắc phục những hạn chế hiện tại. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ nhận thức giáo viên, biểu đồ tròn về mức độ khó và hứng thú của học sinh, cũng như bảng thống kê phương pháp dạy học và hoạt động học sinh trong giờ học.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích hợp: Giáo viên cần áp dụng linh hoạt các phương pháp dạy học tích cực như vấn đáp, thảo luận nhóm, mô hình hóa toán học, kết hợp công nghệ thông tin để tăng cường sự tương tác và hứng thú học tập. Mục tiêu nâng tỷ lệ áp dụng phương pháp tích cực lên ít nhất 60% trong vòng 1 năm, do phòng giáo dục và nhà trường phối hợp thực hiện.
  2. Xây dựng kế hoạch bài học tích hợp chủ đề số nguyên: Thiết kế bài học kết nối kiến thức Toán với các môn Khoa học tự nhiên, Lịch sử, Địa lý và Công nghệ, đồng thời gắn với các tình huống thực tế gần gũi với học sinh. Thời gian triển khai trong học kỳ tiếp theo, do giáo viên bộ môn chủ trì xây dựng.
  3. Tăng cường hoạt động trải nghiệm và thực hành: Tổ chức các dự án, bài tập thực tế, hoạt động ngoại khóa liên quan đến số nguyên để học sinh vận dụng kiến thức vào giải quyết vấn đề thực tiễn, nâng cao kỹ năng giải quyết vấn đề và tư duy sáng tạo. Thực hiện thường xuyên trong năm học, do giáo viên và nhà trường phối hợp tổ chức.
  4. Đào tạo và bồi dưỡng giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn về dạy học tích hợp, kỹ năng xây dựng bài học tích hợp và sử dụng công nghệ hỗ trợ giảng dạy nhằm nâng cao năng lực chuyên môn và phương pháp sư phạm cho giáo viên. Kế hoạch đào tạo trong 6 tháng tới, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học thực hiện.
  5. Đánh giá và phản hồi liên tục: Xây dựng hệ thống đánh giá theo định hướng phát triển năng lực học sinh, kết hợp đánh giá quá trình và kết quả học tập, đồng thời thu thập phản hồi từ học sinh để điều chỉnh phương pháp dạy học phù hợp. Thực hiện định kỳ hàng học kỳ, do giáo viên và nhà trường thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên Toán THCS: Nắm bắt phương pháp dạy học tích hợp, xây dựng kế hoạch bài học chủ đề số nguyên hiệu quả, nâng cao kỹ năng giảng dạy và tạo hứng thú học tập cho học sinh.
  2. Nhà quản lý giáo dục: Hiểu rõ thực trạng và giải pháp đổi mới phương pháp dạy học môn Toán, từ đó xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo và hỗ trợ giáo viên phù hợp.
  3. Sinh viên sư phạm Toán: Học tập lý thuyết và thực tiễn về dạy học tích hợp, chuẩn bị kỹ năng sư phạm hiện đại, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông.
  4. Nghiên cứu viên giáo dục: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực nghiệm về dạy học tích hợp trong môn Toán, làm nền tảng cho các nghiên cứu tiếp theo về đổi mới phương pháp dạy học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Dạy học tích hợp là gì và tại sao cần áp dụng trong môn Toán lớp 6?
    Dạy học tích hợp là phương pháp kết hợp kiến thức, kỹ năng từ nhiều lĩnh vực để giải quyết vấn đề học tập và thực tiễn. Áp dụng trong Toán lớp 6 giúp học sinh phát triển năng lực toàn diện, tăng hứng thú và khả năng vận dụng kiến thức vào cuộc sống.

  2. Chủ đề số nguyên có vai trò như thế nào trong chương trình Toán lớp 6?
    Chủ đề số nguyên là nền tảng quan trọng giúp học sinh hiểu các phép toán cơ bản, phát triển tư duy logic và chuẩn bị cho các kiến thức đại số phức tạp hơn ở các lớp trên.

  3. Làm thế nào để giáo viên xây dựng bài học tích hợp hiệu quả cho chủ đề số nguyên?
    Giáo viên cần lựa chọn nội dung liên quan, xác định mục tiêu năng lực, kết nối kiến thức Toán với các môn học khác và thực tiễn, sử dụng phương pháp dạy học tích cực, đồng thời thiết kế các hoạt động trải nghiệm phù hợp.

  4. Những khó khăn thường gặp khi áp dụng dạy học tích hợp trong môn Toán là gì?
    Khó khăn bao gồm thiếu kinh nghiệm và kỹ năng của giáo viên, hạn chế về thời gian và tài liệu hỗ trợ, sự khác biệt trong nhận thức về phương pháp tích hợp, và khó khăn trong đánh giá năng lực học sinh.

  5. Làm thế nào để nâng cao hứng thú học tập của học sinh với chủ đề số nguyên?
    Tăng cường sử dụng các hoạt động thực hành, bài tập thực tế, trò chơi toán học, kết hợp công nghệ và phương pháp dạy học tích cực giúp học sinh chủ động, sáng tạo và thấy được ý nghĩa thực tiễn của kiến thức.

Kết luận

  • Dạy học tích hợp trong chủ đề số nguyên môn Toán lớp 6 góp phần phát triển năng lực toán học và kỹ năng giải quyết vấn đề cho học sinh.
  • Thực trạng cho thấy học sinh gặp khó khăn và thiếu hứng thú với chủ đề số nguyên do phương pháp dạy học truyền thống còn chiếm ưu thế.
  • Việc áp dụng phương pháp dạy học tích hợp, kết hợp với hoạt động trải nghiệm và thực tiễn, giúp nâng cao hiệu quả học tập và phát triển toàn diện cho học sinh.
  • Đề xuất các giải pháp đổi mới phương pháp dạy học, xây dựng kế hoạch bài học tích hợp, đào tạo giáo viên và đánh giá năng lực học sinh theo hướng phát triển năng lực.
  • Tiếp tục thực nghiệm và mở rộng nghiên cứu để hoàn thiện phương pháp dạy học tích hợp, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông.

Hành động tiếp theo: Giáo viên và nhà trường cần triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời phối hợp với các cơ quan quản lý giáo dục để tổ chức đào tạo, bồi dưỡng và đánh giá hiệu quả dạy học tích hợp trong môn Toán lớp 6.