Tổng quan nghiên cứu

Trong những năm gần đây, đầu tư xây dựng tại Việt Nam, đặc biệt là tại thành phố Hồ Chí Minh, đã phát triển mạnh mẽ với sự tham gia của nhiều chủ đầu tư trong và ngoài nước. Giai đoạn thi công xây dựng được xác định là giai đoạn dài nhất và chịu nhiều rủi ro nhất trong toàn bộ quá trình đầu tư xây dựng dự án. Theo ước tính, giai đoạn này chiếm phần lớn thời gian và chi phí so với các giai đoạn khác, đồng thời chịu ảnh hưởng lớn từ các yếu tố tự nhiên, xã hội và kỹ thuật. Tuy nhiên, trình độ nhân công và năng lực quản lý trong ngành xây dựng hiện nay còn hạn chế, dẫn đến việc kiểm soát rủi ro chưa hiệu quả, gây ra nhiều bất cập và thiệt hại về tài chính cũng như chất lượng công trình.

Luận văn tập trung đánh giá các yếu tố rủi ro phổ biến trong giai đoạn thi công các dự án nhà cao tầng tại thành phố Hồ Chí Minh, với phạm vi nghiên cứu chủ yếu là các dự án do một chủ đầu tư nước ngoài quản lý. Mục tiêu nghiên cứu là xác định các nhóm rủi ro chính, phân tích mức độ ảnh hưởng và khả năng xuất hiện của từng yếu tố, từ đó đề xuất các chiến lược ứng phó phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thi công, giảm thiểu thiệt hại và đảm bảo chất lượng dự án. Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ năm 2016 đến 2018, dựa trên khảo sát thực tế và phân tích dữ liệu thu thập từ các chuyên gia, kỹ sư và nhà quản lý dự án tại địa bàn thành phố Hồ Chí Minh.

Việc đánh giá rủi ro trong giai đoạn thi công không chỉ giúp chủ đầu tư và nhà thầu có cái nhìn tổng quan về các nguy cơ tiềm ẩn mà còn hỗ trợ trong việc lập kế hoạch tài chính, kiểm soát tiến độ và an toàn lao động, góp phần nâng cao hiệu quả và chất lượng các dự án xây dựng nhà cao tầng.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý rủi ro trong xây dựng, trong đó có:

  • Lý thuyết xếp hạng rủi ro của Dale (2005): Phương pháp đánh giá rủi ro dựa trên tích số giữa khả năng xuất hiện và mức độ tác động của các yếu tố rủi ro, giúp phân loại mức độ ưu tiên xử lý.
  • Phân tích nhân tố khám phá (EFA): Sử dụng để rút gọn và phân nhóm các yếu tố rủi ro thành các nhóm nhân tố chính, giảm thiểu đa cộng tuyến và tăng tính hiệu quả trong phân tích.
  • Khái niệm rủi ro: Được hiểu là sự không chắc chắn có thể đo lường được, liên quan đến khả năng xảy ra các sự kiện không mong muốn gây thiệt hại cho dự án (theo Frank H. Knight, 2012).

Các khái niệm chính trong nghiên cứu bao gồm: rủi ro vật lý, rủi ro cá nhân, rủi ro kỹ thuật, rủi ro an toàn, rủi ro thiết kế, rủi ro chính trị và quy định, rủi ro tài chính, rủi ro hợp đồng và rủi ro môi trường. Từ đó, ba nhóm rủi ro cơ bản được xác định là: rủi ro quản lý, rủi ro chiến lược và rủi ro bất khả kháng.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính được thu thập từ khảo sát trực tiếp các chuyên gia, kỹ sư, nhà quản lý dự án và các bên liên quan trong các dự án nhà cao tầng do chủ đầu tư X tại thành phố Hồ Chí Minh. Tổng cộng 180 bảng câu hỏi được phát ra, thu về 129 bảng hợp lệ, trong đó 122 mẫu có kinh nghiệm trên 3 năm được sử dụng để phân tích nhằm đảm bảo độ tin cậy.

Phương pháp phân tích bao gồm:

  • Xếp hạng rủi ro: Dựa trên thang đo Likert 5 mức độ để đánh giá khả năng xuất hiện và mức độ tác động của từng yếu tố rủi ro.
  • Kiểm định độ tin cậy: Sử dụng hệ số Cronbach’s Alpha để đánh giá tính nhất quán nội bộ của thang đo, với giá trị cuối cùng đạt 0.792 cho 14 biến rủi ro được giữ lại.
  • Phân tích nhân tố khám phá (EFA): Áp dụng phương pháp Principal Component Analysis (PCA) với phép quay Varimax để phân nhóm các yếu tố rủi ro thành các nhóm nhân tố chính, đảm bảo giá trị KMO > 0.5 và tổng phương sai trích trên 50%.
  • Quy trình nghiên cứu: Bắt đầu từ xác định vấn đề, thu thập và xử lý dữ liệu, phân tích nhân tố, xếp hạng rủi ro, đến đề xuất các chiến lược ứng phó.

Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 8/2018 đến tháng 12/2018, đảm bảo thu thập dữ liệu đầy đủ và phân tích chính xác.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Xác định 25 yếu tố rủi ro quan trọng: Qua khảo sát sơ bộ và đại trà, 25 yếu tố rủi ro có khả năng xuất hiện trung bình từ 2.5 trở lên được giữ lại để phân tích sâu. Ví dụ, rủi ro thiếu lao động có tay nghề (mean = 3.90), chiến lược thi công kém (mean = 3.99), và tai nạn nghiêm trọng do không tuân thủ quy định an toàn (mean = 3.50).

  2. Phân nhóm rủi ro thành 3 nhóm chính qua EFA:

    • Nhóm rủi ro quản lý (Management Risks) bao gồm các yếu tố như chiến lược thi công, năng lực quản lý, phối hợp giữa các bên.
    • Nhóm rủi ro chiến lược (Strategy Risks) liên quan đến thay đổi thiết kế, chính sách và quy định không hoàn chỉnh.
    • Nhóm rủi ro bất khả kháng (Majeure Risks) gồm các yếu tố như thiên tai, dịch bệnh, và các sự kiện ngoài tầm kiểm soát.

  3. Xếp hạng rủi ro theo Dale (2005): Tất cả các yếu tố rủi ro đều có điểm tích hợp khả năng xuất hiện và mức độ tác động trên 6, thuộc nhóm rủi ro vừa phải đến cao, không có yếu tố nào bị loại bỏ. Ví dụ, rủi ro về năng lực thiết kế không đáp ứng (mean tác động = 3.85) và rủi ro về tài chính chủ đầu tư (mean tác động = 4.00) được đánh giá cao.

  4. Độ tin cậy thang đo: Hệ số Cronbach’s Alpha đạt 0.792 cho 14 biến rủi ro cuối cùng, cho thấy thang đo có độ tin cậy cao, phù hợp để phân tích tiếp theo.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy giai đoạn thi công các dự án nhà cao tầng tại TP. Hồ Chí Minh chịu ảnh hưởng bởi nhiều nhóm rủi ro đa dạng, trong đó rủi ro quản lý và chiến lược chiếm vai trò chủ đạo. Nguyên nhân chủ yếu là do sự phức tạp trong tổ chức thi công, sự phối hợp chưa hiệu quả giữa các bên liên quan, cũng như sự thay đổi thường xuyên về thiết kế và chính sách pháp luật. Điều này phù hợp với các nghiên cứu trước đây về rủi ro trong xây dựng tại Việt Nam và các nước đang phát triển.

Việc sử dụng phương pháp EFA giúp rút gọn và phân nhóm các yếu tố rủi ro một cách khoa học, từ đó tạo điều kiện thuận lợi cho việc xây dựng các chiến lược ứng phó cụ thể. Các biểu đồ phân tích nhân tố và bảng xếp hạng rủi ro minh họa rõ ràng mức độ ưu tiên xử lý từng nhóm rủi ro, giúp nhà quản lý dự án có thể tập trung nguồn lực hiệu quả.

Ngoài ra, kết quả cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc nâng cao năng lực quản lý, cải thiện chiến lược thi công và chuẩn bị các phương án ứng phó với các rủi ro bất khả kháng nhằm giảm thiểu thiệt hại và đảm bảo tiến độ, chất lượng công trình.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường năng lực quản lý dự án: Chủ đầu tư và nhà thầu cần tổ chức các khóa đào tạo nâng cao kỹ năng quản lý, đặc biệt là quản lý rủi ro và phối hợp giữa các bên liên quan. Mục tiêu giảm thiểu các rủi ro quản lý trong vòng 12 tháng tới.

  2. Xây dựng kế hoạch thi công chi tiết và linh hoạt: Thiết lập các chiến lược thi công phù hợp với điều kiện thực tế, có khả năng điều chỉnh kịp thời khi có thay đổi thiết kế hoặc điều kiện thi công. Thời gian thực hiện trong giai đoạn chuẩn bị dự án.

  3. Phát triển hệ thống giám sát và kiểm soát chất lượng: Áp dụng công nghệ và quy trình kiểm soát chặt chẽ nhằm phát hiện sớm các rủi ro kỹ thuật và an toàn lao động, giảm thiểu tai nạn và sai sót. Triển khai trong suốt quá trình thi công.

  4. Lập kế hoạch ứng phó rủi ro bất khả kháng: Xây dựng các phương án dự phòng cho các sự kiện thiên tai, dịch bệnh và các yếu tố ngoài tầm kiểm soát khác, bao gồm cả kế hoạch tài chính dự phòng. Thực hiện song song với kế hoạch thi công.

  5. Tăng cường phối hợp và truyền thông giữa các bên: Thiết lập kênh thông tin rõ ràng, minh bạch giữa chủ đầu tư, nhà thầu, tư vấn và các bên liên quan để giảm thiểu hiểu lầm và xung đột. Thời gian thực hiện ngay từ đầu dự án.

Các giải pháp trên cần được thực hiện đồng bộ bởi chủ đầu tư, nhà thầu và các bên liên quan nhằm nâng cao hiệu quả quản lý rủi ro, đảm bảo tiến độ và chất lượng dự án xây dựng nhà cao tầng tại TP. Hồ Chí Minh.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Chủ đầu tư dự án xây dựng: Giúp nhận diện và đánh giá các rủi ro tiềm ẩn trong giai đoạn thi công, từ đó xây dựng kế hoạch quản lý rủi ro hiệu quả, giảm thiểu thiệt hại tài chính và nâng cao chất lượng công trình.

  2. Nhà thầu thi công: Cung cấp cơ sở khoa học để phát triển các chiến lược thi công phù hợp, nâng cao năng lực quản lý và phối hợp với các bên liên quan nhằm kiểm soát rủi ro kỹ thuật và an toàn lao động.

  3. Chuyên gia tư vấn và quản lý dự án: Hỗ trợ trong việc phân tích, đánh giá rủi ro và đề xuất các giải pháp ứng phó phù hợp, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý dự án và đảm bảo tiến độ thi công.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý xây dựng: Là tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu, phân tích nhân tố khám phá (EFA) và ứng dụng lý thuyết quản lý rủi ro trong thực tiễn xây dựng nhà cao tầng tại Việt Nam.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao giai đoạn thi công lại có nhiều rủi ro nhất trong dự án xây dựng?
    Giai đoạn thi công kéo dài, liên quan đến nhiều yếu tố như nhân lực, vật tư, thiết bị và điều kiện môi trường thay đổi, dẫn đến nhiều nguy cơ phát sinh rủi ro hơn so với các giai đoạn khác.

  2. Phân tích nhân tố khám phá (EFA) giúp gì trong đánh giá rủi ro?
    EFA giúp rút gọn số lượng biến rủi ro thành các nhóm nhân tố chính, giảm đa cộng tuyến và tăng tính hiệu quả trong việc phân tích và xây dựng chiến lược ứng phó.

  3. Làm thế nào để xác định mức độ quan trọng của các yếu tố rủi ro?
    Sử dụng thang đo Likert để đánh giá khả năng xuất hiện và mức độ tác động, sau đó áp dụng lý thuyết xếp hạng của Dale (2005) để tính điểm tổng hợp và xếp hạng ưu tiên xử lý.

  4. Các chiến lược ứng phó rủi ro được đề xuất dựa trên cơ sở nào?
    Dựa trên kết quả phân tích dữ liệu khảo sát, kinh nghiệm thực tiễn và các nghiên cứu trước đây, các chiến lược được thiết kế nhằm ngăn ngừa và giảm thiểu tác động của từng nhóm rủi ro.

  5. Làm sao để đảm bảo tính chính xác của dữ liệu khảo sát?
    Chọn mẫu khảo sát là các chuyên gia, kỹ sư và nhà quản lý có kinh nghiệm trên 3 năm, sử dụng bảng câu hỏi chuẩn hóa và kiểm định độ tin cậy bằng hệ số Cronbach’s Alpha.

Kết luận

  • Giai đoạn thi công các dự án nhà cao tầng tại TP. Hồ Chí Minh chịu ảnh hưởng bởi nhiều nhóm rủi ro đa dạng, trong đó rủi ro quản lý và chiến lược là chủ yếu.
  • Phân tích nhân tố khám phá (EFA) giúp phân nhóm và rút gọn các yếu tố rủi ro, tạo cơ sở khoa học cho việc xây dựng chiến lược ứng phó.
  • Kết quả khảo sát và phân tích cho thấy tất cả các yếu tố rủi ro đều có mức độ ảnh hưởng vừa phải đến cao, cần được quan tâm xử lý.
  • Đề xuất các giải pháp nâng cao năng lực quản lý, xây dựng kế hoạch thi công linh hoạt, kiểm soát chất lượng và lập kế hoạch ứng phó rủi ro bất khả kháng.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở thực tiễn và lý thuyết cho chủ đầu tư, nhà thầu và các bên liên quan trong việc quản lý rủi ro thi công xây dựng nhà cao tầng.

Next steps: Triển khai áp dụng các chiến lược ứng phó đã đề xuất trong các dự án thực tế, đồng thời mở rộng nghiên cứu sang các loại hình công trình khác và khu vực địa lý khác để hoàn thiện mô hình quản lý rủi ro.

Call to action: Các nhà quản lý dự án và chủ đầu tư nên áp dụng kết quả nghiên cứu này để nâng cao hiệu quả quản lý thi công, giảm thiểu rủi ro và đảm bảo thành công cho các dự án xây dựng nhà cao tầng tại Việt Nam.