Tổng quan nghiên cứu

Chương trình xây dựng nông thôn mới (NTM) tại Việt Nam được triển khai nhằm nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của cư dân nông thôn, đồng thời thu hẹp khoảng cách phát triển giữa nông thôn và thành thị. Theo Quyết định số 800/QĐ-TTg ngày 04/6/2010, Bộ tiêu chí quốc gia về NTM gồm 19 tiêu chí quan trọng, bao gồm quy hoạch, hạ tầng kinh tế - xã hội, kinh tế và tổ chức sản xuất, văn hóa - xã hội - môi trường, hệ thống chính trị. Nghiên cứu này tập trung đánh giá mức độ đáp ứng 19 tiêu chí quốc gia về xây dựng NTM tại xã Đông Thạnh, huyện Châu Thành, tỉnh Hậu Giang – một xã điểm xây dựng NTM của tỉnh.

Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn 2014-2015, với phạm vi khảo sát trực tiếp 120 hộ gia đình nông thôn tại xã Đông Thạnh. Mục tiêu chính là đánh giá thực trạng đáp ứng các tiêu chí NTM và tác động của chương trình đến chất lượng cuộc sống của người dân nông thôn. Qua đó, đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả xây dựng NTM phù hợp với điều kiện thực tế địa phương.

Xã Đông Thạnh có diện tích đất nông nghiệp hơn 1.000 ha, dân số khoảng 2.076 người, trong đó 79% sống bằng nghề nông. Kinh tế chủ yếu dựa vào sản xuất vườn cây ăn trái và chăn nuôi. Mặc dù đã hoàn thành 19 tiêu chí NTM, đời sống vật chất và tinh thần của người dân vẫn còn nhiều khó khăn, thu nhập bình quân đầu người chưa đạt mức sinh hoạt tối thiểu. Nghiên cứu góp phần cung cấp số liệu cụ thể, làm cơ sở khoa học cho chính quyền địa phương trong việc điều chỉnh chính sách, nâng cao chất lượng cuộc sống và phát triển bền vững vùng nông thôn.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình phát triển nông thôn hiện đại, tập trung vào:

  • Lý thuyết phát triển nông thôn toàn diện: Nhấn mạnh sự kết hợp giữa phát triển kinh tế, xã hội và môi trường nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống cho cư dân nông thôn.
  • Mô hình 19 tiêu chí quốc gia về xây dựng NTM: Bộ tiêu chí bao gồm các nhóm tiêu chí về quy hoạch, hạ tầng, kinh tế, văn hóa, chính trị và an ninh, được sử dụng làm chuẩn mực đánh giá mức độ phát triển nông thôn.
  • Khái niệm chất lượng cuộc sống (CLCS): Được hiểu là thước đo tổng hợp về phúc lợi vật chất và giá trị tinh thần, bao gồm thu nhập, sức khỏe, giáo dục, môi trường sống, văn hóa và an ninh xã hội.

Các khái niệm chính trong nghiên cứu gồm: nông thôn, phát triển nông thôn, xây dựng nông thôn mới, 19 tiêu chí quốc gia, chất lượng cuộc sống, và các nhân tố tác động đến CLCS như thu nhập, hạ tầng, y tế, giáo dục, môi trường và an ninh.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu được tiến hành theo hai giai đoạn chính:

  • Giai đoạn 1: Nghiên cứu sơ bộ (định tính)
    Sử dụng kỹ thuật thảo luận nhóm với cán bộ địa phương và các bên liên quan để phát hiện các vấn đề liên quan đến xây dựng NTM, làm cơ sở xây dựng bảng câu hỏi khảo sát.

  • Giai đoạn 2: Nghiên cứu chính thức (định lượng)
    Thu thập số liệu sơ cấp qua phỏng vấn trực tiếp 140 hộ gia đình nông thôn, trong đó 120 phiếu đạt yêu cầu phân tích. Mẫu được chọn ngẫu nhiên, phân bổ đều theo nhóm hộ giàu, khá, cận nghèo và nghèo.
    Phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm SPSS 18 và Excel 2010 với các phương pháp thống kê mô tả, so sánh và phân tích SWOT để đánh giá mức độ đáp ứng 19 tiêu chí và tác động đến chất lượng cuộc sống.

Nguồn dữ liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo, chính sách, tài liệu liên quan đến xây dựng NTM của các cơ quan quản lý địa phương và các nghiên cứu khoa học trước đó. Thời gian nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2014-2015 tại xã Đông Thạnh, huyện Châu Thành, tỉnh Hậu Giang.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Đặc điểm hộ gia đình và thu nhập

    • Trong 120 hộ khảo sát, 51,67% đại diện hộ là nữ, thể hiện sự tham gia tích cực của phụ nữ trong xây dựng NTM.
    • Độ tuổi trung bình của người đại diện hộ là 41,65 tuổi, chủ yếu trong nhóm 25-35 tuổi chiếm 33,33%.
    • Nhân khẩu bình quân mỗi hộ là 5,35 người, với 2,66 lao động chính/hộ.
    • Thu nhập bình quân đầu người chủ yếu từ 3 đến dưới 5 triệu đồng/tháng chiếm 55,83%, còn 40,83% hộ có thu nhập từ 1 đến dưới 3 triệu đồng/tháng, phản ánh mức sống còn thấp so với mức sinh hoạt tối thiểu.

  2. Mức độ đáp ứng 19 tiêu chí quốc gia về xây dựng NTM

    • Xã Đông Thạnh đã hoàn thành 19 tiêu chí theo quy định, trong đó các tiêu chí về giao thông (đường trục xã, liên xã nhựa hóa 100%), điện nông thôn (hộ sử dụng điện đạt 99,86%), trường học (37 trường, 40,5% đạt chuẩn quốc gia) được cải thiện rõ rệt.
    • Tuy nhiên, một số tiêu chí như thu nhập bình quân đầu người (3,18 triệu đồng/tháng so với mục tiêu 29 triệu đồng/năm 2015), tỷ lệ hộ nghèo còn 9,54% vượt mức quy định 7% của vùng ĐBSCL, và tỷ lệ lao động qua đào tạo nghề chỉ đạt 17,29% còn thấp.
    • Cơ sở vật chất văn hóa, y tế và môi trường vẫn còn nhiều hạn chế, ví dụ tỷ lệ người dân tham gia bảo hiểm y tế chỉ đạt 44%, hệ thống nhà văn hóa chưa được khai thác hiệu quả.

  3. Ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống

    • Đời sống vật chất và tinh thần của người dân được cải thiện nhờ xây dựng NTM, thể hiện qua việc nâng cấp hạ tầng, tăng cường dịch vụ y tế, giáo dục và văn hóa.
    • Tuy nhiên, thu nhập và việc làm chưa ổn định, sản xuất nông nghiệp còn nhỏ lẻ, thiếu ứng dụng khoa học kỹ thuật, ảnh hưởng đến mức sống và sự phát triển bền vững.
    • Các vấn đề về môi trường, an ninh trật tự và tệ nạn xã hội vẫn tồn tại, gây ảnh hưởng đến sự hài lòng và an toàn của người dân.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy việc hoàn thành 19 tiêu chí quốc gia về xây dựng NTM tại xã Đông Thạnh đã tạo ra những chuyển biến tích cực về hạ tầng và dịch vụ xã hội, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống người dân. Tuy nhiên, mức thu nhập và tỷ lệ lao động qua đào tạo còn thấp cho thấy sự thiếu bền vững trong phát triển kinh tế nông thôn. Điều này phù hợp với các nghiên cứu trước đây về thách thức trong xây dựng NTM tại các vùng Đồng bằng sông Cửu Long.

Nguyên nhân chính là do sản xuất nông nghiệp chủ yếu nhỏ lẻ, thiếu vốn và kỹ thuật, trong khi các ngành công nghiệp và dịch vụ chưa phát triển mạnh để tạo việc làm đa dạng. Hạ tầng tuy được cải thiện nhưng chưa đồng bộ, đặc biệt là các công trình văn hóa, y tế và môi trường chưa đáp ứng đầy đủ nhu cầu. Các biểu đồ so sánh tỷ lệ hộ nghèo, thu nhập và lao động qua đào tạo giữa xã Đông Thạnh và mục tiêu quốc gia sẽ minh họa rõ nét khoảng cách còn tồn tại.

Kết quả này nhấn mạnh vai trò quan trọng của chính quyền địa phương trong việc điều chỉnh chính sách, tăng cường đào tạo nghề, phát triển sản xuất hàng hóa quy mô lớn và nâng cao hiệu quả quản lý hạ tầng xã hội để nâng cao chất lượng cuộc sống bền vững.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo nghề và tạo việc làm bền vững

    • Triển khai các chương trình đào tạo nghề phù hợp với nhu cầu thị trường, tập trung vào kỹ thuật nông nghiệp hiện đại và các ngành phi nông nghiệp.
    • Mục tiêu tăng tỷ lệ lao động qua đào tạo lên trên 30% trong vòng 3 năm tới.
    • Chủ thể thực hiện: UBND xã phối hợp với các trung tâm đào tạo nghề và doanh nghiệp địa phương.

  2. Phát triển sản xuất nông nghiệp quy mô lớn, ứng dụng khoa học kỹ thuật

    • Hỗ trợ nông dân áp dụng kỹ thuật canh tác tiên tiến, xây dựng mô hình sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP.
    • Khuyến khích liên kết hợp tác xã với doanh nghiệp để mở rộng thị trường và nâng cao giá trị sản phẩm.
    • Mục tiêu tăng năng suất cây ăn trái và thu nhập bình quân đầu người lên 20% trong 5 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Nông nghiệp & PTNT, các hợp tác xã nông nghiệp.

  3. Nâng cấp và đồng bộ hạ tầng xã hội

    • Đầu tư nâng cấp trường học, trạm y tế đạt chuẩn quốc gia, xây dựng nhà văn hóa ấp và khu thể thao phục vụ cộng đồng.
    • Cải thiện hệ thống cấp nước sạch, xử lý rác thải và vệ sinh môi trường nông thôn.
    • Mục tiêu đạt 90% hộ dân sử dụng nước sạch hợp vệ sinh trong 3 năm.
    • Chủ thể thực hiện: UBND xã, các phòng ban chuyên môn, phối hợp với các tổ chức xã hội.

  4. Tăng cường công tác tuyên truyền và nâng cao nhận thức cộng đồng

    • Tổ chức các hoạt động tuyên truyền về xây dựng NTM, bảo vệ môi trường, an ninh trật tự và văn hóa nông thôn.
    • Khuyến khích sự tham gia chủ động của người dân trong các phong trào xây dựng NTM.
    • Chủ thể thực hiện: Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể xã, ban chỉ đạo xây dựng NTM.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Chính quyền địa phương và các cơ quan quản lý nhà nước

    • Sử dụng kết quả nghiên cứu để điều chỉnh chính sách, lập kế hoạch phát triển nông thôn phù hợp với thực tế địa phương.
    • Áp dụng các giải pháp đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả xây dựng NTM và cải thiện chất lượng cuộc sống.

  2. Các nhà nghiên cứu và học giả trong lĩnh vực phát triển nông thôn, chính sách công

    • Tham khảo phương pháp nghiên cứu, số liệu thực tiễn và phân tích để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về xây dựng NTM và phát triển bền vững.

  3. Các tổ chức phi chính phủ và doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực nông nghiệp và phát triển cộng đồng

    • Dựa trên kết quả nghiên cứu để thiết kế các chương trình hỗ trợ, đầu tư phát triển sản xuất và nâng cao năng lực cho người dân nông thôn.

  4. Người dân và cộng đồng nông thôn tại các vùng tương tự

    • Hiểu rõ về các tiêu chí xây dựng NTM, quyền lợi và trách nhiệm của mình trong quá trình phát triển nông thôn, từ đó tích cực tham gia và hưởng lợi từ chương trình.

Câu hỏi thường gặp

  1. Xây dựng nông thôn mới có tác động như thế nào đến đời sống người dân?
    Xây dựng NTM cải thiện hạ tầng, dịch vụ xã hội, nâng cao thu nhập và chất lượng cuộc sống. Ví dụ, tại xã Đông Thạnh, tỷ lệ hộ sử dụng điện đạt gần 100%, trường học và y tế được nâng cấp, góp phần nâng cao sức khỏe và giáo dục.

  2. Tại sao thu nhập của người dân nông thôn vẫn còn thấp dù đã hoàn thành 19 tiêu chí?
    Thu nhập thấp do sản xuất nông nghiệp nhỏ lẻ, thiếu vốn và kỹ thuật, trong khi các ngành công nghiệp và dịch vụ chưa phát triển mạnh để tạo việc làm đa dạng và ổn định.

  3. Làm thế nào để nâng cao tỷ lệ lao động qua đào tạo nghề ở nông thôn?
    Cần tổ chức các khóa đào tạo nghề phù hợp, liên kết với doanh nghiệp để tạo việc làm sau đào tạo, đồng thời tuyên truyền nâng cao nhận thức về vai trò của đào tạo nghề.

  4. Các tiêu chí nào còn tồn tại khó khăn trong xây dựng NTM tại xã Đông Thạnh?
    Các tiêu chí về thu nhập, tỷ lệ hộ nghèo, lao động qua đào tạo, cơ sở vật chất văn hóa, y tế và môi trường còn nhiều hạn chế, chưa đáp ứng đầy đủ nhu cầu phát triển.

  5. Chính quyền địa phương có vai trò gì trong xây dựng NTM?
    Chính quyền địa phương là chủ thể chỉ đạo, điều phối, huy động nguồn lực, tổ chức thực hiện và giám sát các hoạt động xây dựng NTM, đồng thời phối hợp với cộng đồng dân cư để đảm bảo hiệu quả và bền vững.

Kết luận

  • Xã Đông Thạnh, huyện Châu Thành, tỉnh Hậu Giang đã hoàn thành 19 tiêu chí quốc gia về xây dựng nông thôn mới, tạo bước tiến quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội nông thôn.
  • Đời sống vật chất và tinh thần của người dân được cải thiện rõ rệt, tuy nhiên thu nhập và tỷ lệ lao động qua đào tạo còn thấp, ảnh hưởng đến sự phát triển bền vững.
  • Hạ tầng xã hội như trường học, y tế, văn hóa và môi trường cần được nâng cấp đồng bộ để đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của người dân.
  • Nghiên cứu đề xuất các giải pháp trọng tâm về đào tạo nghề, phát triển sản xuất quy mô lớn, nâng cấp hạ tầng và tăng cường tuyên truyền nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống.
  • Các bước tiếp theo cần tập trung vào triển khai các giải pháp đề xuất, giám sát thực hiện và mở rộng nghiên cứu sang các vùng nông thôn khác để nhân rộng mô hình thành công.

Chính quyền địa phương và các bên liên quan được khuyến khích áp dụng kết quả nghiên cứu để thúc đẩy xây dựng nông thôn mới hiệu quả, góp phần phát triển kinh tế xã hội bền vững và nâng cao chất lượng cuộc sống cho cư dân nông thôn.