Tổng quan nghiên cứu

Già hóa dân số là xu thế toàn cầu với tác động sâu rộng đến phát triển xã hội và kinh tế. Tại Việt Nam, tỷ lệ người cao tuổi (NCT) từ 60 tuổi trở lên đã tăng từ 7,1% năm 1979 lên khoảng 10,2% năm 2013, đánh dấu giai đoạn “bắt đầu già” của dân số. Tỉnh Bình Dương có khoảng 91.158 người cao tuổi, chiếm 3,71% tổng dân số, trong đó huyện Phú Giáo có 6.530 NCT. Đặc biệt, nhóm NCT neo đơn – những người không có người thân chăm sóc hoặc có nhưng không đủ khả năng – đang ngày càng gia tăng, đặt ra thách thức lớn về an sinh xã hội.

Luận văn tập trung nghiên cứu công tác xã hội với người cao tuổi neo đơn tại xã Phước Hòa, huyện Phú Giáo, nhằm đánh giá thực trạng đời sống, các chính sách hỗ trợ và vận dụng mô hình công tác xã hội cá nhân để hỗ trợ thân chủ vượt qua khó khăn, ổn định cuộc sống. Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn từ tháng 12/2022 đến tháng 9/2023, với phạm vi địa lý tại xã Phước Hòa.

Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp số liệu cụ thể về đặc điểm, nhu cầu và khó khăn của NCT neo đơn, từ đó đề xuất các giải pháp công tác xã hội phù hợp, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống và phát huy vai trò của người cao tuổi trong cộng đồng. Kết quả nghiên cứu cũng hỗ trợ xây dựng chính sách và chương trình hỗ trợ hiệu quả hơn cho nhóm đối tượng này.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng ba lý thuyết chính để phân tích và can thiệp công tác xã hội với người cao tuổi neo đơn:

  • Lý thuyết hệ thống sinh thái: Nhấn mạnh mối quan hệ tương tác giữa cá nhân với các hệ thống vi mô (gia đình, nhóm nhỏ), trung mô (cộng đồng, tổ chức) và vĩ mô (chính sách, văn hóa). Lý thuyết giúp hiểu tác động đa chiều của môi trường xã hội đến người cao tuổi.

  • Thuyết nhận thức hành vi: Giải thích rằng hành vi của con người xuất phát từ nhận thức, do đó thay đổi nhận thức sẽ dẫn đến thay đổi hành vi. Công tác xã hội sử dụng phương pháp tư vấn, động viên để cải thiện nhận thức và hành vi của NCT neo đơn.

  • Thuyết nhu cầu của Maslow: Phân loại nhu cầu của con người theo thứ bậc từ cơ bản đến cao cấp. Người cao tuổi có nhu cầu thiết yếu về thể chất, an toàn, tình cảm, sự tôn trọng và tự hoàn thiện. Hiểu rõ nhu cầu này giúp xây dựng kế hoạch hỗ trợ phù hợp.

Các khái niệm chuyên ngành như công tác xã hội cá nhân, công tác xã hội nhóm, người cao tuổi neo đơn, chính sách trợ giúp xã hội cũng được làm rõ để làm nền tảng cho nghiên cứu.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp định lượng và định tính:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập số liệu sơ cấp qua khảo sát 100 người cao tuổi neo đơn tại xã Phước Hòa bằng bảng hỏi; phỏng vấn sâu các nhân viên công tác xã hội, cán bộ địa phương và thân chủ; quan sát thực tế môi trường sống và sinh hoạt của NCT.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phần mềm SPSS để xử lý số liệu định lượng, phân tích mô tả và kiểm định các yếu tố ảnh hưởng. Phân tích nội dung phỏng vấn và quan sát để bổ sung, làm rõ các vấn đề xã hội, tâm lý và môi trường sống.

  • Timeline nghiên cứu: Thực hiện từ tháng 12/2022 đến tháng 9/2023, gồm các giai đoạn chuẩn bị, thu thập dữ liệu, phân tích và viết báo cáo.

Phương pháp công tác xã hội cá nhân được áp dụng cho một trường hợp thân chủ cụ thể, gồm 5 bước: tiếp nhận, thu thập thông tin, chẩn đoán, lập kế hoạch và triển khai, đánh giá kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng đời sống người cao tuổi neo đơn: Khoảng 78% NCT neo đơn tại xã Phước Hòa có thu nhập thấp hoặc không có thu nhập ổn định; 65% sống trong điều kiện nhà ở thiếu an toàn và không đảm bảo vệ sinh. Hơn 70% gặp khó khăn trong sinh hoạt cá nhân hàng ngày như đi lại, vệ sinh.

  2. Ảnh hưởng của đặc điểm thể chất và tâm lý: 85% người cao tuổi neo đơn có các vấn đề sức khỏe mãn tính như huyết áp, tiểu đường; 60% thể hiện dấu hiệu cô đơn, trầm cảm nhẹ đến trung bình. Tỷ lệ này cao hơn 20% so với nhóm NCT có gia đình chăm sóc.

  3. Vai trò của chính quyền địa phương và cộng đồng: 90% người được khảo sát đánh giá chính quyền địa phương có các chương trình hỗ trợ nhưng thủ tục còn phức tạp, chưa tiếp cận đầy đủ. Các câu lạc bộ dưỡng sinh, hội NCT hoạt động tích cực nhưng chưa đáp ứng hết nhu cầu giao lưu, hỗ trợ tinh thần.

  4. Hiệu quả công tác xã hội cá nhân: Qua can thiệp một trường hợp thân chủ, sau 6 tháng, mức độ khó khăn giảm 40%, thân chủ cải thiện khả năng tự chăm sóc và tham gia sinh hoạt cộng đồng. Kết quả này cho thấy phương pháp công tác xã hội cá nhân có hiệu quả trong hỗ trợ NCT neo đơn.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy người cao tuổi neo đơn tại xã Phước Hòa đang đối mặt với nhiều khó khăn về kinh tế, sức khỏe và tinh thần, tương tự các nghiên cứu trong nước và quốc tế. Sự suy giảm thể chất và cảm giác cô đơn là nguyên nhân chính ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống. Mặc dù có chính sách trợ cấp xã hội, việc tiếp cận và thực thi còn hạn chế do thủ tục hành chính và nhận thức của người dân.

Việc áp dụng công tác xã hội cá nhân giúp phát huy nội lực của thân chủ, tăng cường sự tham gia của gia đình và cộng đồng, đồng thời hỗ trợ tiếp cận các nguồn lực xã hội. Các biểu đồ mô tả mức độ khó khăn, biểu đồ phả hệ và sinh thái thân chủ minh họa rõ mối quan hệ giữa cá nhân với môi trường xã hội, giúp nhân viên công tác xã hội xây dựng kế hoạch can thiệp hiệu quả.

So sánh với các nghiên cứu trước đây, kết quả khẳng định vai trò quan trọng của công tác xã hội trong việc nâng cao chất lượng cuộc sống cho NCT neo đơn, đồng thời nhấn mạnh cần cải thiện chính sách và tăng cường phối hợp giữa các bên liên quan.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo và phát triển đội ngũ nhân viên công tác xã hội: Đào tạo chuyên sâu kỹ năng công tác xã hội cá nhân và nhóm, nâng cao năng lực tiếp cận, tư vấn và hỗ trợ NCT neo đơn. Thực hiện trong vòng 12 tháng, do Sở Lao động – Thương binh và Xã hội phối hợp với các trường đại học.

  2. Đơn giản hóa thủ tục tiếp cận chính sách trợ cấp xã hội: Rút ngắn quy trình, tăng cường tuyên truyền, hỗ trợ người cao tuổi làm hồ sơ, đặc biệt là nhóm neo đơn. Thời gian thực hiện 6-9 tháng, do UBND xã và phòng Lao động – Thương binh và Xã hội huyện Phú Giáo chủ trì.

  3. Phát triển các mô hình câu lạc bộ dưỡng sinh, giao lưu văn hóa cho NCT neo đơn: Tổ chức các hoạt động thường xuyên nhằm giảm cảm giác cô đơn, tăng cường sức khỏe tinh thần. Thực hiện liên tục, do Hội Người cao tuổi xã phối hợp các tổ chức cộng đồng.

  4. Xây dựng hệ thống hỗ trợ đa chiều, kết nối gia đình, cộng đồng và chính quyền: Thiết lập mạng lưới hỗ trợ xã hội, bao gồm tình nguyện viên, nhân viên xã hội, các tổ chức phi chính phủ để cung cấp dịch vụ chăm sóc tại nhà và tư vấn tâm lý. Triển khai trong 18 tháng, do UBND huyện Phú Giáo phối hợp các tổ chức xã hội.

  5. Tăng cường giám sát, đánh giá hiệu quả các chương trình hỗ trợ NCT: Thiết lập cơ chế đánh giá định kỳ, thu thập phản hồi từ người thụ hưởng để điều chỉnh chính sách phù hợp. Thực hiện hàng năm, do Sở Lao động – Thương binh và Xã hội tỉnh Bình Dương.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhân viên công tác xã hội và cán bộ địa phương: Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để nâng cao kỹ năng hỗ trợ người cao tuổi neo đơn, từ đó cải thiện chất lượng dịch vụ xã hội tại địa phương.

  2. Nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý xã hội: Luận văn cung cấp số liệu và phân tích thực trạng, giúp xây dựng và điều chỉnh chính sách trợ giúp xã hội phù hợp với nhu cầu thực tế của người cao tuổi neo đơn.

  3. Các tổ chức phi chính phủ và cộng đồng tình nguyện: Thông tin về nhu cầu và khó khăn của NCT neo đơn giúp các tổ chức thiết kế chương trình hỗ trợ hiệu quả, đồng thời phối hợp với chính quyền địa phương triển khai các hoạt động xã hội.

  4. Học viên, nghiên cứu sinh ngành công tác xã hội và các ngành liên quan: Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu, lý thuyết và thực hành công tác xã hội cá nhân trong bối cảnh chăm sóc người cao tuổi neo đơn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Người cao tuổi neo đơn là ai?
    Người cao tuổi neo đơn là những người từ 60 tuổi trở lên không có người thân chăm sóc hoặc có nhưng không đủ khả năng, thường sống một mình hoặc trong hoàn cảnh khó khăn, không có thu nhập ổn định.

  2. Tại sao công tác xã hội cá nhân lại quan trọng với người cao tuổi neo đơn?
    Công tác xã hội cá nhân giúp đánh giá nhu cầu, hỗ trợ tâm lý, kết nối nguồn lực xã hội và gia đình, giúp người cao tuổi vượt qua khó khăn, duy trì cuộc sống độc lập và nâng cao chất lượng cuộc sống.

  3. Các chính sách hỗ trợ người cao tuổi neo đơn hiện nay như thế nào?
    Chính sách bao gồm trợ cấp xã hội hàng tháng, bảo hiểm y tế, hỗ trợ nhà ở và chăm sóc sức khỏe. Tuy nhiên, việc tiếp cận còn hạn chế do thủ tục phức tạp và nhận thức chưa đầy đủ.

  4. Làm thế nào để người cao tuổi neo đơn tiếp cận được các dịch vụ hỗ trợ?
    Thông qua sự hỗ trợ của nhân viên công tác xã hội, chính quyền địa phương và các tổ chức cộng đồng, người cao tuổi được hướng dẫn làm thủ tục, tư vấn và kết nối với các dịch vụ phù hợp.

  5. Những khó khăn lớn nhất mà người cao tuổi neo đơn gặp phải là gì?
    Bao gồm khó khăn về kinh tế, sức khỏe suy giảm, cảm giác cô đơn, thiếu sự chăm sóc và hỗ trợ từ gia đình, cũng như hạn chế trong tiếp cận các dịch vụ xã hội.

Kết luận

  • Người cao tuổi neo đơn tại xã Phước Hòa đang đối mặt với nhiều khó khăn về kinh tế, sức khỏe và tinh thần, cần sự hỗ trợ toàn diện từ công tác xã hội và chính sách xã hội.
  • Công tác xã hội cá nhân là phương pháp hiệu quả giúp thân chủ vượt qua khó khăn, ổn định cuộc sống và tăng cường sự tham gia cộng đồng.
  • Chính quyền địa phương và cộng đồng đóng vai trò quan trọng trong việc triển khai các hoạt động hỗ trợ, cần cải thiện thủ tục và tăng cường phối hợp.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách, chương trình hỗ trợ phù hợp, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống cho người cao tuổi neo đơn.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể về đào tạo nhân viên, đơn giản hóa thủ tục, phát triển mô hình câu lạc bộ và hệ thống hỗ trợ đa chiều nhằm nâng cao hiệu quả công tác xã hội.

Tiếp theo, cần triển khai các giải pháp đề xuất, mở rộng nghiên cứu trên phạm vi rộng hơn và tăng cường giám sát, đánh giá để đảm bảo tính bền vững của các chương trình hỗ trợ. Mời các nhà quản lý, nhân viên công tác xã hội và các tổ chức liên quan cùng phối hợp hành động để chăm sóc tốt hơn cho người cao tuổi neo đơn.