Tổng quan nghiên cứu

Sức khỏe tâm thần là một vấn đề ngày càng nghiêm trọng trên toàn cầu, với khoảng 450 triệu người mắc các rối loạn tâm thần, trong đó có 120 triệu người trầm cảm và 40 triệu người tâm thần phân liệt theo thống kê của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO). Tại Việt Nam, ước tính có khoảng 15% dân số, tương đương gần 13,5 triệu người mắc các bệnh rối loạn tâm thần phổ biến, trong đó khoảng 3 triệu người bị các bệnh tâm thần nặng. Tình trạng này có xu hướng gia tăng, đặc biệt tại các đô thị lớn như thành phố Hồ Chí Minh, nơi người tâm thần lang thang không nơi nương tựa ngày càng nhiều, gây ra nhiều hệ lụy xã hội và đòi hỏi sự can thiệp hiệu quả từ các cơ quan chức năng.

Trung tâm Bảo trợ Xã hội Bình Đức, thành phố Hồ Chí Minh, được thành lập năm 2011, là đơn vị trực thuộc Sở Lao động Thương binh và Xã hội TP.HCM, chuyên tiếp nhận, chăm sóc, nuôi dưỡng và phục hồi chức năng cho người tâm thần lang thang. Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2014-2016 nhằm đánh giá thực trạng công tác xã hội đối với người tâm thần tại Trung tâm, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác xã hội, góp phần cải thiện chất lượng cuộc sống và hỗ trợ phục hồi chức năng cho người tâm thần.

Mục tiêu nghiên cứu bao gồm: làm rõ các khái niệm, lý thuyết về công tác xã hội đối với người tâm thần; đánh giá thực trạng công tác xã hội tại Trung tâm Bình Đức; đề xuất các hoạt động công tác xã hội phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả chăm sóc và phục hồi chức năng cho người tâm thần. Nghiên cứu có phạm vi không gian tại Trung tâm Bình Đức, xã Đức Hạnh, huyện Bù Gia Mập, tỉnh Bình Phước, cách TP.HCM hơn 200 km, và phạm vi thời gian từ năm 2014 đến tháng 3/2016. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển các chính sách và mô hình công tác xã hội cho người tâm thần tại Việt Nam, đặc biệt trong bối cảnh gia tăng số lượng người tâm thần lang thang tại các đô thị lớn.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu vận dụng các lý thuyết và mô hình sau:

  • Thuyết nhu cầu của Maslow: Phân loại nhu cầu của con người theo thứ bậc từ nhu cầu sinh lý, an toàn, yêu thương, tôn trọng đến nhu cầu phát triển bản thân. Đối với người tâm thần, việc đáp ứng các nhu cầu này gặp nhiều khó khăn, đặc biệt là nhu cầu về an toàn và giao tiếp xã hội.

  • Thuyết quyền con người: Nhấn mạnh quyền được tôn trọng và bảo vệ của người tâm thần, coi họ là những cá nhân có đầy đủ quyền lợi xã hội, cần được hỗ trợ để phát huy tiềm năng và hòa nhập cộng đồng.

  • Thuyết hành vi: Tập trung vào việc điều chỉnh hành vi thông qua môi trường kích thích và củng cố hành vi tích cực, giúp người tâm thần hình thành các thói quen và hành vi phù hợp trong sinh hoạt hàng ngày.

  • Thuyết hệ thống sinh thái: Nhấn mạnh mối quan hệ tương tác giữa cá nhân và môi trường xã hội ở các cấp độ vi mô, trung mô và vĩ mô, giúp nhân viên công tác xã hội thiết lập các hệ thống trợ giúp toàn diện cho người tâm thần.

Các khái niệm chuyên ngành như rối nhiễu tâm thần, công tác xã hội cá nhân, nhóm và cộng đồng cũng được làm rõ để làm nền tảng cho nghiên cứu.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp, bao gồm:

  • Thu thập và phân tích tài liệu: Tổng hợp các lý thuyết, mô hình, công trình nghiên cứu, báo cáo liên quan đến công tác xã hội và chăm sóc sức khỏe tâm thần.

  • Phỏng vấn sâu: Tiến hành phỏng vấn 50 người tâm thần tỉnh táo, thân nhân và nhân viên tại Trung tâm để thu thập thông tin chuyên sâu về thực trạng đời sống, sức khỏe và các hoạt động công tác xã hội.

  • Điều tra bảng hỏi: Sử dụng bảng hỏi để thu thập dữ liệu định lượng về điều kiện sinh hoạt, chăm sóc, hoạt động xã hội của người tâm thần tại Trung tâm.

  • Quan sát thực địa: Theo dõi trực tiếp môi trường sống, sinh hoạt, hành vi và kỹ năng của người tâm thần để bổ sung và kiểm chứng thông tin thu thập được.

Cỡ mẫu gồm 50 người tâm thần tỉnh táo, thân nhân và nhân viên công tác xã hội tại Trung tâm. Phương pháp chọn mẫu kết hợp thuận tiện và phi xác suất nhằm đảm bảo thu thập được dữ liệu đa dạng và phản ánh thực tế. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ năm 2014 đến tháng 3/2016.

Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm và phân tích nội dung định tính từ phỏng vấn sâu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Đặc điểm người tâm thần tại Trung tâm: Tổng số 250 người tâm thần nam được chăm sóc, trong đó nhóm tuổi 40-49 chiếm 33,2%, nhóm 50-59 chiếm 29,6%. Đa số (66%) mắc bệnh tâm thần phân liệt, là nhóm khuyết tật đặc biệt nặng, không tự chăm sóc được bản thân. Khoảng 70% người tâm thần tham gia tập thể dục buổi sáng và 50% tham gia chào cờ hàng tuần, thể hiện sự tham gia tích cực vào các hoạt động sinh hoạt.

  2. Thực trạng công tác xã hội: Các hoạt động công tác xã hội mới chỉ dừng ở bước đầu tiếp cận, chưa đi sâu vào phục hồi chức năng tâm lý xã hội. Đội ngũ nhân viên công tác xã hội còn thiếu về số lượng và chất lượng chuyên môn. Việc kết nối với gia đình và cộng đồng còn hạn chế, chỉ có 20 trường hợp trong số 162 người được xác minh tìm thấy người thân.

  3. Mô hình điều trị và phục hồi chức năng: Trung tâm áp dụng mô hình điều trị kết hợp y tế, tâm lý và xã hội, trong đó điều trị bằng thuốc chiếm ưu thế. Các liệu pháp phục hồi như lao động trị liệu, âm nhạc trị liệu, hoạt động thể dục thể thao được triển khai, giúp cải thiện sức khỏe thể chất và tinh thần cho người tâm thần. Trung tâm tự cung cấp 65-70% thực phẩm tươi sống và 100% rau xanh, góp phần nâng cao chất lượng bữa ăn.

  4. Thuận lợi và khó khăn trong công tác xã hội: Thuận lợi gồm môi trường sống trong lành, không gian rộng rãi, sự quan tâm của nhân viên y tế và công tác xã hội. Khó khăn là sự kỳ thị của cộng đồng, thiếu bác sĩ chuyên khoa, khó khăn trong việc liên hệ gia đình người tâm thần, nguồn lực tài chính hạn chế.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy công tác xã hội tại Trung tâm Bình Đức đã có những bước tiến nhất định trong việc chăm sóc và phục hồi chức năng cho người tâm thần, tuy nhiên vẫn còn nhiều hạn chế cần khắc phục. Việc tập trung vào điều trị y tế bằng thuốc là cần thiết nhưng chưa đủ, cần tăng cường các hoạt động công tác xã hội nhằm hỗ trợ tâm lý, phát triển kỹ năng xã hội và kết nối cộng đồng cho người tâm thần.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, việc áp dụng các lý thuyết về nhu cầu, quyền con người và hệ thống sinh thái giúp nâng cao hiệu quả công tác xã hội, tạo điều kiện cho người tâm thần phát huy tiềm năng và hòa nhập xã hội. Các hoạt động lao động trị liệu và âm nhạc trị liệu được đánh giá là có tác động tích cực rõ rệt đến sức khỏe tinh thần và thể chất của người bệnh.

Việc thiếu hụt nhân lực chuyên môn và sự kỳ thị xã hội là những rào cản lớn, ảnh hưởng đến chất lượng chăm sóc và phục hồi. Các biểu đồ so sánh tỷ lệ tham gia hoạt động thể dục, lao động trị liệu và tỷ lệ người được kết nối với gia đình có thể minh họa rõ nét hơn về hiệu quả và hạn chế của công tác xã hội tại Trung tâm.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo và nâng cao năng lực nhân viên công tác xã hội: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về chăm sóc sức khỏe tâm thần, kỹ năng tham vấn và phục hồi chức năng cho nhân viên công tác xã hội tại Trung tâm trong vòng 12 tháng tới.

  2. Phát triển các hoạt động công tác xã hội cá nhân, nhóm và cộng đồng: Thiết kế và triển khai các chương trình sinh hoạt nhóm, lao động trị liệu, âm nhạc trị liệu và hoạt động thể thao phù hợp với từng nhóm người tâm thần nhằm nâng cao kỹ năng xã hội và sức khỏe tinh thần, thực hiện trong 2 năm.

  3. Xây dựng quy trình kết nối và hỗ trợ gia đình người tâm thần: Thiết lập hệ thống liên lạc, phối hợp với địa phương và gia đình để tìm kiếm, hỗ trợ và tái hòa nhập người tâm thần về cộng đồng, ưu tiên thực hiện trong 6 tháng đầu năm.

  4. Tăng cường truyền thông, giảm kỳ thị xã hội: Phối hợp với các cơ quan truyền thông và tổ chức xã hội tổ chức các chiến dịch nâng cao nhận thức cộng đồng về bệnh tâm thần, giảm kỳ thị và tạo điều kiện thuận lợi cho người tâm thần hòa nhập xã hội, triển khai liên tục trong 3 năm.

  5. Huy động nguồn lực tài chính và vật chất: Kêu gọi sự hỗ trợ từ các tổ chức từ thiện, doanh nghiệp và cộng đồng để bổ sung kinh phí, trang thiết bị và vật tư phục vụ công tác chăm sóc và phục hồi chức năng cho người tâm thần, thực hiện ngay và duy trì lâu dài.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhân viên công tác xã hội và cán bộ quản lý Trung tâm bảo trợ xã hội: Nghiên cứu cung cấp kiến thức chuyên sâu và các giải pháp thực tiễn để nâng cao hiệu quả công tác xã hội đối với người tâm thần.

  2. Chuyên gia và nhà nghiên cứu trong lĩnh vực sức khỏe tâm thần và công tác xã hội: Tài liệu tham khảo hữu ích cho việc phát triển lý thuyết, mô hình và phương pháp nghiên cứu trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe tâm thần.

  3. Cơ quan quản lý nhà nước và hoạch định chính sách xã hội: Cung cấp cơ sở dữ liệu và đề xuất chính sách nhằm hoàn thiện hệ thống chăm sóc sức khỏe tâm thần và công tác xã hội tại Việt Nam.

  4. Các tổ chức phi chính phủ, từ thiện và cộng đồng: Giúp hiểu rõ thực trạng và nhu cầu của người tâm thần, từ đó xây dựng các chương trình hỗ trợ phù hợp, góp phần giảm kỳ thị và nâng cao chất lượng cuộc sống cho nhóm đối tượng này.

Câu hỏi thường gặp

  1. Công tác xã hội đóng vai trò gì trong chăm sóc người tâm thần?
    Công tác xã hội giúp hỗ trợ tâm lý, phục hồi chức năng xã hội, kết nối người tâm thần với gia đình và cộng đồng, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống và giảm kỳ thị xã hội.

  2. Những khó khăn chính trong công tác xã hội với người tâm thần tại Trung tâm Bình Đức là gì?
    Khó khăn gồm thiếu nhân lực chuyên môn, sự kỳ thị xã hội, khó khăn trong việc liên hệ gia đình người tâm thần và nguồn lực tài chính hạn chế.

  3. Các hoạt động phục hồi chức năng nào được áp dụng hiệu quả tại Trung tâm?
    Lao động trị liệu, âm nhạc trị liệu, hoạt động thể dục thể thao và sinh hoạt nhóm được đánh giá có tác động tích cực đến sức khỏe thể chất và tinh thần của người tâm thần.

  4. Làm thế nào để giảm kỳ thị xã hội đối với người tâm thần?
    Thông qua truyền thông nâng cao nhận thức cộng đồng, tổ chức các chiến dịch giáo dục, vận động sự tham gia của gia đình, cộng đồng và các tổ chức xã hội nhằm thay đổi nhận thức và thái độ.

  5. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn này?
    Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp gồm thu thập tài liệu, phỏng vấn sâu, điều tra bảng hỏi và quan sát thực địa, với cỡ mẫu 50 người tâm thần tỉnh táo, thân nhân và nhân viên công tác xã hội.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã làm rõ thực trạng công tác xã hội đối với người tâm thần tại Trung tâm Bảo trợ Xã hội Bình Đức, với hơn 250 người tâm thần được chăm sóc, chủ yếu mắc bệnh tâm thần phân liệt.
  • Công tác xã hội tại Trung tâm còn nhiều hạn chế về nhân lực, phương pháp và sự kết nối với gia đình, cộng đồng.
  • Các mô hình điều trị kết hợp y tế, tâm lý và xã hội, đặc biệt là lao động trị liệu và âm nhạc trị liệu, đã góp phần cải thiện sức khỏe và chất lượng cuộc sống cho người tâm thần.
  • Đề xuất các giải pháp tăng cường đào tạo nhân viên, phát triển hoạt động công tác xã hội, xây dựng quy trình kết nối gia đình và truyền thông giảm kỳ thị xã hội.
  • Tiếp tục nghiên cứu và triển khai các hoạt động công tác xã hội chuyên sâu nhằm nâng cao hiệu quả chăm sóc và phục hồi chức năng cho người tâm thần trong giai đoạn tiếp theo.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý, Trung tâm và nhân viên công tác xã hội cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tăng cường nghiên cứu để hoàn thiện mô hình chăm sóc sức khỏe tâm thần toàn diện tại Việt Nam.