Cơ Chế Huy Động Nguồn Lực Tài Chính Cho Phát Triển Giáo Dục Đại Học Việt Nam

Giáo dục đại học đóng vai trò then chốt trong việc nâng cao trình độ dân trí, đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, và bồi dưỡng nhân tài cho đất nước. GDĐH tạo ra đội ngũ lao động có kiến thức chuyên môn sâu rộng, kỹ năng nghề nghiệp vững vàng, và khả năng sáng tạo cao, đáp ứng yêu cầu của thị trường lao động và sự phát triển của khoa học công nghệ. Theo nghĩa rộng, giáo dục là tất cả các dạng học tập của con người, hay một cách hẹp hơn đó là một quá trình có ở trong những nơi đã được chuyên môn hóa gọi là trường học.

Cơ chế tài chính, theo từ điển bách khoa, là tổng thể các biện pháp, hình thức tổ chức và quản lý quá trình tạo lập, phân phối và sử dụng các nguồn lực tài chính trong nền kinh tế quốc dân. Như vậy, cơ chế tài chính bao gồm những nội dung sau: Thứ nhất, cơ chế tài chính bao gồm toàn bộ các biện pháp, hình thức tổ chức và quản lý quá trình tạo lập phân phối và sử dụng nguồn tài chính. Theo đó, cơ chế tài chính gồm: Các biện pháp, hình thức này bao gồm chính trị, kinh tế tư tưởng nhằm huy động và sử dụng nguồn tài chính. Về mặt kinh tế, nó thể hiện ở các nguồn tài chính được huy động và sử dụng. Về mặt tư tưởng, nó thể hiện nhận thức của các nhà lãnh đạo, quản lý các Bộ ngành, các tổ chức kinh tế, xã hội và mọi người dân về trách nhiệm tài chính đối với sự phát triển kinh tế xã hội.

Ngân sách nhà nước vẫn là nguồn tài chính chủ yếu cho GDĐH ở Việt Nam. Tuy nhiên, tỷ lệ chi ngân sách cho GDĐH so với GDP còn thấp so với các nước trong khu vực và trên thế giới. Điều này cho thấy sự đầu tư của nhà nước cho GDĐH chưa tương xứng với vai trò và tầm quan trọng của nó. Chi ngân sách nhà nước cho đào tạo Đại học là quá trình phân phối sử dụng một phần vốn tiền tệ từ quỹ ngân sách Nhà nước để duy trì, phát triển đào tạo Đại học tạo theo nguyên tắc không hoàn trả trực tiếp.

Việc huy động các nguồn lực ngoài ngân sách, như học phí, tài trợ từ doanh nghiệp, và hợp tác quốc tế, còn gặp nhiều khó khăn. Cơ chế chính sách chưa đủ mạnh để khuyến khích các thành phần kinh tế tham gia đầu tư cho GDĐH. Bên cạnh đó, năng lực quản lý tài chính của các trường đại học còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng các nguồn lực. Sự nghiệp đào tạo là sự nghiệp của toàn dân, do dân, vì dân. Vì vậy, quan tâm đến đào tạo là trách nhiệm của toàn xã hội để định hướng phát triển đào tạo, thực hiện xã hội hóa trong đào tạo, đa dạng hóa các nguồn tài chính cho đào tạo, thực hiện phương châm "Nhà nước và nhân dân cùng làm”.

Cần khai thác tối đa các nguồn thu tiềm năng cho GDĐH, bao gồm học phí, tài trợ từ doanh nghiệp, hợp tác quốc tế, và các hoạt động dịch vụ khoa học công nghệ. Chính phủ cần có chính sách khuyến khích các doanh nghiệp tham gia tài trợ cho GDĐH, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho các trường đại học hợp tác với các tổ chức quốc tế để thu hút nguồn vốn và kinh nghiệm. Nguồn tài chính này bao gồm: Nguồn thu từ học phí và lệ phí. Nguồn huy động từ hoạt động hợp đồng nghiên cứu khoa học, lao động sản xuất và các dịch vụ trong các Trường Đại học và Cao đẳng. Nguồn huy động từ viện trợ và quà biếu.

Trao quyền tự chủ tài chính cho các trường đại học là một giải pháp quan trọng để nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực và khuyến khích sự sáng tạo. Các trường đại học cần được tự chủ trong việc quyết định mức học phí, sử dụng nguồn thu, và đầu tư phát triển. Tuy nhiên, cần có cơ chế kiểm soát và giám sát chặt chẽ để đảm bảo tính minh bạch và trách nhiệm giải trình. Trong điều kiện kinh tế thị trường, cơ chế huy động nguồn tài chính đảm bảo tăng quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm cho các đơn vị đào tạo sẽ nâng cao hiệu quả hoạt động.

Các nước ASEAN đã có nhiều kinh nghiệm trong việc huy động vốn cho GDĐH, đặc biệt là từ khu vực tư nhân. Các nước này đã tạo ra môi trường đầu tư thuận lợi, khuyến khích các doanh nghiệp tham gia tài trợ cho GDĐH, và phát triển các quỹ đầu tư cho giáo dục. Lựa chọn đường lối chính sách phù hợp. Tăng cường khả năng cung ứng dịch vụ giáo dục đại học dựa trên cơ sở chính sách đa dạng hóa. Các trường đại học đa ngành, các Viện đại học mở, các chương trình đào tạo ngắn hạn và các hình thức giáo dục từ xa đã hình thành và phát triển mạnh.

Trung Quốc đã thực hiện thành công chính sách tự chủ tài chính cho các trường đại học, giúp các trường này nâng cao năng lực cạnh tranh và thu hút nguồn lực từ xã hội. Các trường đại học Trung Quốc được tự chủ trong việc quyết định mức học phí, sử dụng nguồn thu, và đầu tư phát triển. Ủy ban giáo dục quốc gia Trung Quốc đã đúc rút thành các nguyên lý có thể được tóm tắt như sau: Cải cách và phát triển giáo dục đại học phải dựa trên cơ sở phát triển một cách toàn diện quy mô, chất lượng, cơ cấu và hiệu quả. Cải cách và phát triển giáo dục đại học phải đáp ứng được yêu cầu của đất nước dựa trên nền tảng kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa.

Cần xây dựng cơ chế khuyến khích các doanh nghiệp và cá nhân tham gia đầu tư cho GDĐH, thông qua các chính sách ưu đãi về thuế, tín dụng, và đất đai. Đồng thời, cần tạo ra môi trường cạnh tranh lành mạnh giữa các trường đại học, khuyến khích các trường nâng cao chất lượng đào tạo và thu hút nguồn lực từ xã hội.

Các trường đại học cần được trang bị kiến thức và kỹ năng quản lý tài chính hiện đại, đồng thời xây dựng hệ thống kiểm soát và giám sát tài chính chặt chẽ. Cần tăng cường đào tạo và bồi dưỡng đội ngũ cán bộ quản lý tài chính, đồng thời thu hút các chuyên gia tài chính giỏi về làm việc tại các trường đại học.

Cần hoàn thiện hệ thống pháp luật về tài chính giáo dục, tạo hành lang pháp lý vững chắc cho việc huy động và sử dụng nguồn lực tài chính cho GDĐH. Hệ thống pháp luật cần quy định rõ quyền và nghĩa vụ của các bên liên quan, đồng thời đảm bảo tính minh bạch và trách nhiệm giải trình.

Cần tăng cường hợp tác quốc tế về tài chính giáo dục, học hỏi kinh nghiệm của các nước phát triển, và thu hút nguồn vốn và kỹ thuật từ các tổ chức quốc tế. Hợp tác quốc tế cần tập trung vào các lĩnh vực như xây dựng cơ chế tài chính, nâng cao năng lực quản lý tài chính, và phát triển các chương trình đào tạo chất lượng cao.