Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh Việt Nam hội nhập kinh tế quốc tế và phát triển kinh tế thị trường, văn hóa cơ sở trở thành một nhân tố quan trọng quyết định sự bền vững của quốc gia và dân tộc. Quận Hải Châu, thành phố Đà Nẵng, với vị trí trung tâm chính trị, kinh tế và văn hóa, đã và đang đối mặt với nhiều thách thức trong việc phát triển văn hóa cơ sở. Từ năm 2000 đến 2019, quận Hải Châu đã triển khai nhiều chính sách phát triển văn hóa cơ sở nhằm xây dựng đời sống văn hóa lành mạnh, góp phần hạn chế tác động tiêu cực của nền kinh tế thị trường. Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc phân tích quá trình xây dựng, ban hành, triển khai và thực hiện các chính sách phát triển văn hóa cơ sở trên địa bàn quận, đồng thời đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả công tác này. Nghiên cứu có phạm vi từ năm 2000 đến 2019, tập trung tại quận Hải Châu và 13 phường trực thuộc. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoàn thiện chính sách phát triển văn hóa cơ sở, góp phần nâng cao chất lượng đời sống văn hóa, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình về chính sách công và phát triển văn hóa. Thứ nhất, khái niệm văn hóa được hiểu là hệ thống các giá trị vật chất và tinh thần được hình thành và phát triển qua quá trình sáng tạo của con người, bao gồm văn hóa vật chất, nhận thức, ứng xử và tổ chức đời sống. Thứ hai, văn hóa cơ sở được định nghĩa là các hoạt động văn hóa diễn ra trong cộng đồng dân cư, gắn liền với sinh hoạt vật chất và tinh thần tại các đơn vị hành chính cơ sở như xã, phường, tổ dân phố. Thứ ba, chính sách phát triển văn hóa là hệ thống các quyết định và thực hành của nhà nước nhằm đáp ứng nhu cầu đời sống văn hóa tinh thần và vật chất của người dân, đồng thời sáng tạo các giá trị văn hóa mới. Các khái niệm chính bao gồm: chính sách văn hóa, phát triển văn hóa, văn hóa cơ sở, thiết chế văn hóa, phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa”.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp phân tích, tổng hợp tài liệu từ các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước, các văn bản pháp luật liên quan đến chính sách phát triển văn hóa. Phương pháp khảo sát thực tiễn được áp dụng thông qua phỏng vấn trực tiếp cán bộ quản lý văn hóa và người dân tại quận Hải Châu nhằm thu thập dữ liệu về thực trạng xây dựng, ban hành, triển khai và thực hiện chính sách. Cỡ mẫu khảo sát bao gồm đại diện các cơ quan quản lý văn hóa quận, phường và một số hộ gia đình tiêu biểu. Phương pháp thống kê, so sánh và đối chiếu được sử dụng để phân tích số liệu thu thập được, đánh giá hiệu quả các chính sách. Timeline nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2000-2019, với các mốc quan trọng như việc ban hành Quyết định số 2594/QĐ-UBND năm 2010 về thành lập Ban Chỉ đạo phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” và các kế hoạch thực hiện phong trào, đề án xây dựng nếp sống văn hóa - văn minh đô thị.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiệu quả triển khai phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” và đề án “Xây dựng nếp sống văn hóa - văn minh đô thị”: Từ năm 2010 đến 2019, 100% các phường thuộc quận Hải Châu đã thành lập Ban Chỉ đạo phong trào, tổ chức các hoạt động tuyên truyền và vận động nhân dân tham gia. Tỷ lệ gia đình đăng ký danh hiệu “Gia đình văn hóa” đạt trên 85%, tổ dân phố văn hóa đạt trên 80%, góp phần nâng cao nhận thức và thực hành văn hóa trong cộng đồng.

  2. Phát triển hệ thống thiết chế văn hóa, thể thao cơ sở: Đến năm 2019, quận Hải Châu có 7/13 phường sở hữu Trung tâm Văn hóa - Thể thao và Học tập Cộng đồng, 5 phường có nhà văn hóa phường, 8 khu công viên, vườn dạo phục vụ thể dục thể thao, 59 nhà sinh hoạt cộng đồng/tổ dân phố. Tỷ lệ phường có thiết chế văn hóa đạt chuẩn theo quy định của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đạt khoảng 80%, góp phần đáp ứng nhu cầu sinh hoạt văn hóa, thể thao của nhân dân.

  3. Bảo tồn và phát huy giá trị di tích lịch sử - văn hóa: Quận Hải Châu quản lý 19 di tích lịch sử - văn hóa, trong đó 5 di tích cấp quốc gia. Việc tổ chức lễ hội truyền thống như lễ hội đình làng Hải Châu được duy trì thường niên, thu hút đông đảo người dân và khách du lịch. Công tác tu bổ, tôn tạo di tích được thực hiện đều đặn với ngân sách và nguồn xã hội hóa, góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa địa phương.

  4. Những hạn chế trong thực hiện chính sách: Mặc dù có nhiều thành tựu, việc triển khai chính sách còn gặp khó khăn như quỹ đất dành cho thiết chế văn hóa tại phường còn hạn chế (chỉ chiếm khoảng 10% diện tích đất chưa sử dụng), nguồn kinh phí đầu tư chưa đồng đều, một số phường chưa đạt chuẩn thiết chế văn hóa theo quy định. Ngoài ra, sự đa dạng về thành phần dân cư và tác động của kinh tế thị trường gây ra những thách thức trong việc duy trì nếp sống văn hóa lành mạnh.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những thành tựu trên xuất phát từ sự chỉ đạo quyết liệt của các cấp ủy Đảng, chính quyền, sự phối hợp đồng bộ giữa các ban ngành, đoàn thể và sự tham gia tích cực của nhân dân. Việc xây dựng hệ thống thiết chế văn hóa đồng bộ đã tạo điều kiện thuận lợi cho các hoạt động văn hóa, thể thao phát triển rộng khắp. So với các nghiên cứu về chính sách văn hóa ở các đô thị khác, quận Hải Châu có sự phát triển tương đối toàn diện, tuy nhiên vẫn cần khắc phục các hạn chế về quỹ đất và nguồn lực đầu tư. Việc bảo tồn di tích lịch sử - văn hóa không chỉ giữ gìn giá trị truyền thống mà còn góp phần phát triển du lịch văn hóa, tạo nguồn thu cho địa phương. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ phường có thiết chế văn hóa đạt chuẩn theo từng năm và bảng tổng hợp số lượng di tích được tu bổ, tổ chức lễ hội hàng năm để minh họa hiệu quả công tác bảo tồn.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đầu tư phát triển thiết chế văn hóa cơ sở: UBND quận phối hợp với Sở Văn hóa và Thể thao thành phố cần xây dựng kế hoạch đầu tư bổ sung thiết chế văn hóa tại các phường chưa đạt chuẩn, ưu tiên quỹ đất và ngân sách trong giai đoạn 2023-2025 nhằm nâng tỷ lệ phường có thiết chế đạt chuẩn lên 100%.

  2. Đẩy mạnh xã hội hóa hoạt động văn hóa: Khuyến khích các tổ chức, doanh nghiệp và cộng đồng dân cư tham gia đầu tư, quản lý và tổ chức các hoạt động văn hóa, thể thao tại thiết chế cơ sở. Ban Chỉ đạo phong trào quận cần xây dựng cơ chế hỗ trợ, tạo điều kiện thuận lợi cho các nguồn lực xã hội tham gia trong vòng 2 năm tới.

  3. Nâng cao chất lượng phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa”: Tăng cường công tác tuyên truyền, đào tạo cán bộ văn hóa cơ sở, đồng thời hoàn thiện tiêu chí đánh giá, bình xét danh hiệu văn hóa để đảm bảo tính khách quan, minh bạch. Thực hiện trong giai đoạn 2023-2024 với sự phối hợp của các tổ chức đoàn thể.

  4. Bảo tồn và phát huy giá trị di tích lịch sử - văn hóa: UBND quận cần tiếp tục duy trì và nâng cao hiệu quả các chương trình tu bổ, tôn tạo di tích, đồng thời phát triển các hoạt động lễ hội truyền thống gắn với phát triển du lịch văn hóa. Đề xuất xây dựng kế hoạch dài hạn đến năm 2030, huy động nguồn lực xã hội hóa và ngân sách nhà nước.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý văn hóa các cấp: Luận văn cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để hoàn thiện chính sách phát triển văn hóa cơ sở, giúp nâng cao hiệu quả quản lý và tổ chức các hoạt động văn hóa tại địa phương.

  2. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Chính sách công, Văn hóa học: Tài liệu tham khảo quý giá về khung lý thuyết, phương pháp nghiên cứu và thực trạng phát triển văn hóa cơ sở tại một đô thị trung tâm, phục vụ cho các nghiên cứu chuyên sâu.

  3. Các tổ chức xã hội và cộng đồng dân cư: Hiểu rõ vai trò và trách nhiệm trong phong trào xây dựng đời sống văn hóa, từ đó tích cực tham gia và phối hợp với chính quyền địa phương trong các hoạt động văn hóa, thể thao.

  4. Nhà hoạch định chính sách và lãnh đạo địa phương: Cung cấp thông tin thực tiễn và đề xuất giải pháp nhằm xây dựng và triển khai chính sách phát triển văn hóa cơ sở phù hợp với đặc thù địa phương, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chính sách phát triển văn hóa cơ sở là gì?
    Chính sách phát triển văn hóa cơ sở là hệ thống các quyết định và thực hành của nhà nước nhằm phát triển đời sống văn hóa tại các đơn vị hành chính cơ sở như xã, phường, tổ dân phố, đáp ứng nhu cầu văn hóa tinh thần và vật chất của người dân.

  2. Phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” có vai trò như thế nào?
    Phong trào này là công cụ quan trọng để huy động sự tham gia của toàn dân trong việc xây dựng đời sống văn hóa lành mạnh, nâng cao nhận thức và thực hành văn hóa trong cộng đồng, góp phần phát triển văn hóa cơ sở bền vững.

  3. Hệ thống thiết chế văn hóa cơ sở gồm những gì?
    Thiết chế văn hóa cơ sở bao gồm Trung tâm Văn hóa - Thể thao, nhà văn hóa phường, nhà sinh hoạt cộng đồng, công viên, khu vui chơi giải trí, phục vụ các hoạt động văn hóa, thể thao và sinh hoạt cộng đồng.

  4. Những khó khăn chính trong phát triển văn hóa cơ sở tại quận Hải Châu là gì?
    Khó khăn gồm quỹ đất dành cho thiết chế văn hóa còn hạn chế, nguồn kinh phí đầu tư chưa đồng đều, sự đa dạng dân cư và tác động của kinh tế thị trường gây khó khăn trong duy trì nếp sống văn hóa lành mạnh.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả thực hiện chính sách phát triển văn hóa cơ sở?
    Cần tăng cường đầu tư thiết chế văn hóa, đẩy mạnh xã hội hóa, nâng cao chất lượng phong trào xây dựng đời sống văn hóa, đồng thời bảo tồn và phát huy giá trị di tích lịch sử - văn hóa, phối hợp chặt chẽ giữa các cấp chính quyền và cộng đồng dân cư.

Kết luận

  • Chính sách phát triển văn hóa cơ sở tại quận Hải Châu đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng trong giai đoạn 2000-2019, góp phần nâng cao đời sống văn hóa tinh thần của nhân dân.
  • Hệ thống thiết chế văn hóa, thể thao cơ sở được phát triển đồng bộ, đáp ứng nhu cầu sinh hoạt văn hóa, thể thao của cộng đồng.
  • Công tác bảo tồn, phát huy giá trị di tích lịch sử - văn hóa được chú trọng, góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa địa phương và phát triển du lịch văn hóa.
  • Một số hạn chế như quỹ đất thiết chế văn hóa hạn chế, nguồn lực đầu tư chưa đồng đều cần được khắc phục kịp thời.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả xây dựng, ban hành, triển khai và thực hiện chính sách phát triển văn hóa cơ sở trong giai đoạn tiếp theo.

Next steps: Tổ chức hội thảo chuyên đề để trao đổi, hoàn thiện chính sách; triển khai các đề án đầu tư thiết chế văn hóa; tăng cường đào tạo cán bộ văn hóa cơ sở.

Call-to-action: Các cấp chính quyền, tổ chức xã hội và cộng đồng dân cư cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện hiệu quả các chính sách phát triển văn hóa cơ sở, góp phần xây dựng quận Hải Châu ngày càng văn minh, hiện đại và giàu bản sắc.