Tổng quan nghiên cứu
Bệnh tai biến mạch máu não (TBMMN) là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong và tàn tật trên toàn cầu, đặc biệt ảnh hưởng nghiêm trọng đến người cao tuổi. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), TBMMN là nguyên nhân tử vong thứ hai ở nhóm tuổi trên 60 và đứng thứ năm ở nhóm tuổi từ 15-59. Tại Việt Nam, mỗi năm có hơn 200.000 ca mắc mới và khoảng 11.000 người tử vong do TBMMN, với tỷ lệ mắc bệnh tăng từ 213,58/100.000 người năm 1990 lên 254,78/100.000 người trong những năm gần đây. Bệnh không chỉ gây tử vong mà còn để lại nhiều di chứng nặng nề về vận động, nhận thức, tâm lý và xã hội, làm giảm chất lượng cuộc sống (CLCS) của người bệnh.
Nghiên cứu này nhằm mục tiêu mô tả chất lượng cuộc sống của người bệnh sau TBMMN đang điều trị ngoại trú tại Bệnh viện Phục hồi chức năng Tây Ninh năm 2022, đồng thời phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến CLCS. Nghiên cứu được thực hiện trên 78 người bệnh, sử dụng bộ công cụ Stroke Specific Quality Of Life (SS-QOL) để đánh giá CLCS qua bốn khía cạnh: sức khỏe thể chất, sức khỏe chức năng, tâm lý, gia đình và xã hội. Thời gian thu thập số liệu từ tháng 3 đến tháng 4 năm 2022 tại Tây Ninh. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc xây dựng các chiến lược phục hồi chức năng và nâng cao chất lượng cuộc sống cho người bệnh TBMMN, góp phần giảm gánh nặng cho gia đình và xã hội.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Nghiên cứu dựa trên mô hình sinh thái, tập trung vào bốn nhóm yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của người bệnh sau TBMMN: yếu tố cá nhân, yếu tố gia đình và xã hội, yếu tố đại dịch Covid-19, và yếu tố bên cung cấp dịch vụ phục hồi chức năng (PHCN). Khung lý thuyết được xây dựng dựa trên các nghiên cứu trong và ngoài nước, đặc biệt là các công trình của Abel Demerew Hailu, Vũ Thị Thu Hà, Nguyễn Tấn Dũng và Đặng Thị Hân.
Ba khái niệm chính được sử dụng trong nghiên cứu gồm:
- Chất lượng cuộc sống liên quan đến sức khỏe (Health-Related Quality of Life - HRQoL): Đánh giá đa chiều về sức khỏe thể chất, chức năng, tâm lý và xã hội của người bệnh.
- Stroke Specific Quality Of Life (SS-QOL): Bộ công cụ chuyên biệt gồm 49 câu hỏi đánh giá 12 lĩnh vực sức khỏe, được nhóm thành bốn khía cạnh chính phù hợp với người bệnh TBMMN.
- Yếu tố ảnh hưởng đến CLCS: Bao gồm đặc điểm cá nhân (tuổi, giới, học vấn), hỗ trợ gia đình và xã hội, chất lượng dịch vụ PHCN (chuyên môn, nhân lực, trang thiết bị, thái độ nhân viên y tế).
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng thiết kế cắt ngang mô tả kết hợp định lượng và định tính. Cỡ mẫu định lượng là 78 người bệnh TBMMN đang điều trị ngoại trú tại Bệnh viện Phục hồi chức năng Tây Ninh, được chọn theo phương pháp thuận tiện dựa trên tiêu chí lựa chọn rõ ràng (tuổi ≥18, bệnh lần đầu, giao tiếp được, có hồ sơ bệnh án ngoại trú). Nghiên cứu định tính gồm 15 đối tượng: 5 phỏng vấn sâu với cán bộ y tế và người nhà bệnh nhân, 1 nhóm thảo luận với 10 người bệnh.
Dữ liệu định lượng được thu thập qua phỏng vấn trực tiếp sử dụng phiếu thu thập thông tin và bộ câu hỏi SS-QOL. Dữ liệu định tính thu thập qua phỏng vấn sâu và thảo luận nhóm, ghi âm và phân tích theo chủ đề. Phân tích số liệu định lượng sử dụng phần mềm SPSS 20.0 với các thống kê mô tả, kiểm định ANOVA để so sánh điểm CLCS giữa các nhóm. Độ tin cậy của bộ công cụ SS-QOL được đánh giá với hệ số Cronbach’s Alpha đạt 0,830, đảm bảo tính nhất quán nội bộ.
Thời gian nghiên cứu từ tháng 1 đến tháng 8 năm 2022, thu thập số liệu trong 2 tháng (3-4/2022) tại Bệnh viện Phục hồi chức năng Tây Ninh.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Chất lượng cuộc sống chung: Điểm trung bình CLCS theo SS-QOL của 78 người bệnh là 52,34 ± 15,99 trên thang điểm 100, cho thấy mức độ CLCS trung bình. Trong đó, sức khỏe thể chất đạt điểm cao nhất với 62,73 ± 15,12, tiếp theo là sức khỏe chức năng 51,52 ± 24,93, còn yếu tố tâm lý (44,59 ± 17,42) và gia đình xã hội (43,83 ± 21,9) có điểm thấp hơn đáng kể.
Đặc điểm cá nhân ảnh hưởng đến CLCS: Người bệnh trên 60 tuổi chiếm 55,1%, có điểm CLCS thấp hơn nhóm dưới 60 tuổi. Trình độ học vấn cao hơn tương ứng với điểm CLCS cao hơn. Nam giới chiếm 65,4% và có CLCS tốt hơn nữ giới. Phần lớn người bệnh có nghề nghiệp tự do hoặc nông dân, với trình độ học vấn chủ yếu trung học cơ sở.
Tình trạng sức khỏe và chức năng: 96,2% người bệnh có bệnh lý kèm theo như tiểu đường, cao huyết áp. Vị trí tổn thương chủ yếu là yếu nửa người (T) và (P) chiếm 71,8%. Tỷ lệ phụ thuộc một phần trong hoạt động hàng ngày là 46,2%, phụ thuộc hoàn toàn 43,6%, chỉ 10,3% độc lập hoàn toàn.
Yếu tố hỗ trợ gia đình và xã hội: Mức độ hỗ trợ kinh tế, sinh hoạt và tâm lý từ gia đình có ảnh hưởng tích cực đến CLCS. Người bệnh nhận được sự chăm sóc tận tình có tâm trạng tốt hơn, năng lượng và sự tự tin cao hơn.
Yếu tố bên cung cấp dịch vụ PHCN: Chất lượng chuyên môn, nhân lực, trang thiết bị và thái độ nhân viên y tế ảnh hưởng rõ rệt đến CLCS. Tuy nhiên, tình trạng quá tải tại bệnh viện dẫn đến giảm thời gian tập vật lý trị liệu, thiếu nhân lực và hạn chế trang thiết bị được bảo hiểm y tế thanh toán, ảnh hưởng tiêu cực đến tâm lý và khả năng phục hồi của người bệnh.
Thảo luận kết quả
Kết quả cho thấy sức khỏe thể chất và chức năng là hai khía cạnh có điểm số cao nhất, phản ánh hiệu quả phục hồi vận động tại Bệnh viện Phục hồi chức năng Tây Ninh. Tuy nhiên, điểm thấp ở yếu tố tâm lý và xã hội cho thấy người bệnh còn gặp nhiều khó khăn về mặt tinh thần và sự hỗ trợ xã hội chưa đầy đủ. Điều này phù hợp với các nghiên cứu quốc tế và trong nước, nhấn mạnh vai trò quan trọng của hỗ trợ tâm lý và xã hội trong quá trình phục hồi sau TBMMN.
Sự khác biệt về CLCS theo tuổi, giới và trình độ học vấn cũng tương đồng với các nghiên cứu trước đây, cho thấy nhóm người cao tuổi, nữ giới và trình độ học vấn thấp cần được quan tâm đặc biệt. Tình trạng phụ thuộc trong sinh hoạt hàng ngày cao cũng làm giảm CLCS, cần có các can thiệp phục hồi chức năng toàn diện hơn.
Yếu tố gia đình và xã hội đóng vai trò then chốt trong việc nâng cao CLCS, đồng thời chất lượng dịch vụ PHCN cũng ảnh hưởng trực tiếp đến kết quả phục hồi. Tình trạng quá tải, thiếu nhân lực và trang thiết bị hạn chế là những thách thức cần giải quyết để cải thiện chất lượng điều trị và phục hồi.
Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ điểm trung bình CLCS theo bốn khía cạnh sức khỏe, bảng phân bố đặc điểm cá nhân và chức năng, cũng như biểu đồ so sánh mức độ hỗ trợ gia đình với điểm CLCS.
Đề xuất và khuyến nghị
Tăng cường hỗ trợ tâm lý và xã hội: Gia đình và cộng đồng cần được khuyến khích tham gia chăm sóc, động viên người bệnh, đặc biệt chú trọng hỗ trợ về mặt tinh thần và sinh hoạt hàng ngày nhằm nâng cao điểm CLCS tâm lý và xã hội trong vòng 6-12 tháng tới.
Giảm tải bệnh nhân tại bệnh viện: Cần xây dựng kế hoạch phân luồng, tăng cường dịch vụ PHCN tại cộng đồng để giảm áp lực cho bệnh viện, đảm bảo thời gian tập vật lý trị liệu đầy đủ cho người bệnh, thực hiện trong 12 tháng tới, do Sở Y tế và Bệnh viện phối hợp thực hiện.
Bổ sung và đào tạo nhân lực chuyên môn: Tăng cường tuyển dụng, đào tạo kỹ thuật viên vật lý trị liệu và chuyên gia tâm lý phục hồi chức năng, nâng cao năng lực chuyên môn, đảm bảo đủ nhân lực phục vụ người bệnh, thực hiện trong 1-2 năm tới, do Bệnh viện và các cơ sở đào tạo y tế chủ trì.
Mở rộng danh mục trang thiết bị được bảo hiểm y tế thanh toán: Phối hợp với tổ bảo hiểm và phòng kế hoạch để đưa các trang thiết bị y tế chưa được BHYT thanh toán vào danh mục sử dụng, giảm gánh nặng chi phí cho người bệnh, thực hiện trong 12 tháng tới.
Tăng cường tuyên truyền, giáo dục sức khỏe: Đẩy mạnh công tác truyền thông về phòng chống TBMMN và phục hồi chức năng, nâng cao nhận thức người bệnh và gia đình, giúp phòng ngừa tái phát và cải thiện CLCS, thực hiện liên tục và định kỳ.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Bác sĩ và nhân viên y tế phục hồi chức năng: Nghiên cứu cung cấp dữ liệu thực tiễn về CLCS và các yếu tố ảnh hưởng, giúp cải tiến quy trình điều trị và chăm sóc người bệnh sau TBMMN.
Nhà quản lý y tế và bệnh viện: Thông tin về tình trạng nhân lực, trang thiết bị và nhu cầu dịch vụ phục hồi chức năng hỗ trợ hoạch định chính sách, phân bổ nguồn lực hiệu quả.
Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành y tế công cộng, quản lý bệnh viện: Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu kết hợp định lượng và định tính giúp phát triển các đề tài nghiên cứu liên quan đến chất lượng cuộc sống và phục hồi chức năng.
Gia đình và người chăm sóc bệnh nhân TBMMN: Hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của người bệnh, từ đó có biện pháp hỗ trợ phù hợp, nâng cao hiệu quả phục hồi và giảm gánh nặng tâm lý.
Câu hỏi thường gặp
Chất lượng cuộc sống của người bệnh sau TBMMN được đánh giá như thế nào?
Chất lượng cuộc sống được đo bằng bộ công cụ SS-QOL, đánh giá qua bốn khía cạnh: thể chất, chức năng, tâm lý và xã hội. Điểm càng cao thể hiện CLCS càng tốt. Ví dụ, trong nghiên cứu này, điểm trung bình CLCS là 52,34/100.Yếu tố nào ảnh hưởng nhiều nhất đến chất lượng cuộc sống của người bệnh?
Yếu tố cá nhân như tuổi, trình độ học vấn, cùng với sự hỗ trợ từ gia đình và chất lượng dịch vụ phục hồi chức năng là những yếu tố quan trọng nhất. Người cao tuổi và trình độ học vấn thấp thường có CLCS thấp hơn.Tại sao yếu tố tâm lý và xã hội có điểm thấp hơn so với thể chất?
Người bệnh thường gặp khó khăn về tinh thần như lo lắng, trầm cảm và thiếu sự hỗ trợ xã hội đầy đủ, dẫn đến điểm CLCS ở các khía cạnh này thấp hơn, ảnh hưởng đến quá trình phục hồi toàn diện.Làm thế nào để cải thiện chất lượng cuộc sống cho người bệnh sau TBMMN?
Cần tăng cường hỗ trợ tâm lý, đảm bảo thời gian tập vật lý trị liệu đầy đủ, bổ sung nhân lực chuyên môn, cải thiện trang thiết bị và nâng cao nhận thức cộng đồng về phòng chống và phục hồi TBMMN.Nghiên cứu có áp dụng được cho các bệnh viện khác không?
Phương pháp và kết quả nghiên cứu có thể tham khảo và áp dụng cho các bệnh viện phục hồi chức năng khác, đặc biệt trong việc đánh giá CLCS và xây dựng các giải pháp nâng cao hiệu quả điều trị.
Kết luận
- Nghiên cứu mô tả chất lượng cuộc sống của 78 người bệnh sau TBMMN điều trị ngoại trú tại Bệnh viện Phục hồi chức năng Tây Ninh năm 2022, với điểm CLCS trung bình 52,34 ± 15,99.
- Sức khỏe thể chất và chức năng có điểm cao hơn so với yếu tố tâm lý và xã hội, phản ánh sự cần thiết tăng cường hỗ trợ tinh thần và xã hội.
- Các yếu tố cá nhân, hỗ trợ gia đình xã hội và chất lượng dịch vụ PHCN ảnh hưởng rõ rệt đến CLCS người bệnh.
- Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao CLCS bao gồm tăng cường hỗ trợ tâm lý, giảm tải bệnh viện, bổ sung nhân lực, mở rộng trang thiết bị được BHYT thanh toán và đẩy mạnh tuyên truyền.
- Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà quản lý, nhân viên y tế và gia đình trong việc cải thiện chất lượng cuộc sống cho người bệnh TBMMN.
Hành động tiếp theo: Các cơ sở y tế và nhà quản lý cần triển khai các khuyến nghị nghiên cứu trong vòng 1-2 năm tới để nâng cao hiệu quả phục hồi chức năng và chất lượng cuộc sống cho người bệnh sau TBMMN.