Tổng quan nghiên cứu

Ngành ẩm thực Việt Nam đang phát triển nhanh chóng với hơn 540.000 cửa hàng ăn uống, trong đó có khoảng 22.000 nhà hàng được đầu tư bài bản, tạo nên môi trường cạnh tranh khốc liệt. Công ty Cổ phần Capella-D1, hoạt động trong lĩnh vực F&B với chuỗi 10 nhà hàng tại TP. Hồ Chí Minh và Hà Nội, đang đối mặt với thách thức kiểm soát chi phí hiệu quả trong bối cảnh mở rộng nhanh. Năm 2018, doanh thu của công ty tăng 9,17% nhưng giá vốn hàng bán tăng 12,02%, chi phí bán hàng tăng 63,36%, dẫn đến lợi nhuận giảm 26,44%. Điều này cho thấy sự mất cân đối giữa chi phí và doanh thu, ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả kinh doanh. Mục tiêu nghiên cứu là hoàn thiện công tác kế toán quản trị chi phí (KTQT) tại Capella-D1 nhằm kiểm soát chi phí, cung cấp thông tin kịp thời, chính xác cho nhà quản trị (NQT) trong việc ra quyết định, từ đó nâng cao hiệu quả hoạt động và năng lực cạnh tranh. Nghiên cứu tập trung trong giai đoạn 2017-2019, tại các chi nhánh của Capella-D1 ở hai thành phố lớn, với ý nghĩa thực tiễn quan trọng trong việc xây dựng hệ thống KTQT phù hợp cho doanh nghiệp ngành F&B.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình KTQT hiện đại, bao gồm:

  • Lý thuyết KTQT truyền thống và hiện đại: Theo IFAC (1998) và Nishimura (2003), mô hình KTQT truyền thống tập trung vào chi phí toàn bộ, trong khi mô hình hiện đại áp dụng chi phí mục tiêu, chi phí hoạt động và các công cụ quản trị chiến lược như bảng điểm cân bằng (BSC).
  • Mô hình tổ chức KTQT theo contingencies: Jonas Gerdin (2005) nhấn mạnh ảnh hưởng của bộ máy quản lý và sự tương tác giữa các phòng ban đến thiết kế hệ thống KTQT.
  • Khái niệm chính: Kế toán quản trị chi phí, hệ thống thông tin kế toán quản trị, định mức chi phí, trung tâm trách nhiệm, và chức năng quản trị (hoạch định, tổ chức điều hành, kiểm soát, ra quyết định).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định tính kết hợp thu thập dữ liệu sơ cấp và thứ cấp:

  • Dữ liệu sơ cấp: Phỏng vấn sâu với Ban lãnh đạo, Kế toán trưởng và nhân viên phòng Tài chính – Kế toán Capella-D1; khảo sát bằng bảng câu hỏi với 12 người tham gia.
  • Dữ liệu thứ cấp: Tài liệu nội bộ công ty, báo cáo tài chính năm 2017-2018, các văn bản pháp luật như Thông tư 200/2014/TT-BTC và Thông tư 53/2006/TT-BTC, các nghiên cứu trong và ngoài nước về KTQT.
  • Phân tích dữ liệu: Sử dụng phương pháp thống kê mô tả, so sánh, tổng hợp và phân tích nội dung để đánh giá thực trạng, xác định nguyên nhân tồn tại và đề xuất giải pháp.
  • Cỡ mẫu: 14 phiếu khảo sát phát ra, thu về 12 phiếu hợp lệ, đảm bảo độ tin cậy cho phân tích.
  • Timeline nghiên cứu: Tập trung phân tích dữ liệu từ năm 2017 đến 2019, phù hợp với giai đoạn mở rộng chuỗi nhà hàng và biến động chi phí.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng tổ chức KTQT chi phí còn sơ khai: Capella-D1 chưa xây dựng bộ phận KTQT riêng biệt, hệ thống kế toán chủ yếu phục vụ kế toán tài chính. Mặc dù có sử dụng các bảng dự toán và định mức chi phí nguyên vật liệu trực tiếp (NVLTT), nhưng các chi phí khác như chi phí nhân công, chi phí bán hàng chưa có định mức rõ ràng. 100% ý kiến khảo sát cho biết dự toán chỉ đáp ứng một phần yêu cầu quản lý.

  2. Chi phí vượt định mức và kiểm soát chưa hiệu quả: Chi phí NVL vượt định mức thường xuyên, chi phí bán hàng tăng 63,36% trong khi doanh thu chỉ tăng 9,17%. Công ty có tổ chức họp giải trình chi phí vượt định mức nhưng chủ yếu dừng ở mức nhắc nhở, chưa có biện pháp xử lý triệt để. Chính sách khen thưởng NVL được áp dụng nhưng chưa đủ để kiểm soát toàn diện.

  3. Phân loại và tính giá thành sản phẩm chưa hoàn chỉnh: Công ty áp dụng phương pháp phân bước để tính giá thành dựa trên chi phí thực tế, tập trung vào NVL trực tiếp, nhân công trực tiếp và sản xuất chung. Tuy nhiên, chưa có phân tích chi tiết chi phí theo trung tâm trách nhiệm, chưa xây dựng hệ thống đánh giá thành quả các bộ phận.

  4. Hệ thống báo cáo và phân tích chi phí chưa đáp ứng yêu cầu ra quyết định: Các báo cáo phục vụ chức năng ra quyết định chủ yếu là báo cáo doanh thu, chi tiết chi phí và dòng tiền. Công ty chưa lập báo cáo bộ phận, chưa phân tích mối quan hệ chi phí – lợi nhuận, chưa xây dựng hệ thống kế toán trách nhiệm.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế là do Capella-D1 chưa có bộ phận KTQT chuyên biệt, hệ thống thông tin kế toán còn rời rạc, chưa có mô hình tổ chức KTQT phù hợp với đặc thù chuỗi nhà hàng. So với các nghiên cứu trong ngành F&B tại Việt Nam và quốc tế, việc áp dụng KTQT hiện đại như chi phí mục tiêu, bảng điểm cân bằng, và phân tích trung tâm trách nhiệm còn rất hạn chế. Việc thiếu định mức chi phí chi tiết và hệ thống kiểm soát chặt chẽ dẫn đến chi phí vượt mức, ảnh hưởng trực tiếp đến lợi nhuận. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ tăng trưởng doanh thu và chi phí, bảng phân tích chi phí theo từng nhà hàng, và sơ đồ tổ chức bộ máy kế toán để minh họa sự thiếu hụt trong tổ chức KTQT.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng bộ phận kế toán quản trị chi phí chuyên biệt: Thành lập phòng KTQT riêng biệt với chức năng rõ ràng, chịu trách nhiệm thu thập, phân tích và báo cáo chi phí. Thời gian thực hiện: 6 tháng. Chủ thể: Ban giám đốc và phòng nhân sự.

  2. Hoàn thiện hệ thống định mức chi phí toàn diện: Mở rộng xây dựng định mức chi phí cho tất cả các khoản mục, bao gồm chi phí nhân công, chi phí bán hàng và chi phí quản lý doanh nghiệp. Áp dụng công cụ phần mềm hỗ trợ để giảm sai sót. Thời gian: 9 tháng. Chủ thể: Phòng KTQT phối hợp với các bộ phận liên quan.

  3. Xây dựng hệ thống kế toán trách nhiệm và trung tâm chi phí: Phân chia các nhà hàng và bộ phận thành các trung tâm trách nhiệm, thiết lập tiêu chí đánh giá thành quả và trách nhiệm chi phí. Thời gian: 12 tháng. Chủ thể: Ban giám đốc và phòng KTQT.

  4. Phát triển hệ thống báo cáo KTQT đa chiều: Thiết kế các báo cáo chi tiết theo bộ phận, phân tích biến động chi phí, mối quan hệ chi phí – lợi nhuận để hỗ trợ NQT ra quyết định chính xác. Thời gian: 6 tháng. Chủ thể: Phòng KTQT và IT.

  5. Đào tạo nâng cao năng lực cho nhân viên KTQT và NQT: Tổ chức các khóa đào tạo về KTQT hiện đại, kỹ năng phân tích chi phí và sử dụng phần mềm kế toán. Thời gian: liên tục hàng năm. Chủ thể: Ban giám đốc phối hợp với các đơn vị đào tạo.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản trị doanh nghiệp ngành F&B: Giúp hiểu rõ vai trò và cách tổ chức KTQT chi phí để kiểm soát hiệu quả chi phí, nâng cao năng lực cạnh tranh trong môi trường kinh doanh nhiều biến động.

  2. Phòng kế toán và tài chính các chuỗi nhà hàng: Áp dụng các giải pháp hoàn thiện hệ thống KTQT, xây dựng định mức chi phí và báo cáo quản trị phù hợp với đặc thù ngành.

  3. Chuyên gia tư vấn quản trị và kiểm toán nội bộ: Tham khảo mô hình tổ chức KTQT và các phương pháp phân tích chi phí để tư vấn cải tiến hệ thống quản lý chi phí cho khách hàng trong ngành dịch vụ.

  4. Sinh viên và nghiên cứu sinh chuyên ngành kế toán, quản trị kinh doanh: Nắm bắt thực trạng và phương pháp nghiên cứu KTQT chi phí trong doanh nghiệp thực tế, đặc biệt trong lĩnh vực F&B tại Việt Nam.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao KTQT chi phí lại quan trọng đối với chuỗi nhà hàng?
    KTQT chi phí giúp kiểm soát và phân tích chi phí chính xác, từ đó hỗ trợ NQT ra quyết định hiệu quả, tối ưu hóa lợi nhuận trong môi trường cạnh tranh cao của ngành F&B.

  2. Capella-D1 đang áp dụng phương pháp tính giá thành nào?
    Công ty sử dụng phương pháp phân bước dựa trên chi phí thực tế, tập trung vào nguyên vật liệu trực tiếp, nhân công trực tiếp và chi phí sản xuất chung.

  3. Những khó khăn chính trong việc tổ chức KTQT tại Capella-D1 là gì?
    Thiếu bộ phận KTQT chuyên biệt, định mức chi phí chưa đầy đủ, hệ thống báo cáo chưa đa chiều và chưa có trung tâm trách nhiệm rõ ràng.

  4. Làm thế nào để giảm chi phí vượt định mức hiệu quả?
    Cần xây dựng định mức chi phí chi tiết, áp dụng hệ thống kiểm soát chặt chẽ, phân tích nguyên nhân vượt chi phí và có chính sách khen thưởng, xử lý phù hợp.

  5. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn?
    Phương pháp định tính kết hợp phỏng vấn sâu, khảo sát bảng câu hỏi và phân tích tài liệu thứ cấp, với cỡ mẫu 12 phiếu khảo sát hợp lệ, đảm bảo độ tin cậy cho kết quả.

Kết luận

  • Capella-D1 đang đối mặt với thách thức kiểm soát chi phí trong bối cảnh mở rộng chuỗi nhà hàng, ảnh hưởng đến lợi nhuận và năng lực cạnh tranh.
  • Hệ thống KTQT chi phí hiện tại còn sơ khai, chưa đáp ứng đầy đủ nhu cầu quản lý và ra quyết định của NQT.
  • Nghiên cứu đã xác định nguyên nhân chính gồm thiếu bộ phận KTQT chuyên biệt, định mức chi phí chưa hoàn chỉnh và hệ thống báo cáo chưa đa chiều.
  • Đề xuất các giải pháp xây dựng bộ phận KTQT, hoàn thiện định mức chi phí, thiết lập trung tâm trách nhiệm và phát triển hệ thống báo cáo quản trị.
  • Tiếp tục triển khai đào tạo và áp dụng công nghệ hỗ trợ để nâng cao hiệu quả KTQT, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh và phát triển bền vững cho Capella-D1.

Hành động tiếp theo: Ban giám đốc và phòng KTQT cần phối hợp xây dựng kế hoạch chi tiết triển khai các giải pháp trong vòng 12 tháng tới nhằm cải thiện công tác quản trị chi phí.