Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu hóa và sự phát triển mạnh mẽ của ngành logistics, việc quản trị rủi ro (QTRR) trở thành yếu tố sống còn đối với các doanh nghiệp nhằm đảm bảo hoạt động hiệu quả và bền vững. Theo COSO 2004, QTRR là quá trình do Hội đồng quản trị, ban quản lý và nhân viên thực hiện nhằm nhận diện, đánh giá và kiểm soát các rủi ro có thể ảnh hưởng đến mục tiêu doanh nghiệp. Công ty Cổ phần Giao nhận Tiếp vận Quốc tế (Interlogistics) là một doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực giao nhận vận tải quốc tế với hơn 13 năm phát triển, cung cấp dịch vụ đa dạng như vận chuyển đường biển, hàng không, nội địa và đại lý hải quan. Tuy đã xây dựng hệ thống kiểm soát nội bộ (KSNB), công ty vẫn gặp phải các hạn chế trong quản lý rủi ro, dẫn đến thất thoát tài sản và hiệu quả hoạt động chưa tối ưu.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là hoàn thiện hệ thống KSNB theo hướng quản trị rủi ro tại Interlogistics, nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, giảm thiểu rủi ro và đảm bảo tuân thủ pháp luật. Phạm vi nghiên cứu tập trung tại trụ sở chính của công ty tại TP. Hồ Chí Minh, với dữ liệu thu thập từ năm 2015 đến 2017. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp giải pháp thực tiễn giúp doanh nghiệp logistics nâng cao năng lực quản trị rủi ro, từ đó cải thiện các chỉ số hiệu quả hoạt động và tăng cường sự tin cậy của các bên liên quan.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên khuôn khổ lý thuyết của COSO 2004 về hệ thống kiểm soát nội bộ và quản trị rủi ro doanh nghiệp. COSO 2004 xác định tám yếu tố cấu thành hệ thống KSNB gồm: môi trường nội bộ, xác định các mục tiêu, nhận dạng biến cố, đánh giá rủi ro, đối phó với rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin và truyền thông, giám sát. Môi trường nội bộ là nền tảng ảnh hưởng đến ý thức kiểm soát và văn hóa rủi ro trong doanh nghiệp. Việc xác định mục tiêu rõ ràng giúp nhận diện và đánh giá các biến cố tiềm ẩn có thể ảnh hưởng đến hoạt động. Quá trình đánh giá rủi ro dựa trên khả năng xảy ra và mức độ ảnh hưởng, từ đó lựa chọn các biện pháp đối phó phù hợp như loại bỏ, chuyển giao, giảm thiểu hoặc chấp nhận rủi ro. Thông tin và truyền thông đảm bảo dữ liệu chính xác, kịp thời phục vụ ra quyết định, trong khi giám sát giúp duy trì và cải tiến hệ thống KSNB.

Ngoài ra, mô hình “Ba tuyến phòng thủ” được áp dụng để phân tích vai trò của các bộ phận trong quản trị rủi ro: tuyến đầu là quản trị vận hành chịu trách nhiệm kiểm soát rủi ro hàng ngày; tuyến hai gồm các bộ phận QTRR và tuân thủ giám sát hoạt động kiểm soát; tuyến ba là kiểm toán nội bộ đánh giá độc lập hiệu quả hệ thống.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định tính kết hợp thu thập và phân tích tài liệu chuyên sâu về KSNB và QTRR theo COSO 2004. Dữ liệu thực tiễn được thu thập qua quan sát trực tiếp các quy trình làm việc tại Interlogistics, phỏng vấn sâu và khảo sát bằng bảng hỏi với các nhà quản lý và nhân viên liên quan đến công tác kiểm soát nội bộ. Cỡ mẫu khảo sát khoảng 50 người, được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện nhằm đảm bảo tính đại diện cho các phòng ban chủ chốt.

Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phương pháp so sánh thực trạng với các tiêu chuẩn lý thuyết, tổng hợp các ưu nhược điểm và nguyên nhân tồn tại. Từ đó, tác giả sử dụng phương pháp suy luận để đề xuất các giải pháp hoàn thiện hệ thống KSNB theo hướng quản trị rủi ro, phù hợp với quy mô và đặc thù ngành logistics của công ty. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ năm 2018 đến 2019, đảm bảo thu thập dữ liệu cập nhật và phân tích kỹ lưỡng.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Môi trường nội bộ còn nhiều hạn chế: Qua khảo sát, chỉ khoảng 65% nhân viên đánh giá môi trường kiểm soát tại Interlogistics đáp ứng yêu cầu về văn hóa rủi ro và đạo đức nghề nghiệp. Cơ cấu tổ chức và phân quyền chưa rõ ràng, dẫn đến trách nhiệm kiểm soát bị chồng chéo hoặc bỏ sót.

  2. Xác định mục tiêu và nhận dạng biến cố chưa toàn diện: Công ty mới chỉ tập trung vào mục tiêu hoạt động và báo cáo tài chính, chưa chú trọng đầy đủ đến mục tiêu tuân thủ. Việc nhận dạng biến cố chủ yếu dựa trên kinh nghiệm cá nhân, thiếu hệ thống và công cụ hỗ trợ, khiến khoảng 30% rủi ro tiềm ẩn chưa được phát hiện kịp thời.

  3. Đánh giá và đối phó với rủi ro chưa hiệu quả: Chỉ 55% các rủi ro được đánh giá chính xác về khả năng xảy ra và mức độ ảnh hưởng. Các biện pháp đối phó chủ yếu là giảm thiểu và chấp nhận, chưa tận dụng triệt để các phương án chuyển giao hoặc loại bỏ rủi ro. Điều này dẫn đến việc rủi ro còn lại vượt quá mức độ chấp nhận của doanh nghiệp trong một số trường hợp.

  4. Hoạt động kiểm soát và thông tin truyền thông chưa đồng bộ: Các quy trình kiểm soát chưa được chuẩn hóa và áp dụng công nghệ thông tin một cách hiệu quả. Hệ thống thông tin chưa cung cấp đầy đủ dữ liệu kịp thời cho các cấp quản lý, ảnh hưởng đến khả năng ra quyết định và giám sát. Tỷ lệ báo cáo sai sót hoặc thiếu sót trong các báo cáo nội bộ chiếm khoảng 20%.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên xuất phát từ việc chưa xây dựng được môi trường nội bộ vững chắc, thiếu sự cam kết từ ban lãnh đạo trong việc thúc đẩy văn hóa rủi ro và đạo đức nghề nghiệp. So với các nghiên cứu trong ngành logistics và các doanh nghiệp tương tự, Interlogistics còn chậm trong việc áp dụng công nghệ và hệ thống quản lý rủi ro toàn diện. Việc nhận dạng biến cố và đánh giá rủi ro chủ yếu dựa vào phương pháp thủ công, thiếu công cụ hỗ trợ hiện đại như phần mềm quản trị rủi ro.

Kết quả khảo sát cũng cho thấy sự thiếu đồng bộ trong hoạt động kiểm soát và truyền thông nội bộ, làm giảm hiệu quả của hệ thống KSNB. So sánh với các nghiên cứu quốc tế, việc áp dụng mô hình “Ba tuyến phòng thủ” tại Interlogistics chưa được thực hiện triệt để, đặc biệt là vai trò của kiểm toán nội bộ chưa phát huy tối đa.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ đánh giá các yếu tố KSNB theo từng phòng ban, bảng tổng hợp các loại rủi ro được nhận diện và mức độ đối phó hiện tại, giúp minh họa rõ nét các điểm mạnh và điểm yếu của hệ thống.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường xây dựng môi trường nội bộ vững mạnh: Ban lãnh đạo cần chủ động xây dựng văn hóa rủi ro và đạo đức nghề nghiệp thông qua các chương trình đào tạo định kỳ, thiết lập chuẩn mực đạo đức rõ ràng. Mục tiêu nâng tỷ lệ nhân viên nhận thức đúng về rủi ro lên trên 90% trong vòng 12 tháng.

  2. Hoàn thiện hệ thống xác định mục tiêu và nhận dạng biến cố: Áp dụng công cụ và phần mềm quản trị rủi ro hiện đại để hệ thống hóa quy trình nhận dạng biến cố, mở rộng phạm vi mục tiêu bao gồm cả tuân thủ pháp luật. Thực hiện trong 6 tháng với sự phối hợp của phòng QTRR và các phòng ban liên quan.

  3. Nâng cao chất lượng đánh giá và đối phó với rủi ro: Xây dựng khung đánh giá rủi ro chuẩn hóa, đào tạo chuyên sâu cho đội ngũ quản lý vận hành về các chiến lược đối phó đa dạng như chuyển giao và loại bỏ rủi ro. Mục tiêu giảm thiểu rủi ro còn lại vượt mức chấp nhận xuống dưới 10% trong 9 tháng.

  4. Ứng dụng công nghệ thông tin trong hoạt động kiểm soát và truyền thông: Triển khai hệ thống ERP tích hợp chức năng kiểm soát nội bộ và báo cáo tự động, đảm bảo thông tin chính xác, kịp thời cho các cấp quản lý. Thời gian thực hiện dự kiến 12 tháng, phối hợp với phòng CNTT và tư vấn bên ngoài.

  5. Tăng cường vai trò kiểm toán nội bộ và mô hình “Ba tuyến phòng thủ”: Thiết lập bộ phận kiểm toán nội bộ chuyên nghiệp, độc lập, thực hiện đánh giá định kỳ và báo cáo trực tiếp với Hội đồng quản trị. Đồng thời, củng cố chức năng QTRR và tuân thủ ở tuyến hai để giám sát hiệu quả tuyến một. Kế hoạch thực hiện trong vòng 6 tháng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban lãnh đạo doanh nghiệp logistics: Giúp hiểu rõ vai trò và cách thức hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ theo hướng quản trị rủi ro, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý và giảm thiểu rủi ro trong hoạt động kinh doanh.

  2. Phòng quản trị rủi ro và kiểm soát nội bộ: Cung cấp cơ sở lý thuyết và thực tiễn để xây dựng, đánh giá và cải tiến hệ thống kiểm soát nội bộ, áp dụng các mô hình quản trị rủi ro hiện đại phù hợp với đặc thù ngành logistics.

  3. Chuyên gia tư vấn và kiểm toán nội bộ: Là tài liệu tham khảo quan trọng để đánh giá thực trạng hệ thống kiểm soát nội bộ tại các doanh nghiệp logistics, từ đó đề xuất giải pháp phù hợp nhằm nâng cao tính hiệu quả và tuân thủ.

  4. Sinh viên và nghiên cứu sinh ngành Kế toán, Quản trị kinh doanh: Hỗ trợ nghiên cứu chuyên sâu về hệ thống kiểm soát nội bộ và quản trị rủi ro trong doanh nghiệp, đặc biệt trong lĩnh vực logistics, cung cấp ví dụ thực tiễn và phương pháp nghiên cứu khoa học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hệ thống kiểm soát nội bộ theo hướng quản trị rủi ro là gì?
    Là hệ thống được thiết kế dựa trên khuôn khổ COSO 2004, tập trung vào việc nhận diện, đánh giá và kiểm soát các rủi ro có thể ảnh hưởng đến mục tiêu doanh nghiệp, giúp nâng cao hiệu quả hoạt động và tuân thủ pháp luật.

  2. Tại sao Interlogistics cần hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ?
    Doanh nghiệp hiện còn tồn tại các hạn chế như môi trường nội bộ chưa vững chắc, nhận dạng và đánh giá rủi ro chưa toàn diện, dẫn đến thất thoát tài sản và hiệu quả hoạt động chưa cao, cần cải tiến để đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững.

  3. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn?
    Nghiên cứu sử dụng phương pháp định tính, kết hợp thu thập dữ liệu qua quan sát, phỏng vấn và khảo sát với các nhà quản lý, nhân viên tại Interlogistics, phân tích so sánh với lý thuyết COSO 2004 để đề xuất giải pháp.

  4. Mô hình “Ba tuyến phòng thủ” có vai trò gì trong quản trị rủi ro?
    Mô hình phân chia trách nhiệm quản trị rủi ro thành ba tuyến: quản trị vận hành (tuyến một), các bộ phận QTRR và tuân thủ (tuyến hai), kiểm toán nội bộ (tuyến ba), giúp đảm bảo kiểm soát rủi ro hiệu quả và độc lập.

  5. Giải pháp nào được đề xuất để nâng cao hiệu quả hệ thống kiểm soát nội bộ?
    Bao gồm xây dựng môi trường nội bộ vững mạnh, hoàn thiện quy trình nhận dạng và đánh giá rủi ro, ứng dụng công nghệ thông tin, tăng cường vai trò kiểm toán nội bộ và mô hình “Ba tuyến phòng thủ” nhằm đảm bảo hệ thống hoạt động hiệu quả và bền vững.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa lý luận về hệ thống kiểm soát nội bộ theo hướng quản trị rủi ro dựa trên khuôn khổ COSO 2004, làm nền tảng cho nghiên cứu thực tiễn.
  • Thực trạng tại Công ty Cổ phần Giao nhận Tiếp vận Quốc tế cho thấy nhiều hạn chế trong môi trường nội bộ, nhận dạng và đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát và truyền thông.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện hệ thống KSNB, bao gồm tăng cường văn hóa rủi ro, áp dụng công nghệ, chuẩn hóa quy trình và củng cố mô hình “Ba tuyến phòng thủ”.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn cao, hỗ trợ doanh nghiệp logistics nâng cao năng lực quản trị rủi ro và hiệu quả hoạt động.
  • Các bước tiếp theo là triển khai các giải pháp đề xuất, đánh giá hiệu quả và mở rộng nghiên cứu sang các doanh nghiệp logistics khác nhằm hoàn thiện khung quản trị rủi ro toàn diện.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả quản trị rủi ro và phát triển bền vững doanh nghiệp logistics của bạn!