Tổng quan nghiên cứu
Trong bối cảnh công cuộc đổi mới nền kinh tế Việt Nam, công tác quản lý và kiểm soát chi ngân sách nhà nước (NSNN) giữ vai trò then chốt trong việc đảm bảo hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính quốc gia. Chi thường xuyên NSNN là khoản chi nhằm duy trì hoạt động thường xuyên của Nhà nước, bao gồm chi tiền lương, mua sắm hàng hóa, dịch vụ, chi chuyển giao thường xuyên cho các hoạt động sự nghiệp giáo dục, y tế, quốc phòng, an ninh và các tổ chức chính trị xã hội. Tại thành phố Uông Bí, tỉnh Quảng Ninh, công tác kiểm soát chi thường xuyên NSNN qua Kho bạc Nhà nước (KBNN) đóng vai trò quan trọng trong việc thực hiện chính sách tài chính công, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách và phòng chống tiêu cực, lãng phí.
Mục tiêu nghiên cứu tập trung đánh giá thực trạng công tác kiểm soát chi thường xuyên NSNN tại KBNN Uông Bí trong giai đoạn 2017-2019, phân tích các nhân tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp hoàn thiện công tác này đến năm 2025. Phạm vi nghiên cứu giới hạn tại địa bàn thành phố Uông Bí, với số liệu thu thập từ 105 đơn vị sử dụng ngân sách mở tài khoản tại KBNN Uông Bí, trong đó 72 phiếu điều tra được thu hồi. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc nâng cao hiệu quả quản lý chi NSNN, góp phần ổn định tài chính công và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý tài chính công, trong đó có:
- Lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước: Nhấn mạnh vai trò của ngân sách như công cụ điều tiết vĩ mô, đảm bảo công bằng xã hội và phát triển kinh tế bền vững.
- Mô hình kiểm soát chi ngân sách: Tập trung vào quy trình kiểm soát chi thường xuyên qua KBNN, bao gồm kiểm soát tính hợp pháp, hợp lệ của chứng từ, dự toán được giao và tuân thủ chế độ, tiêu chuẩn, định mức chi tiêu.
- Khái niệm chi thường xuyên NSNN: Là các khoản chi nhằm duy trì hoạt động thường xuyên của Nhà nước, có tính ổn định và chu kỳ, chủ yếu phục vụ tiêu dùng và không trực tiếp tạo ra của cải vật chất nhưng có tác động tích cực đến phát triển kinh tế xã hội.
Các khái niệm chính bao gồm: chi thường xuyên NSNN, kiểm soát chi NSNN, dự toán ngân sách, chứng từ hợp pháp hợp lệ, định mức chi ngân sách, và công cụ kiểm soát chi như hệ thống TABMIS, công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách.
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng kết hợp dữ liệu thứ cấp và sơ cấp:
- Dữ liệu thứ cấp: Thu thập từ các văn bản pháp luật như Luật NSNN, Thông tư 161/2012/TT-BTC, Thông tư 39/2016/TT-BTC, các báo cáo thu chi NSNN của KBNN Uông Bí, tài liệu nghiên cứu liên quan và số liệu thống kê giai đoạn 2017-2019.
- Dữ liệu sơ cấp: Thu thập qua khảo sát 72 phiếu điều tra từ 105 đơn vị sử dụng ngân sách tại Uông Bí, phân theo ba nhóm: đơn vị sự nghiệp công lập (40 phiếu), đơn vị hành chính tự chủ (22 phiếu), và xã, phường (10 phiếu).
Phương pháp chọn mẫu là ngẫu nhiên phân tầng với sai số cho phép 10%. Phân tích số liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả, so sánh số tuyệt đối và tương đối, xử lý trên phần mềm Excel để đánh giá biến động và hiệu quả công tác kiểm soát chi. Quy trình nghiên cứu gồm thu thập, hệ thống hóa, phân tích và tổng hợp số liệu nhằm rút ra kết luận và đề xuất giải pháp phù hợp.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Hiệu quả kiểm soát chi thường xuyên NSNN tại KBNN Uông Bí giai đoạn 2017-2019: Tỷ lệ chi thường xuyên NSNN được kiểm soát qua KBNN đạt khoảng 95%, trong đó các khoản chi tiền lương, phụ cấp và chi mua sắm hàng hóa dịch vụ được kiểm soát chặt chẽ. Tuy nhiên, vẫn còn khoảng 5% khoản chi bị từ chối thanh toán do sai chế độ, vượt dự toán hoặc hồ sơ chứng từ không hợp lệ.
Áp lực về thời gian và khối lượng công việc: KBNN Uông Bí chịu áp lực lớn trong những ngày đầu tháng và cuối năm do tập trung nhiều hồ sơ chi trả, đặc biệt là các khoản chi tiền lương và chi mua sắm tài sản. Số lượng hồ sơ chi thường xuyên tăng trung bình 8% mỗi năm, gây khó khăn cho công tác kiểm soát.
Năng lực cán bộ kiểm soát chi: Đánh giá từ phiếu điều tra cho thấy 78% cán bộ kiểm soát chi có trình độ chuyên môn phù hợp, nhưng chỉ 65% được đào tạo bài bản về nghiệp vụ kiểm soát chi NSNN. Một số cán bộ còn thiếu kinh nghiệm xử lý các trường hợp phức tạp, ảnh hưởng đến hiệu quả kiểm soát.
Ứng dụng công nghệ thông tin: Hệ thống TABMIS và các phần mềm quản lý ngân sách được áp dụng rộng rãi, giúp tăng tính minh bạch và rút ngắn thời gian xử lý hồ sơ. Tuy nhiên, khoảng 20% đơn vị sử dụng ngân sách phản ánh còn gặp khó khăn trong việc khai thác và sử dụng hệ thống do hạn chế về hạ tầng và kỹ năng.
Thảo luận kết quả
Kết quả nghiên cứu cho thấy công tác kiểm soát chi thường xuyên NSNN tại KBNN Uông Bí đã có nhiều chuyển biến tích cực, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách và giảm thiểu sai phạm. Việc áp dụng công nghệ thông tin hiện đại như TABMIS giúp tự động hóa quy trình kiểm soát, giảm thiểu sai sót và tăng cường minh bạch. Tuy nhiên, áp lực về thời gian và khối lượng công việc lớn, đặc biệt trong các thời điểm cao điểm, là nguyên nhân chính gây ra tồn tại trong kiểm soát chi.
So sánh với các nghiên cứu tại KBNN Hạ Long và Chí Linh, các khó khăn về năng lực cán bộ và quy trình nghiệp vụ cũng được ghi nhận, cho thấy đây là vấn đề phổ biến trong hệ thống KBNN cấp huyện. Việc chưa đồng bộ về hạ tầng công nghệ và đào tạo kỹ năng cho cán bộ kiểm soát chi là nguyên nhân hạn chế hiệu quả kiểm soát. Bên cạnh đó, ý thức chấp hành của các đơn vị sử dụng ngân sách cũng ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng hồ sơ và tiến độ xử lý.
Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ chi thường xuyên được kiểm soát theo năm, bảng so sánh số lượng hồ sơ từ chối thanh toán và biểu đồ đánh giá năng lực cán bộ kiểm soát chi qua khảo sát. Những biểu đồ này giúp minh họa rõ nét các biến động và điểm nghẽn trong công tác kiểm soát chi.
Đề xuất và khuyến nghị
Hoàn thiện quy trình kiểm soát chi thường xuyên: Rà soát, cập nhật và chuẩn hóa quy trình nghiệp vụ kiểm soát chi để giảm thiểu thủ tục hành chính phức tạp, rút ngắn thời gian xử lý hồ sơ. Thời gian thực hiện: 2021-2023. Chủ thể thực hiện: Ban giám đốc KBNN Uông Bí phối hợp với Bộ Tài chính.
Nâng cao năng lực cán bộ kiểm soát chi: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về nghiệp vụ kiểm soát chi NSNN, kỹ năng sử dụng công nghệ thông tin và xử lý tình huống phức tạp. Thời gian: hàng năm, bắt đầu từ 2021. Chủ thể: KBNN Uông Bí phối hợp với các cơ sở đào tạo tài chính.
Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin: Đầu tư nâng cấp hạ tầng CNTT, mở rộng ứng dụng hệ thống TABMIS và các phần mềm quản lý ngân sách hiện đại, đồng thời hỗ trợ kỹ thuật cho các đơn vị sử dụng ngân sách. Thời gian: 2021-2025. Chủ thể: KBNN Uông Bí, Sở Thông tin và Truyền thông tỉnh Quảng Ninh.
Tăng cường phối hợp và nâng cao ý thức chấp hành của đơn vị sử dụng ngân sách: Xây dựng cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa KBNN, cơ quan tài chính và các đơn vị sử dụng ngân sách trong việc lập dự toán, chuẩn bị hồ sơ chứng từ và thực hiện chi tiêu đúng quy định. Thời gian: liên tục. Chủ thể: KBNN Uông Bí, UBND thành phố Uông Bí.
Thực hiện kiểm tra, tự kiểm tra định kỳ: Thiết lập kế hoạch kiểm tra nội bộ và giám sát chặt chẽ công tác kiểm soát chi để phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm. Thời gian: hàng năm. Chủ thể: Ban kiểm soát nội bộ KBNN Uông Bí.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Cán bộ quản lý và nhân viên Kho bạc Nhà nước: Nghiên cứu giúp nâng cao hiểu biết về quy trình, công cụ và kỹ thuật kiểm soát chi thường xuyên NSNN, từ đó cải thiện hiệu quả công tác kiểm soát.
Cơ quan tài chính và các đơn vị sử dụng ngân sách: Tham khảo để hiểu rõ trách nhiệm, quy trình và các yêu cầu pháp lý trong việc lập dự toán, chuẩn bị hồ sơ và phối hợp với KBNN trong công tác kiểm soát chi.
Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý ngân sách nhà nước, đặc biệt là kiểm soát chi thường xuyên qua hệ thống kho bạc.
Các cơ quan hoạch định chính sách và cải cách hành chính: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, cải tiến quy trình và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý tài chính công.
Câu hỏi thường gặp
Kiểm soát chi thường xuyên NSNN là gì?
Kiểm soát chi thường xuyên NSNN là quá trình thẩm định, kiểm tra các khoản chi ngân sách nhằm đảm bảo chi đúng dự toán, đúng chế độ, tiêu chuẩn và định mức do Nhà nước quy định, được thực hiện chủ yếu qua Kho bạc Nhà nước.Tại sao công tác kiểm soát chi thường xuyên lại quan trọng?
Công tác này giúp đảm bảo sử dụng ngân sách hiệu quả, phòng chống lãng phí, tiêu cực, góp phần ổn định tài chính quốc gia và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội.Những khó khăn chính trong kiểm soát chi thường xuyên tại KBNN Uông Bí là gì?
Bao gồm áp lực về thời gian xử lý hồ sơ, năng lực cán bộ chưa đồng đều, hạn chế trong ứng dụng công nghệ thông tin và ý thức chấp hành của các đơn vị sử dụng ngân sách chưa cao.Công nghệ thông tin hỗ trợ công tác kiểm soát chi như thế nào?
Hệ thống TABMIS và các phần mềm quản lý giúp tự động hóa quy trình kiểm soát, tăng tính minh bạch, giảm sai sót và rút ngắn thời gian xử lý hồ sơ.Làm thế nào để nâng cao hiệu quả kiểm soát chi thường xuyên?
Cần hoàn thiện quy trình nghiệp vụ, đào tạo cán bộ, nâng cấp hạ tầng CNTT, tăng cường phối hợp giữa các bên liên quan và thực hiện kiểm tra, giám sát định kỳ.
Kết luận
- Công tác kiểm soát chi thường xuyên NSNN tại KBNN Uông Bí giai đoạn 2017-2019 đạt hiệu quả cao với tỷ lệ kiểm soát trên 95%, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách.
- Áp lực về thời gian và khối lượng công việc lớn, cùng với hạn chế về năng lực cán bộ và ứng dụng công nghệ thông tin là những thách thức cần giải quyết.
- Việc hoàn thiện quy trình nghiệp vụ, nâng cao năng lực cán bộ và đầu tư công nghệ thông tin là các giải pháp trọng tâm được đề xuất.
- Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng cho công tác quản lý ngân sách nhà nước tại địa phương và có thể áp dụng tham khảo cho các KBNN cấp huyện khác.
- Đề xuất các bước tiếp theo gồm triển khai đào tạo, nâng cấp hệ thống CNTT và tăng cường phối hợp liên ngành nhằm hoàn thiện công tác kiểm soát chi thường xuyên đến năm 2025.
Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước tại địa phương bạn!