Tổng quan nghiên cứu

Từ năm 2020 đến nay, đại dịch COVID-19 cùng với cuộc chiến tranh Nga - Ukraina đã gây ra những tác động tiêu cực sâu rộng đến nền kinh tế toàn cầu, trong đó có Việt Nam. Chuỗi cung ứng bị gián đoạn, giá nhiên liệu tăng cao, nguồn cung nguyên vật liệu thiếu hụt và thị trường tiêu thụ thu hẹp đã đặt ra nhiều thách thức cho các doanh nghiệp trong nước. Tổng công ty Sông Thu, một đơn vị trực thuộc Tổng cục Công nghiệp Quốc phòng, hoạt động chủ yếu trong lĩnh vực đóng mới và sửa chữa tàu biển, cũng không nằm ngoài ảnh hưởng này. Doanh thu của Tổng công ty trong giai đoạn 2019-2022 dao động từ 400 đến gần 600 tỷ đồng, trong đó doanh thu từ đóng và sửa chữa tàu chiếm từ 92% đến 96%. Lợi nhuận từ hoạt động đóng tàu đạt khoảng 1,8 đến 2,8 tỷ đồng trong cùng giai đoạn.

Trước bối cảnh đó, công tác kế toán doanh thu và chi phí đóng tàu trở nên đặc biệt quan trọng nhằm đảm bảo tính chính xác, kịp thời và hiệu quả trong quản lý tài chính, từ đó hỗ trợ ban lãnh đạo ra quyết định đúng đắn. Tuy nhiên, thực trạng kế toán doanh thu và chi phí tại Tổng công ty Sông Thu hiện nay còn tồn tại nhiều hạn chế như việc ghi nhận doanh thu chưa đúng thời điểm, chi phí phát sinh vượt dự toán chưa được cảnh báo kịp thời, và khó khăn trong việc xác định chính xác lợi nhuận từng sản phẩm do thời gian hoàn thành kéo dài qua nhiều năm.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng công tác kế toán doanh thu và chi phí đóng tàu tại Tổng công ty Sông Thu trong giai đoạn 2021-2022, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản trị tài chính, phù hợp với chuẩn mực kế toán Việt Nam và thông lệ quốc tế. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ Tổng công ty nâng cao năng lực quản lý tài chính, góp phần phát triển bền vững trong bối cảnh kinh tế nhiều biến động.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các chuẩn mực kế toán Việt Nam, đặc biệt là Chuẩn mực kế toán số 14 về Doanh thu và thu nhập khác, Chuẩn mực số 15 về Hợp đồng xây dựng, cùng với Thông tư 200/2014/TT-BTC hướng dẫn chế độ kế toán doanh nghiệp. Các khái niệm chính bao gồm:

  • Doanh thu: Tổng giá trị lợi ích kinh tế thu được từ hoạt động sản xuất kinh doanh thông thường, bao gồm doanh thu bán hàng, cung cấp dịch vụ, hoạt động tài chính và các khoản thu nhập khác.
  • Chi phí: Tổng các khoản hao phí nguồn lực phát sinh trong quá trình sản xuất kinh doanh, bao gồm chi phí nguyên vật liệu trực tiếp, nhân công trực tiếp và chi phí sản xuất chung.
  • Nguyên tắc ghi nhận doanh thu và chi phí: Doanh thu và chi phí phải được ghi nhận đồng thời theo nguyên tắc phù hợp, đảm bảo tính chính xác và kịp thời.
  • Mô hình kế toán doanh thu theo tỷ lệ hoàn thành: Áp dụng cho các hợp đồng dài hạn như đóng tàu, doanh thu và chi phí được ghi nhận theo tỷ lệ phần trăm công việc đã hoàn thành.

Khung lý thuyết này giúp phân tích và đánh giá thực trạng công tác kế toán doanh thu, chi phí tại Tổng công ty Sông Thu, đồng thời làm cơ sở để đề xuất các giải pháp hoàn thiện.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tổng hợp tài liệu, nghiên cứu tình huống, quan sát khoa học và phân tích tổng kết kinh nghiệm. Cụ thể:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thu thập từ các phòng ban của Tổng công ty Sông Thu, bao gồm phòng Kinh doanh (hợp đồng, dự toán, nghiệm thu), phòng Công nghệ sản xuất (bản vẽ kỹ thuật, dự toán thi công), và phòng Kế toán (ghi nhận doanh thu, chi phí).
  • Phương pháp chọn mẫu: Tập trung nghiên cứu công tác kế toán doanh thu và chi phí trong hoạt động đóng tàu, với dữ liệu thu thập trong giai đoạn 2021-2022.
  • Phương pháp phân tích: Phân tích định tính và định lượng thông qua việc quan sát quy trình kế toán, kiểm tra chứng từ, phỏng vấn cán bộ kế toán và so sánh với các chuẩn mực kế toán hiện hành. Các số liệu được tổng hợp, đối chiếu để đánh giá hiệu quả và hạn chế trong công tác kế toán.
  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong năm 2023, tập trung phân tích dữ liệu hai năm 2021 và 2022 nhằm phản ánh thực trạng và đề xuất giải pháp phù hợp.

Phương pháp nghiên cứu đảm bảo tính khách quan, toàn diện và khả thi trong việc hoàn thiện công tác kế toán doanh thu, chi phí tại Tổng công ty Sông Thu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Doanh thu đóng tàu chiếm tỷ trọng lớn trong tổng doanh thu: Doanh thu từ hoạt động đóng và sửa chữa tàu chiếm từ 92% đến 96% tổng doanh thu của Tổng công ty trong giai đoạn 2019-2022, với doanh thu dao động từ 360 đến 570 tỷ đồng mỗi năm. Điều này khẳng định vai trò chủ đạo của ngành đóng tàu trong hoạt động kinh doanh của Tổng công ty.

  2. Thời điểm ghi nhận doanh thu chưa phù hợp: Do đặc thù sản phẩm đóng tàu kéo dài nhiều năm, doanh thu thường được ghi nhận khi nghiệm thu hoàn thành sản phẩm. Tuy nhiên, việc nghiệm thu kéo dài và chưa kịp thời dẫn đến doanh thu không phản ánh đúng tiến độ thực tế, gây khó khăn trong đánh giá hiệu quả kinh doanh từng giai đoạn.

  3. Chi phí đóng tàu phát sinh lớn và khó kiểm soát: Chi phí sản xuất bao gồm nguyên vật liệu trực tiếp, nhân công trực tiếp và chi phí sản xuất chung chiếm tỷ trọng cao. Việc phân bổ chi phí sản xuất chung còn chưa linh hoạt, dẫn đến khó khăn trong kiểm soát chi phí vượt dự toán. Ví dụ, chi phí nguyên vật liệu trực tiếp và nhân công trực tiếp được tập hợp chi tiết, nhưng chi phí sản xuất chung cố định và biến đổi chưa được phân bổ chính xác theo công suất thực tế.

  4. Quy trình kế toán doanh thu và chi phí còn nhiều hạn chế: Hệ thống phần mềm kế toán Bravo 7.0 được áp dụng nhưng chưa tích hợp đầy đủ chức năng phê duyệt và luân chuyển chứng từ điện tử giữa các phòng ban, gây chậm trễ trong xử lý số liệu. Ngoài ra, công tác cảnh báo chi phí vượt dự toán chưa được thực hiện kịp thời, ảnh hưởng đến khả năng quản trị tài chính.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên xuất phát từ đặc thù sản xuất công nghiệp nặng, sản phẩm đơn chiếc, thời gian hoàn thành kéo dài và quy trình quản lý dự án phức tạp. So với các nghiên cứu trong lĩnh vực xây dựng và đóng tàu tại Việt Nam, kết quả nghiên cứu tại Tổng công ty Sông Thu tương đồng về khó khăn trong việc ghi nhận doanh thu theo tiến độ và kiểm soát chi phí sản xuất chung.

Việc áp dụng chuẩn mực kế toán Việt Nam số 14 và 15 cùng Thông tư 200/2014/TT-BTC đã tạo khung pháp lý cơ bản, nhưng chưa hoàn toàn phù hợp với đặc thù ngành đóng tàu. So sánh với chuẩn mực kế toán quốc tế IFRS 15, việc ghi nhận doanh thu theo 5 bước và tập trung vào chuyển giao quyền kiểm soát sản phẩm có thể giúp cải thiện tính chính xác và kịp thời của thông tin tài chính.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ trọng doanh thu đóng tàu so với tổng doanh thu theo năm, bảng so sánh chi phí dự toán và chi phí thực tế từng dự án đóng tàu, cũng như sơ đồ quy trình kế toán doanh thu và chi phí hiện tại để minh họa các điểm nghẽn trong quản lý.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Cải tiến quy trình ghi nhận doanh thu theo tỷ lệ hoàn thành
    Áp dụng phương pháp ghi nhận doanh thu theo tỷ lệ phần trăm công việc đã hoàn thành cho các hợp đồng đóng tàu kéo dài nhiều năm, thay vì ghi nhận doanh thu khi nghiệm thu hoàn thành sản phẩm. Giải pháp này giúp phản ánh chính xác tiến độ dự án và cung cấp thông tin kịp thời cho quản lý. Thời gian thực hiện: 6-12 tháng. Chủ thể thực hiện: Phòng Kế toán phối hợp Phòng Kinh doanh và Phòng Kỹ thuật.

  2. Tăng cường kiểm soát và phân bổ chi phí sản xuất chung
    Xây dựng hệ thống phân bổ chi phí sản xuất chung linh hoạt dựa trên công suất thực tế và các tiêu thức phù hợp như chi phí nguyên vật liệu trực tiếp, nhân công trực tiếp. Đồng thời, thiết lập cảnh báo chi phí vượt dự toán để kịp thời xử lý. Thời gian thực hiện: 6 tháng. Chủ thể thực hiện: Phòng Kế toán và Ban Quản lý dự án.

  3. Nâng cấp hệ thống phần mềm kế toán và tích hợp quy trình phê duyệt điện tử
    Mở rộng chức năng phần mềm Bravo 7.0 để hỗ trợ luân chuyển chứng từ điện tử, phê duyệt tự động và liên kết dữ liệu giữa các phòng ban nhằm tăng tính chính xác và giảm thời gian xử lý số liệu. Thời gian thực hiện: 12 tháng. Chủ thể thực hiện: Ban Công nghệ thông tin phối hợp Phòng Kế toán.

  4. Đào tạo nâng cao năng lực kế toán và quản lý dự án
    Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về chuẩn mực kế toán Việt Nam và quốc tế, kỹ năng phân tích tài chính và quản lý dự án cho đội ngũ kế toán và quản lý dự án. Thời gian thực hiện: liên tục hàng năm. Chủ thể thực hiện: Ban Nhân sự phối hợp Phòng Kế toán.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban lãnh đạo và quản lý Tổng công ty Sông Thu
    Giúp hiểu rõ thực trạng và các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác kế toán doanh thu, chi phí, từ đó ra quyết định quản trị tài chính chính xác và kịp thời.

  2. Phòng Kế toán và Tài chính doanh nghiệp đóng tàu
    Cung cấp kiến thức chuyên sâu về kế toán doanh thu, chi phí trong ngành đóng tàu, hỗ trợ cải tiến quy trình và áp dụng chuẩn mực kế toán phù hợp.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành Kế toán, Tài chính
    Là tài liệu tham khảo quý giá về ứng dụng chuẩn mực kế toán trong lĩnh vực sản xuất công nghiệp nặng, đặc biệt là ngành đóng tàu.

  4. Cơ quan quản lý nhà nước và các tổ chức kiểm toán
    Hỗ trợ đánh giá thực trạng áp dụng chuẩn mực kế toán tại doanh nghiệp quốc phòng, từ đó đề xuất chính sách và hướng dẫn phù hợp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao doanh thu đóng tàu chiếm tỷ trọng lớn trong Tổng công ty Sông Thu?
    Do hoạt động đóng mới và sửa chữa tàu là ngành nghề chính, chiếm từ 92% đến 96% tổng doanh thu, phản ánh vai trò chủ đạo trong hoạt động kinh doanh của Tổng công ty.

  2. Phương pháp ghi nhận doanh thu theo tỷ lệ hoàn thành có ưu điểm gì?
    Phương pháp này giúp phản ánh chính xác tiến độ dự án, ghi nhận doanh thu kịp thời theo từng giai đoạn, tránh tình trạng doanh thu bị dồn vào cuối dự án gây sai lệch thông tin tài chính.

  3. Chi phí sản xuất chung được phân bổ như thế nào tại Tổng công ty?
    Chi phí sản xuất chung được phân bổ dựa trên các tiêu thức như chi phí nguyên vật liệu trực tiếp, nhân công trực tiếp hoặc dự toán chi phí, tuy nhiên hiện nay còn chưa linh hoạt và chưa phản ánh đúng công suất thực tế.

  4. Hệ thống phần mềm kế toán Bravo 7.0 có những hạn chế gì?
    Mặc dù hỗ trợ ghi nhận và tổng hợp số liệu, phần mềm chưa tích hợp chức năng phê duyệt và luân chuyển chứng từ điện tử giữa các phòng ban, gây chậm trễ trong xử lý và kiểm soát số liệu.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả công tác kế toán doanh thu, chi phí tại Tổng công ty?
    Cần cải tiến quy trình ghi nhận doanh thu theo tỷ lệ hoàn thành, tăng cường kiểm soát chi phí, nâng cấp phần mềm kế toán và đào tạo nâng cao năng lực cho đội ngũ kế toán và quản lý dự án.

Kết luận

  • Công tác kế toán doanh thu và chi phí đóng tàu tại Tổng công ty Sông Thu đóng vai trò then chốt trong quản lý tài chính và phát triển bền vững của doanh nghiệp.
  • Doanh thu đóng tàu chiếm tỷ trọng lớn (92%-96%) trong tổng doanh thu, với lợi nhuận dao động từ 1,8 đến 2,8 tỷ đồng giai đoạn 2019-2022.
  • Thực trạng kế toán còn tồn tại hạn chế về thời điểm ghi nhận doanh thu, kiểm soát chi phí và quy trình xử lý chứng từ chưa tối ưu.
  • Đề xuất các giải pháp cải tiến quy trình ghi nhận doanh thu theo tỷ lệ hoàn thành, phân bổ chi phí linh hoạt, nâng cấp phần mềm kế toán và đào tạo nhân sự.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai thí điểm các giải pháp trong 6-12 tháng, đánh giá hiệu quả và mở rộng áp dụng toàn Tổng công ty.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả quản trị tài chính tại Tổng công ty Sông Thu, góp phần phát triển bền vững và nâng cao năng lực cạnh tranh trong ngành đóng tàu!