Nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến việc lựa chọn nguồn nước sinh hoạt của hộ gia đình ở huyện Duy Tiên, tỉnh Hà Nam

• Tác giả: Vu Thu Trang
• Người hướng dẫn: PGS. Le Ha Thanh
• Trường học: Trường Đại Học Kinh Tế Quốc Dân
• Chuyên ngành: Kinh Tế Và Quản Lý Môi Trường
• Đề tài: Các Yếu Tố Ảnh Hưởng Đến Lựa Chọn Nguồn Nước Sinh Hoạt Tại Huyện Duy Tiên, Hà Nam
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2018
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• 1. CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ TỔNG QUAN CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU
• 1.1. Nước sinh hoạt và sự cần thiết sử dụng nguồn nước sạch
• 1.2. Một số khái niệm liên quan đến nước sinh hoạt
• 1.3. Sự cần thiết của việc sử dụng nguồn nước sạch
• 1.4. Tổng quan nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến việc lựa chọn nguồn nước của hộ gia đình
• 1.5. Đặc điểm người trả lời và hộ gia đình
• 1.6. Đặc điểm nguồn nước
• 1.7. Tổng quan nghiên cứu mô hình phân tích các yếu tố ảnh hưởng tới việc lựa chọn nguồn nước
• 1.7.1. Mô hình Logit (logistic model)
• 1.7.2. Mô hình Probit (Probit model)
• 1.7.3. Mô hình Logit đa thức (Multinomial logit model - MNL)
• 1.7.4. Đánh giá về các nghiên cứu
• 2. CHƯƠNG 2: BỐI CẢNH, PHƯƠNG PHÁP VÀ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
• 2.1. Bối cảnh nghiên cứu
• 2.2. Các nguồn nước và nước sạch ở nông thôn Việt Nam
• 2.3. Đặc điểm kinh tế - xã hội - môi trường của huyện Duy Tiên, tỉnh Hà Nam
• 2.4. Nước sạch và nguồn nước sinh hoạt của hộ gia đình ở huyện Duy Tiên, tỉnh Hà Nam
• 2.5. Phương pháp nghiên cứu
• 2.5.1. Mô hình nghiên cứu đề xuất
• 2.5.2. Thu thập dữ liệu
• 2.5.3. Phân tích dữ liệu
• 2.5.4. Mô tả các biến trong mô hình
• 2.5.5. Mẫu nghiên cứu
• 2.6. Kết quả nghiên cứu
• 2.6.1. Đặc điểm của người trả lời (chủ hộ)
• 2.6.2. Đặc điểm của hộ gia đình
• 2.6.3. Nhận thức của người dân về môi trường và nguồn nước địa phương
• 2.6.4. Nguồn nước sinh hoạt
• 2.6.5. Phân tích lựa chọn nguồn nước của hộ gia đình
• 3. CHƯƠNG 3: MỘT SỐ ĐỀ XUẤT NHẰM HỖ TRỢ NGƯỜI DÂN TIẾP CẬN, SỬ DỤNG NGUỒN NƯỚC AN TOÀN, HIỆU QUẢ
• 3.1. Đối với cơ quan quản lý
• 3.2. Đối với các đơn vị cung cấp nước máy
• 3.3. Đối với người dân
• 3.4. Các câu hỏi dữ liệu sử dụng trong nghiên cứu
• 3.5. Kết quả chi tiết hồi quy logit về nguồn nước ăn uống
• 3.6. Kết quả chi tiết hồi quy logit về nguồn nước sinh hoạt
• DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT
• DANH MỤC BẢNG
• DANH MỤC HÌNH
• TÓM TẮT KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU LUẬN VĂN

I. Nguồn nước sinh hoạt và các yếu tố ảnh hưởng

Nghiên cứu tập trung vào việc phân tích các nguồn nước sinh hoạt tại huyện Duy Tiên, Hà Nam, bao gồm nước máy, nước giếng, và nước mưa. Các yếu tố ảnh hưởng đến việc lựa chọn nguồn nước được xác định bao gồm chất lượng nước, tình trạng nước, và các yếu tố môi trường. Nghiên cứu chỉ ra rằng chất lượng nước là yếu tố quan trọng nhất, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe người dân.

1.1. Chất lượng nước và tình trạng nước

Chất lượng nước được đánh giá thông qua các chỉ số như độ trong, mùi vị, và hàm lượng các chất độc hại. Tình trạng nước tại huyện Duy Tiên cho thấy sự ô nhiễm nguồn nước ngầm do hoạt động nông nghiệp và công nghiệp. Nghiên cứu nhấn mạnh sự cần thiết của việc kiểm soát chất lượng nước để đảm bảo an toàn sức khỏe.

1.2. Các yếu tố môi trường

Các yếu tố môi trường như sự phát triển đô thị và sự thay đổi khí hậu có tác động đáng kể đến nguồn nước. Sự gia tăng dân số và đô thị hóa làm tăng nhu cầu sử dụng nước, trong khi biến đổi khí hậu gây ra tình trạng hạn hán và lũ lụt, ảnh hưởng đến nguồn nước tự nhiên.

II. Cơ sở hạ tầng nước và quản lý tài nguyên nước

Nghiên cứu đánh giá cơ sở hạ tầng nước tại huyện Duy Tiên, bao gồm hệ thống cung cấp nước máy và các công trình khai thác nước ngầm. Quản lý tài nguyên nước được xem là yếu tố then chốt trong việc đảm bảo nguồn nước sạch và bền vững. Các chính sách nước hiện tại cần được cải thiện để đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng.

2.1. Hệ thống cung cấp nước máy

Hệ thống cung cấp nước máy tại huyện Duy Tiên còn nhiều hạn chế, đặc biệt ở các vùng nông thôn. Nghiên cứu chỉ ra rằng việc mở rộng hệ thống này là cần thiết để đảm bảo nguồn nước sạch cho người dân. Tuy nhiên, chi phí đầu tư và vận hành là thách thức lớn.

2.2. Chính sách quản lý nước

Các chính sách nước hiện tại chưa đủ mạnh để giải quyết các vấn đề ô nhiễm và khan hiếm nước. Nghiên cứu đề xuất việc tăng cường giám sát và thực thi các quy định về bảo vệ nguồn nước, đồng thời khuyến khích sự tham gia của cộng đồng trong quản lý tài nguyên nước.

III. Nhu cầu sử dụng nước và thói quen của người dân

Nghiên cứu phân tích nhu cầu sử dụng nước và thói quen sử dụng nước của người dân huyện Duy Tiên. Kết quả cho thấy, đa số người dân ưu tiên sử dụng nước máy cho sinh hoạt, nhưng vẫn phụ thuộc vào nước giếng và nước mưa do hạn chế về cơ sở hạ tầng. Thói quen sử dụng nước cũng ảnh hưởng đến việc lựa chọn nguồn nước.

3.1. Nhu cầu sử dụng nước

Nhu cầu sử dụng nước tăng cao do sự gia tăng dân số và phát triển kinh tế. Nghiên cứu chỉ ra rằng việc đáp ứng nhu cầu này đòi hỏi sự đầu tư lớn vào cơ sở hạ tầng và quản lý tài nguyên nước hiệu quả.

3.2. Thói quen sử dụng nước

Thói quen sử dụng nước của người dân cũng là yếu tố quan trọng. Nhiều hộ gia đình vẫn sử dụng nước giếng và nước mưa do thói quen và chi phí thấp. Nghiên cứu đề xuất các chương trình nâng cao nhận thức về sử dụng nước sạch và an toàn.

IV. Kết luận và đề xuất

Nghiên cứu kết luận rằng việc lựa chọn nguồn nước sinh hoạt tại huyện Duy Tiên chịu ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố, bao gồm chất lượng nước, cơ sở hạ tầng, và thói quen sử dụng. Các đề xuất được đưa ra nhằm cải thiện hệ thống cung cấp nước, tăng cường quản lý tài nguyên nước, và nâng cao nhận thức cộng đồng.

4.1. Cải thiện hệ thống cung cấp nước

Nghiên cứu đề xuất việc mở rộng và nâng cấp hệ thống cung cấp nước máy để đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng. Đồng thời, cần đầu tư vào các công trình xử lý nước để đảm bảo chất lượng nước sạch.

4.2. Nâng cao nhận thức cộng đồng

Các chương trình nâng cao nhận thức về sử dụng nước sạch và bảo vệ nguồn nước cần được triển khai rộng rãi. Điều này giúp thay đổi thói quen sử dụng nước của người dân, hướng tới sử dụng nguồn nước bền vững.

Tổng quan nghiên cứu

Việc sử dụng nguồn nước sinh hoạt sạch và an toàn đóng vai trò thiết yếu trong đời sống hàng ngày của người dân, đặc biệt tại các vùng nông thôn như huyện Duy Tiên, tỉnh Hà Nam. Theo báo cáo thống kê năm 2017, hơn 65% dân số khu vực nông thôn Việt Nam sử dụng nguồn nước sinh hoạt, trong đó tỷ lệ sử dụng nước hợp vệ sinh đạt khoảng 85%, nhưng chỉ có 44% nước sinh hoạt đạt tiêu chuẩn chất lượng của Bộ Y tế. Tại Duy Tiên, mặc dù đã có sự phát triển về hệ thống cấp nước máy, nhiều hộ gia đình vẫn phải lựa chọn giữa các nguồn nước khác nhau như nước máy, nước giếng khoan, nước mưa, với chất lượng và mức độ an toàn không đồng đều. Nguồn nước bị ô nhiễm, đặc biệt là ô nhiễm arsen và các kim loại nặng, cùng với sự biến đổi khí hậu và áp lực dân số, đã làm gia tăng thách thức trong việc đảm bảo nguồn nước sạch cho người dân.

Luận văn thạc sĩ này nhằm phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến việc lựa chọn nguồn nước sinh hoạt của các hộ gia đình tại huyện Duy Tiên, tỉnh Hà Nam, trong giai đoạn khảo sát năm 2016. Mục tiêu cụ thể gồm xác định các nguồn nước mà hộ gia đình có thể tiếp cận, đánh giá chất lượng nguồn nước theo nhận thức của người dân, và xác định các yếu tố kinh tế - xã hội tác động đến quyết định lựa chọn nguồn nước. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp dữ liệu và đề xuất giải pháp hỗ trợ chính quyền địa phương, các đơn vị cung cấp nước và người dân trong việc tiếp cận và sử dụng nguồn nước sạch, góp phần nâng cao sức khỏe cộng đồng và phát triển bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về hành vi sử dụng nước sinh hoạt, bao gồm:

• Lý thuyết hành vi người tiêu dùng: Giải thích cách thức các hộ gia đình lựa chọn nguồn nước dựa trên các yếu tố như chất lượng, chi phí, và khả năng tiếp cận.
• Mô hình Logit và Probit: Các mô hình hồi quy logistic và probit được sử dụng để phân tích xác suất lựa chọn nguồn nước dựa trên các biến độc lập như đặc điểm nhân khẩu học, kinh tế và nhận thức về chất lượng nước.
• Khái niệm về nguồn nước sinh hoạt và nước hợp vệ sinh: Theo WHO (1993), nước sinh hoạt là nguồn nước dùng cho các hoạt động sinh hoạt thông thường như tắm rửa, giặt giũ và chuẩn bị thức ăn. Nước hợp vệ sinh được định nghĩa là nước trong, không màu, không mùi, không vị và không chứa các chất gây bệnh.

Các khái niệm chính bao gồm: nguồn nước sinh hoạt, chất lượng nước, khả năng tiếp cận nguồn nước, chi phí sử dụng nước, và nhận thức về rủi ro sức khỏe liên quan đến nguồn nước.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng. Dữ liệu chính được thu thập từ khảo sát 209 hộ gia đình tại 6 thôn thuộc huyện Duy Tiên, tỉnh Hà Nam, trong năm 2016. Các thôn khảo sát bao gồm: Châu Lương, Phúc Thành, Duyên Đặng, Đọi Quan, Nhà Xá và Yên Tú, đại diện cho các vùng có và chưa có hệ thống cấp nước máy.

Phương pháp phân tích bao gồm:

• Phân tích mô tả thống kê: Mô tả đặc điểm nhân khẩu học, kinh tế xã hội của các hộ gia đình, nhận thức về môi trường và nguồn nước.
• Phân tích so sánh: So sánh nhận thức và thói quen sử dụng nước giữa các nhóm hộ có đặc điểm khác nhau.
• Mô hình hồi quy Logit đa thức (Multinomial Logit - MNL): Được sử dụng để xác định các yếu tố ảnh hưởng đến việc lựa chọn nguồn nước sinh hoạt, với biến phụ thuộc là loại nguồn nước được sử dụng (nước máy, nước giếng khoan, nước mưa, v.v.). Cỡ mẫu 209 hộ được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho vùng nghiên cứu.

Quá trình nghiên cứu được thực hiện theo các bước: tổng hợp tài liệu, khảo sát thực địa, xử lý và phân tích dữ liệu, kết luận và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Đặc điểm nhân khẩu học và kinh tế xã hội của hộ gia đình: Hầu hết chủ hộ là nữ (chiếm đa số), làm nghề nông hoặc sản xuất nhỏ, trình độ học vấn chủ yếu dưới cấp trung học cơ sở. Thu nhập trung bình của hộ gia đình thấp hơn mức trung bình toàn quốc, với khoảng 4 người trong mỗi hộ và ít nhất một lao động có việc làm ổn định.

2. Nguồn nước sinh hoạt được sử dụng: Các hộ gia đình sử dụng đa dạng nguồn nước gồm nước máy, nước giếng khoan, nước mưa và một số nguồn khác. Nước mưa được đánh giá cao nhất về mùi vị, màu sắc, độ tin cậy và rủi ro sức khỏe, thường được dùng làm nước uống. Nước máy và nước giếng khoan được sử dụng phổ biến cho các hoạt động sinh hoạt khác. Tuy nhiên, chỉ khoảng 44% hộ sử dụng nước sinh hoạt đạt tiêu chuẩn chất lượng theo quy chuẩn của Bộ Y tế.

3. Yếu tố ảnh hưởng đến lựa chọn nguồn nước: Qua mô hình hồi quy Logit đa thức, các yếu tố có ảnh hưởng đáng kể gồm chất lượng nguồn nước (màu sắc, mùi vị, độ tin cậy, rủi ro sức khỏe), thu nhập trung bình của hộ gia đình, trình độ học vấn của chủ hộ, số lượng thành viên trong hộ và khoảng cách đến nguồn nước. Cụ thể, thu nhập trung bình có ảnh hưởng tích cực đến khả năng lựa chọn nước máy, trong khi nhận thức về rủi ro sức khỏe thúc đẩy việc ưu tiên chọn nguồn nước sạch hơn.

4. Nhận thức và thái độ của người dân: Người dân có nhận thức khá rõ về tầm quan trọng của nguồn nước sạch và các rủi ro sức khỏe liên quan đến nước ô nhiễm. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại những hạn chế về khả năng tiếp cận nguồn nước máy do chi phí kết nối và khoảng cách địa lý.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy, việc lựa chọn nguồn nước sinh hoạt của hộ gia đình tại Duy Tiên chịu ảnh hưởng đa chiều từ các yếu tố kinh tế, xã hội và chất lượng nguồn nước. Thu nhập và trình độ học vấn là những yếu tố nhân khẩu học quan trọng, tương tự với các nghiên cứu tại các quốc gia đang phát triển khác như Ghana, Kenya và Pakistan. Nhận thức về chất lượng và rủi ro sức khỏe cũng đóng vai trò quyết định trong việc ưu tiên sử dụng nguồn nước sạch.

So với các nghiên cứu trước đây, luận văn đã bổ sung thêm phân tích chi tiết về các đặc điểm nguồn nước và nhận thức của người dân tại địa phương, đồng thời áp dụng mô hình Logit đa thức để phân tích lựa chọn nguồn nước đa dạng hơn. Kết quả này có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố tỷ lệ sử dụng các nguồn nước và bảng hệ số hồi quy các yếu tố ảnh hưởng, giúp minh họa rõ ràng mối quan hệ giữa các biến.

Việc chi phí kết nối nước máy và khoảng cách đến nguồn nước là rào cản lớn cho việc tiếp cận nguồn nước sạch, điều này phù hợp với các báo cáo của WHO và UNICEF về tình trạng nước sinh hoạt tại các vùng nông thôn Việt Nam. Do đó, các giải pháp cần tập trung vào việc giảm chi phí và nâng cao nhận thức cộng đồng để thúc đẩy sử dụng nước sạch.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường đầu tư phát triển hệ thống cấp nước máy: Các cơ quan quản lý cần ưu tiên xây dựng và mở rộng mạng lưới cấp nước tập trung tại các vùng chưa có hệ thống, đặc biệt là 6 thôn nghiên cứu. Mục tiêu đạt tỷ lệ hộ dân sử dụng nước máy trên 70% trong vòng 3 năm tới.

2. Hỗ trợ tài chính cho hộ gia đình thu nhập thấp: Áp dụng các chính sách hỗ trợ chi phí kết nối và sử dụng nước máy như trợ giá, cho vay ưu đãi hoặc trả góp nhằm giảm gánh nặng tài chính cho các hộ nghèo và cận nghèo.

3. Tăng cường truyền thông nâng cao nhận thức: Các đơn vị cung cấp nước và chính quyền địa phương cần phối hợp tổ chức các chương trình tuyên truyền về lợi ích của nước sạch, cách nhận biết và phòng tránh rủi ro sức khỏe do nước ô nhiễm, nhằm thay đổi hành vi sử dụng nước của người dân.

4. Xây dựng hệ thống giám sát chất lượng nước thường xuyên: Thiết lập các trạm kiểm tra chất lượng nước định kỳ tại các nguồn nước phổ biến, công khai kết quả để người dân có thông tin chính xác, từ đó lựa chọn nguồn nước phù hợp.

5. Khuyến khích nghiên cứu và ứng dụng công nghệ xử lý nước tại hộ gia đình: Hỗ trợ người dân áp dụng các biện pháp xử lý nước đơn giản, hiệu quả như lọc nước, đun sôi để nâng cao chất lượng nước sử dụng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Các nhà quản lý và hoạch định chính sách: Luận văn cung cấp dữ liệu và phân tích giúp xây dựng các chính sách phát triển nguồn nước sạch phù hợp với đặc điểm địa phương, nâng cao hiệu quả đầu tư và quản lý.

2. Các đơn vị cung cấp nước và doanh nghiệp ngành nước: Thông tin về hành vi lựa chọn nguồn nước và các yếu tố ảnh hưởng giúp cải thiện dịch vụ, thiết kế các gói sản phẩm phù hợp với nhu cầu và khả năng chi trả của người dân.

3. Các tổ chức phi chính phủ và các dự án phát triển nông thôn: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để triển khai các chương trình hỗ trợ tiếp cận nước sạch, truyền thông nâng cao nhận thức và cải thiện điều kiện sống cho cộng đồng.

4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành kinh tế và quản lý môi trường: Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu, mô hình phân tích và thực trạng sử dụng nguồn nước sinh hoạt tại vùng nông thôn Việt Nam.

Câu hỏi thường gặp

1. Nguồn nước sinh hoạt là gì và tại sao cần sử dụng nước sạch?
   Nguồn nước sinh hoạt là nước dùng cho các hoạt động hàng ngày như ăn uống, tắm rửa và giặt giũ. Sử dụng nước sạch giúp phòng tránh các bệnh truyền nhiễm và bảo vệ sức khỏe cộng đồng, đặc biệt tại các vùng nông thôn có nguy cơ ô nhiễm cao.

2. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến việc lựa chọn nguồn nước của hộ gia đình?
   Các yếu tố chính gồm chất lượng nước (màu sắc, mùi vị, độ tin cậy), thu nhập, trình độ học vấn, khoảng cách đến nguồn nước và chi phí kết nối. Người dân thường ưu tiên nguồn nước an toàn và thuận tiện nhất trong khả năng chi trả.

3. Tại sao nước mưa được đánh giá cao trong nghiên cứu?
   Nước mưa thường có màu sắc trong, mùi vị dễ chịu và ít rủi ro về ô nhiễm hóa học, nên được người dân ưu tiên sử dụng làm nước uống. Tuy nhiên, nguồn nước này phụ thuộc vào mùa vụ và cần được bảo quản đúng cách.

4. Mô hình Logit đa thức được sử dụng như thế nào trong nghiên cứu?
   Mô hình Logit đa thức giúp phân tích xác suất lựa chọn các loại nguồn nước khác nhau dựa trên các biến độc lập như đặc điểm nhân khẩu học và nhận thức về chất lượng nước, từ đó xác định các yếu tố ảnh hưởng quan trọng.

5. Làm thế nào để nâng cao khả năng tiếp cận nước sạch cho người dân nông thôn?
   Cần kết hợp đầu tư phát triển hạ tầng cấp nước, hỗ trợ tài chính cho hộ nghèo, truyền thông nâng cao nhận thức và xây dựng hệ thống giám sát chất lượng nước để đảm bảo nguồn nước sạch, an toàn và bền vững.

Kết luận

• Nghiên cứu đã xác định rõ các nguồn nước sinh hoạt phổ biến và đánh giá chất lượng theo nhận thức của người dân huyện Duy Tiên, Hà Nam.
• Thu nhập, trình độ học vấn và nhận thức về chất lượng nước là những yếu tố chính ảnh hưởng đến lựa chọn nguồn nước của hộ gia đình.
• Nước mưa được đánh giá cao về chất lượng, trong khi nước máy và giếng khoan là nguồn nước phổ biến cho sinh hoạt.
• Chi phí kết nối và khoảng cách đến nguồn nước là rào cản lớn trong việc tiếp cận nước sạch.
• Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao khả năng tiếp cận và sử dụng nguồn nước sạch, góp phần cải thiện sức khỏe cộng đồng và phát triển bền vững.

Tiếp theo, cần triển khai các chương trình hỗ trợ tài chính và truyền thông nâng cao nhận thức, đồng thời mở rộng hệ thống cấp nước máy tại các vùng chưa có. Các cơ quan quản lý và đơn vị cung cấp nước được khuyến khích áp dụng kết quả nghiên cứu để tối ưu hóa chính sách và dịch vụ. Để biết thêm chi tiết và ứng dụng thực tiễn, quý độc giả và các bên liên quan vui lòng liên hệ với tác giả hoặc trường Đại học Kinh tế Quốc dân.