Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn 2015-2020, Quận 3, Thành phố Hồ Chí Minh đã triển khai hơn 40 dự án xây dựng, duy tu nâng cấp hẻm và vỉa hè có sự tham gia đóng góp của người dân, bao gồm cả việc hiến đất mở rộng hẻm tại 12 vị trí. Những dự án này góp phần nâng cao đời sống vật chất, tinh thần, chỉnh trang đô thị và đảm bảo an toàn giao thông. Tuy nhiên, vẫn còn khoảng 35 dự án chưa hoàn thành do nhiều nguyên nhân, trong đó có sự tham gia của người dân chưa thực sự hiệu quả và đồng bộ.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm tìm hiểu thực trạng các dự án xây dựng, duy tu nâng cấp hẻm, vỉa hè có sự tham gia của người dân trên địa bàn Quận 3; phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến sự tham gia của người dân; từ đó đề xuất các giải pháp nhằm thu hút và nâng cao hiệu quả sự tham gia này. Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2015-2020, với phạm vi không gian là toàn bộ địa bàn Quận 3 – một quận trung tâm có nền kinh tế phát triển, áp lực lớn lên cơ sở hạ tầng kỹ thuật, đặc biệt là hệ thống hẻm và vỉa hè.

Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện ở việc giúp các cơ quan quản lý nhận diện rõ các nhân tố tác động đến sự tham gia của người dân, từ đó xây dựng các chính sách, giải pháp quản trị phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả các dự án xây dựng, duy tu nâng cấp hẻm, vỉa hè, góp phần phát triển đô thị bền vững và nâng cao chất lượng cuộc sống cộng đồng.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên Thuyết hành vi dự định (Theory of Planned Behavior - TPB) của Ajzen (1991, 2006), trong đó hành vi của cá nhân được dự đoán bởi ý định hành vi, chịu ảnh hưởng bởi ba yếu tố chính: thái độ đối với hành vi, chuẩn mực chủ quan (áp lực xã hội) và kiểm soát hành vi nhận thức.

Ngoài ra, nghiên cứu tham khảo các mô hình nghiên cứu trước đây về sự tham gia của người dân và hành vi xã hội trong các lĩnh vực khác nhau như quản lý dự án, bảo hiểm xã hội tự nguyện, sử dụng phương tiện giao thông công cộng, mua sắm trực tuyến, phân loại chất thải rắn sinh hoạt. Các khái niệm chính bao gồm:

  • Thái độ đối với hành vi: Đánh giá tích cực hoặc tiêu cực của cá nhân về hành vi tham gia xây dựng, duy tu nâng cấp hẻm, vỉa hè.
  • Niềm tin hành vi: Sự tin tưởng vào kết quả tích cực của việc tham gia.
  • Áp lực xã hội (chuẩn mực chủ quan): Nhận thức về kỳ vọng và áp lực từ người thân, cộng đồng.
  • Nhận thức về kiểm soát hành vi: Cảm nhận về khả năng và nguồn lực để tham gia.
  • Ý định hành vi: Mức độ dự định thực hiện hành vi tham gia.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định lượng kết hợp định tính. Dữ liệu chính được thu thập qua khảo sát 207 phiếu hợp lệ từ người dân trên địa bàn Quận 3, kết hợp thảo luận nhóm với các bên liên quan như cơ quan quản lý nhà nước, tổ chức tài trợ và người dân.

Phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm SPSS với các bước:

  • Kiểm định độ tin cậy thang đo qua hệ số Cronbach’s alpha.
  • Phân tích nhân tố khám phá (Exploratory Factor Analysis - EFA) để xác định cấu trúc các nhân tố.
  • Phân tích hồi quy tuyến tính bội (Multiple Regression Analysis) để đánh giá mức độ tác động của các yếu tố đến ý định hành vi tham gia.

Quy trình nghiên cứu gồm: khảo sát sơ bộ để hiệu chỉnh bảng hỏi, thu thập dữ liệu chính thức, xử lý và phân tích dữ liệu, cuối cùng đề xuất giải pháp dựa trên kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thái độ đối với hành vi tham gia có ảnh hưởng tích cực và mạnh mẽ nhất đến ý định tham gia của người dân, với hệ số tác động cao trong mô hình hồi quy. Khoảng 85% người dân thể hiện thái độ tích cực về lợi ích của việc tham gia xây dựng, duy tu nâng cấp hẻm, vỉa hè.

  2. Niềm tin vào kết quả hành vi cũng đóng vai trò quan trọng, chiếm khoảng 78% mức độ ảnh hưởng, thể hiện qua sự tin tưởng của người dân rằng việc tham gia sẽ mang lại hiệu quả thiết thực cho cộng đồng và bản thân.

  3. Áp lực xã hội (chuẩn mực chủ quan) có tác động đáng kể, khoảng 65%, cho thấy sự kỳ vọng và ảnh hưởng từ gia đình, bạn bè và cộng đồng thúc đẩy người dân tham gia.

  4. Nhận thức về kiểm soát hành vi (khả năng, nguồn lực tham gia) có mức độ ảnh hưởng khoảng 60%, phản ánh sự tự tin và cảm nhận về khả năng đóng góp của người dân trong các dự án.

Các kết quả này được minh họa qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ ảnh hưởng tương đối của từng yếu tố đến ý định hành vi tham gia, đồng thời bảng hồi quy cho thấy các hệ số beta có ý nghĩa thống kê với mức p < 0.05.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu trước đây trong lĩnh vực hành vi xã hội và quản lý dự án, khẳng định vai trò trung tâm của thái độ và niềm tin trong việc hình thành ý định hành vi. Thái độ tích cực thúc đẩy người dân chủ động tham gia, trong khi niềm tin tạo động lực bền vững cho hành động.

Áp lực xã hội thể hiện tầm quan trọng của môi trường xã hội và các mối quan hệ trong việc thúc đẩy sự tham gia, đồng thời nhận thức về kiểm soát hành vi phản ánh yếu tố cá nhân về năng lực và điều kiện tham gia. Sự kết hợp hài hòa giữa các yếu tố này tạo nên mức độ tham gia thực tế của người dân.

So sánh với các nghiên cứu về bảo hiểm xã hội tự nguyện, phân loại rác thải và sử dụng phương tiện công cộng, các yếu tố này đều có ảnh hưởng tương tự, cho thấy tính nhất quán của lý thuyết hành vi dự định trong nhiều bối cảnh khác nhau.

Việc trình bày dữ liệu qua biểu đồ tròn phân bổ tỷ lệ ảnh hưởng và bảng phân tích hồi quy giúp minh bạch và dễ dàng nhận diện các yếu tố trọng yếu, từ đó hỗ trợ việc xây dựng các giải pháp quản trị hiệu quả.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường tuyên truyền, nâng cao nhận thức về lợi ích và tầm quan trọng của việc tham gia xây dựng, duy tu nâng cấp hẻm, vỉa hè nhằm cải thiện thái độ tích cực của người dân. Thời gian thực hiện: 6-12 tháng. Chủ thể: UBND Quận 3 phối hợp với các tổ chức xã hội.

  2. Xây dựng các chương trình đào tạo, tập huấn kỹ năng và kiến thức cho người dân để nâng cao nhận thức về khả năng và phương thức tham gia hiệu quả, từ đó tăng cường kiểm soát hành vi nhận thức. Thời gian: 12 tháng. Chủ thể: Phòng Quản lý đô thị, các tổ dân phố.

  3. Phát huy vai trò của các nhóm cộng đồng, gia đình và các tổ chức xã hội nhằm tạo áp lực xã hội tích cực, khuyến khích sự tham gia thông qua các hoạt động vận động, khen thưởng. Thời gian: liên tục. Chủ thể: Hội Phụ nữ, Đoàn Thanh niên, Ban điều hành khu phố.

  4. Thiết lập cơ chế phản hồi và giám sát sự tham gia của người dân trong các dự án để đảm bảo tính minh bạch, tạo niềm tin và động lực cho người dân tiếp tục tham gia. Thời gian: 6 tháng. Chủ thể: UBND Quận 3, Ban quản lý dự án.

Các giải pháp này cần được phối hợp đồng bộ, có sự tham gia của nhiều bên liên quan để đạt hiệu quả tối ưu, góp phần nâng cao chất lượng các dự án xây dựng, duy tu nâng cấp hẻm, vỉa hè trên địa bàn Quận 3.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước địa phương: Giúp nhận diện các yếu tố ảnh hưởng đến sự tham gia của người dân, từ đó xây dựng chính sách, kế hoạch quản lý dự án phù hợp, nâng cao hiệu quả triển khai.

  2. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý công, Kinh tế đô thị: Cung cấp cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu thực tiễn về sự tham gia cộng đồng trong các dự án phát triển hạ tầng đô thị.

  3. Các tổ chức xã hội, cộng đồng dân cư: Hỗ trợ hiểu rõ vai trò và cách thức thúc đẩy sự tham gia của người dân trong các hoạt động phát triển địa phương, từ đó nâng cao hiệu quả vận động và phối hợp.

  4. Nhà hoạch định chính sách và chuyên gia phát triển đô thị: Là tài liệu tham khảo để thiết kế các chương trình phát triển bền vững, tăng cường sự đồng thuận và hợp tác giữa chính quyền và người dân.

Câu hỏi thường gặp

1. Tại sao sự tham gia của người dân lại quan trọng trong các dự án xây dựng hẻm, vỉa hè?
Sự tham gia của người dân giúp huy động nguồn lực tài chính, vật chất và công sức lao động, đồng thời tăng tính minh bạch, giám sát và đảm bảo dự án phù hợp với nhu cầu thực tế, nâng cao hiệu quả và bền vững của dự án.

2. Những yếu tố nào ảnh hưởng mạnh nhất đến ý định tham gia của người dân?
Thái độ tích cực đối với hành vi tham gia và niềm tin vào kết quả tích cực của việc tham gia là hai yếu tố có ảnh hưởng mạnh nhất, tiếp theo là áp lực xã hội và nhận thức về khả năng kiểm soát hành vi.

3. Làm thế nào để nâng cao sự tham gia của người dân trong các dự án?
Cần tăng cường tuyên truyền, nâng cao nhận thức, đào tạo kỹ năng, phát huy vai trò của cộng đồng và thiết lập cơ chế giám sát, phản hồi minh bạch để tạo niềm tin và động lực cho người dân.

4. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng để đánh giá các yếu tố ảnh hưởng?
Nghiên cứu sử dụng phương pháp định lượng với khảo sát 207 phiếu hợp lệ, phân tích nhân tố khám phá (EFA) và hồi quy tuyến tính bội để xác định và đánh giá mức độ tác động của các yếu tố.

5. Kết quả nghiên cứu có thể áp dụng cho các địa phương khác không?
Mặc dù nghiên cứu tập trung tại Quận 3, các yếu tố và mô hình lý thuyết có tính phổ quát, có thể tham khảo và điều chỉnh phù hợp để áp dụng cho các địa phương khác có đặc điểm tương tự về phát triển đô thị và sự tham gia cộng đồng.

Kết luận

  • Nghiên cứu xác định bốn yếu tố chính ảnh hưởng đến sự tham gia của người dân trong các dự án xây dựng, duy tu nâng cấp hẻm, vỉa hè tại Quận 3: thái độ, niềm tin, áp lực xã hội và nhận thức về kiểm soát hành vi.
  • Thái độ và niềm tin đóng vai trò trung tâm, ảnh hưởng mạnh mẽ đến ý định hành vi tham gia.
  • Áp lực xã hội và nhận thức về khả năng kiểm soát hành vi cũng góp phần thúc đẩy sự tham gia của người dân.
  • Đề xuất các giải pháp quản trị nhằm nâng cao nhận thức, kỹ năng, phát huy vai trò cộng đồng và thiết lập cơ chế giám sát minh bạch.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để các cơ quan quản lý, nhà nghiên cứu và cộng đồng áp dụng, góp phần phát triển đô thị bền vững và nâng cao chất lượng cuộc sống.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý Quận 3 nên triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 12 tháng tới, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng để hoàn thiện mô hình quản trị sự tham gia cộng đồng.

Kêu gọi: Mời các nhà quản lý, chuyên gia và cộng đồng cùng hợp tác để phát huy tối đa vai trò của người dân trong phát triển hạ tầng đô thị, hướng tới một Quận 3 văn minh, hiện đại và bền vững.