I. Tổng Quan Về Xuất Khẩu Động Lực Tăng Trưởng Cho DNNVV
Xuất khẩu đóng vai trò then chốt trong sự tăng trưởng kinh tế của Việt Nam từ sau đổi mới năm 1986. Theo Vu và cộng sự (2016), xuất khẩu giúp nền kinh tế Việt Nam đạt tốc độ tăng trưởng nhanh chóng. Kokko và Sjoholm (2005) nhận định rằng thị trường nội địa Việt Nam còn nhỏ, do đó, xuất khẩu thúc đẩy tăng trưởng doanh nghiệp. Tham gia xuất khẩu cải thiện năng suất, tăng doanh thu (Hiep và Ohta, 2009) và tạo việc làm (Jenkins, 2004; Kien và Heo, 2009). DNNVV đóng vai trò quan trọng trong chuỗi cung ứng, cung cấp hàng hóa, dịch vụ và kiến thức cho doanh nghiệp lớn. Theo Yot Amornkitvikai và cộng sự (2012), DNNVV là nhân tố quan trọng liên kết các đơn vị công nghiệp và lấp đầy khoảng trống trong các cụm công nghiệp. DNNVV còn là động cơ giảm nghèo ở khu vực nông thôn. Tuy nhiên, tỷ lệ DNNVV Việt Nam tham gia thương mại quốc tế còn thấp so với khu vực (Viện nghiên cứu châu Á, 2017). Xuất khẩu phụ thuộc nhiều vào doanh nghiệp FDI, trong khi khu vực kinh tế tư nhân chưa tận dụng được lợi thế của việc tham gia thị trường quốc tế. Điều này đặt ra câu hỏi về các rào cản khiến DNNVV khó tham gia xuất khẩu.
1.1. Vai trò của xuất khẩu đối với tăng trưởng kinh tế Việt Nam
Xuất khẩu không chỉ là cơ hội cho các doanh nghiệp mà còn là động lực quan trọng thúc đẩy tăng trưởng kinh tế quốc gia. Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng xuất khẩu giúp cải thiện năng suất, tăng doanh thu và tạo ra nhiều việc làm hơn. Đặc biệt, đối với các nước đang phát triển như Việt Nam, lợi ích biên của việc tham gia xuất khẩu còn lớn hơn so với các nước phát triển.
1.2. Thực trạng xuất khẩu của DNNVV tại Việt Nam so với khu vực
Mặc dù có vai trò quan trọng, tỷ lệ DNNVV Việt Nam tham gia thương mại quốc tế còn thấp so với các nước trong khu vực. Điều này cho thấy tiềm năng xuất khẩu của DNNVV Việt Nam vẫn chưa được khai thác một cách hiệu quả. Cần có những giải pháp để thúc đẩy sự tham gia của DNNVV vào hoạt động xuất khẩu.
II. Rào Cản Xuất Khẩu Thách Thức Của Doanh Nghiệp Vừa và Nhỏ
Mặc dù xuất khẩu mang lại nhiều lợi ích, khu vực kinh tế tư nhân Việt Nam vẫn chưa tận dụng được lợi thế này. Hiep và Nishijima (2009) cho rằng việc đẩy mạnh xuất khẩu bao gồm tăng cường cơ hội bán ra nước ngoài và tăng mức độ xuất khẩu cho doanh nghiệp. Tuy nhiên, hoạt động xuất khẩu còn nhiều rào cản, thách thức khiến doanh nghiệp gặp khó khăn khi gia nhập thị trường. Cần nhận diện những yếu tố ảnh hưởng đến quyết định tham gia xuất khẩu để có giải pháp phù hợp. Nghiên cứu này tập trung vào các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định xuất khẩu của DNNVV ngành công nghiệp chế biến, chế tạo khu vực tư nhân tại Việt Nam. Mục tiêu là cải thiện hiệu quả tham gia xuất khẩu cho DNNVV, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Vấn đề đặt ra ở đây là, trong khi xuất khẩu đem lại nhiều lợi ích, khu vực kinh tế tư nhân vẫn chưa tận dụng được lợi thế của việc tham gia thị trường quốc tế. Phải chăng hoạt động xuất khẩu còn tồn tại nhiều rào cản và thách thức đặt ra khiến quyết định gia nhập của các doanh nghiệp bị cản trở?
2.1. Những khó khăn và thách thức mà DNNVV gặp phải khi xuất khẩu
Hoạt động xuất khẩu không chỉ đơn thuần là bán hàng ra nước ngoài mà còn liên quan đến nhiều yếu tố khác như thủ tục hải quan, rào cản thương mại, chi phí vận chuyển,... Những yếu tố này có thể gây khó khăn cho DNNVV, đặc biệt là những doanh nghiệp mới bắt đầu tham gia xuất khẩu.
2.2. Tại sao khu vực kinh tế tư nhân chưa tận dụng được lợi thế xuất khẩu
Khu vực kinh tế tư nhân đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế Việt Nam nhưng lại chưa tận dụng được lợi thế của việc tham gia thị trường quốc tế. Điều này có thể do nhiều nguyên nhân như thiếu thông tin, thiếu vốn, thiếu kinh nghiệm,... Cần có những chính sách hỗ trợ để khu vực kinh tế tư nhân phát huy hết tiềm năng xuất khẩu.
2.3. Nhận diện các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định xuất khẩu
Để giúp DNNVV tận dụng được lợi thế xuất khẩu, cần nhận diện rõ những yếu tố ảnh hưởng đến quyết định xuất khẩu của doanh nghiệp. Những yếu tố này có thể đến từ bên trong doanh nghiệp (năng lực sản xuất, tài chính,...) hoặc từ môi trường bên ngoài (chính sách, thị trường,...).
III. Chi Phí Chìm và Xuất Khẩu Ảnh Hưởng Đến Quyết Định Tham Gia
Hiep Nguyen và Ohta (2007) cho rằng chi phí chìm khi gia nhập thị trường nước ngoài và sự không đồng nhất giữa các doanh nghiệp giải thích tại sao một số doanh nghiệp xuất khẩu trong khi số khác thì không. Roberts và Tybout (1997), Aitken, Hanson, và Harrison (1997), Bernard và Jenson (2001) cũng cho rằng chi phí chìm và tính không đồng nhất gây ra các sự lựa chọn khác nhau. Roberts và Tybout (1997) phát triển mô hình quyết định xuất khẩu dựa trên tối đa hóa lợi nhuận và kiểm tra chi phí chìm bằng dữ liệu từ Colombia. Melitz (2003) phân tích lý thuyết về thương mại với tính không đồng nhất giữa các doanh nghiệp. Nghiên cứu cho thấy quá trình cạnh tranh chọn ra các công ty hiệu quả nhất để thâm nhập thị trường xuất khẩu.
3.1. Vai trò của chi phí chìm trong quyết định xuất khẩu
Chi phí chìm là những chi phí mà doanh nghiệp phải bỏ ra khi tham gia vào thị trường xuất khẩu và không thể thu hồi lại được nếu không thành công. Chi phí này có thể bao gồm chi phí nghiên cứu thị trường, chi phí quảng cáo, chi phí đào tạo nhân viên,... Việc cân nhắc chi phí chìm là yếu tố quan trọng trong quyết định xuất khẩu của doanh nghiệp.
3.2. Mối liên hệ giữa tính không đồng nhất của doanh nghiệp và xuất khẩu
Các doanh nghiệp không đồng nhất về năng lực sản xuất, tài chính, quản lý,... Những doanh nghiệp có năng lực tốt hơn sẽ có khả năng cạnh tranh và tham gia vào thị trường xuất khẩu thành công hơn. Do đó, tính không đồng nhất của doanh nghiệp ảnh hưởng đến quyết định xuất khẩu.
3.3. Mô hình quyết định xuất khẩu dựa trên tối đa hóa lợi nhuận
Doanh nghiệp sẽ cân nhắc giữa lợi nhuận và chi phí khi quyết định tham gia vào thị trường xuất khẩu. Nếu lợi nhuận tiềm năng từ xuất khẩu lớn hơn chi phí, doanh nghiệp sẽ quyết định xuất khẩu và ngược lại. Mô hình này giúp giải thích hành vi xuất khẩu của doanh nghiệp.
IV. Vị Trí Địa Lý và Ngành Lân Cận Ảnh Hưởng Đến Xuất Khẩu DNNVV
Các tài liệu về địa lý kinh tế và thương mại cho rằng các hoạt động của các doanh nghiệp lân cận có thể làm giảm chi phí gia nhập (Aggrey và cộng sự, 2010). Vị trí địa lý ảnh hưởng đến chi phí vận chuyển, cơ sở hạ tầng, tác động lan tỏa và tài nguyên thiên nhiên. Aggrey và cộng sự cho rằng hoạt động xuất khẩu của doanh nghiệp chịu ảnh hưởng bởi khu vực và các ngành công nghiệp lân cận. Aiken, Hanson, và Harrison (1997) cho rằng sự tập trung các doanh nghiệp tại một khu vực địa lý theo một ngành công nghiệp có xu hướng thu hút sự tham gia của các doanh nghiệp khác. Điều này có thể làm tăng năng suất lao động và tổng năng suất nhân tố của doanh nghiệp.
4.1. Tác động của vị trí địa lý đến chi phí xuất khẩu của DNNVV
Vị trí địa lý thuận lợi có thể giúp DNNVV giảm chi phí vận chuyển, tiếp cận nguồn cung nguyên liệu dễ dàng hơn và tiếp cận thông tin thị trường nhanh chóng hơn. Do đó, vị trí địa lý đóng vai trò quan trọng trong quyết định xuất khẩu của DNNVV.
4.2. Vai trò của các ngành công nghiệp lân cận trong hỗ trợ xuất khẩu
Các ngành công nghiệp lân cận có thể cung cấp các dịch vụ hỗ trợ xuất khẩu như tư vấn, vận chuyển, bảo hiểm,... Sự phát triển của các ngành công nghiệp lân cận giúp tạo ra một hệ sinh thái hỗ trợ xuất khẩu, giúp DNNVV dễ dàng tham gia vào thị trường quốc tế hơn.
4.3. Mối liên hệ giữa tập trung doanh nghiệp và năng suất xuất khẩu
Khi các doanh nghiệp tập trung tại một khu vực địa lý, sẽ tạo ra hiệu ứng lan tỏa kiến thức và kinh nghiệm. Điều này giúp các doanh nghiệp học hỏi lẫn nhau, nâng cao năng suất và khả năng cạnh tranh trên thị trường quốc tế.
V. Chính Sách Hỗ Trợ Bí Quyết Thúc Đẩy Xuất Khẩu DNNVV Việt Nam
Nghiên cứu về quyết định xuất khẩu ở Việt Nam dần áp dụng lý thuyết không đồng nhất doanh nghiệp và chi phí chìm (Hiep và Ohta, 2007, 2009; Vu và cộng sự, 2016). Các nghiên cứu tập trung phân tích tại sao một số doanh nghiệp xuất khẩu trong khi các doanh nghiệp khác chỉ bán hàng nội địa. Mục đích là thiết lập danh sách đặc điểm phân loại doanh nghiệp để thúc đẩy và hỗ trợ doanh nghiệp gia nhập thị trường toàn cầu (Aggrey và cộng sự, 2010). Tuy vậy, chưa có nghiên cứu về các yếu tố ảnh hưởng áp dụng chi phí gia nhập (Benerd và cộng sự, 1995, 1997; Melitz, 2003) và tối đa hóa lợi nhuận (Roberts và Tyborts, 1997) tại Việt Nam. Thêm vào đó, các nghiên cứu chỉ mới dừng lại ở việc phân tích quyết định tham gia xuất khẩu.
5.1. Tổng quan về các chính sách hỗ trợ xuất khẩu hiện hành cho DNNVV
Chính phủ Việt Nam đã ban hành nhiều chính sách hỗ trợ xuất khẩu cho DNNVV như hỗ trợ tín dụng, hỗ trợ xúc tiến thương mại, hỗ trợ đào tạo,... Tuy nhiên, hiệu quả của các chính sách này vẫn còn hạn chế và cần được đánh giá lại.
5.2. Đề xuất các giải pháp chính sách để nâng cao hiệu quả hỗ trợ xuất khẩu
Cần có những giải pháp chính sách cụ thể và thiết thực hơn để hỗ trợ DNNVV tham gia vào thị trường xuất khẩu. Các giải pháp này có thể bao gồm tăng cường thông tin thị trường, giảm chi phí hành chính, cải thiện hạ tầng giao thông,... Cần tập trung vào hỗ trợ các doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ, vì đây là nhóm doanh nghiệp gặp nhiều khó khăn nhất.
5.3. Tăng cường hợp tác quốc tế để mở rộng thị trường xuất khẩu cho DNNVV
Hợp tác quốc tế đóng vai trò quan trọng trong việc mở rộng thị trường xuất khẩu cho DNNVV. Việt Nam cần tăng cường đàm phán các hiệp định thương mại tự do để tạo ra những cơ hội mới cho DNNVV tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu. Cần hỗ trợ DNNVV tiếp cận thông tin về các thị trường tiềm năng và các quy định thương mại quốc tế.
VI. Kết Luận Hướng Đi Nào Cho Xuất Khẩu Bền Vững Của DNNVV
Nghiên cứu về cường độ xuất khẩu ở Việt Nam đã được thực hiện bởi Hiep và Nishijima (2009), tuy nhiên phạm vi nghiên cứu bao gồm các doanh nghiệp sản xuất nói chung chứ không đặc biệt chú trọng vào DNNVV. Trong bối cảnh thương mại quốc tế thay đổi liên tục, nghiên cứu về xuất khẩu cũng đòi hỏi tính cập nhật về thời gian. Đề tài này nghiên cứu về quyết định xuất khẩu bằng việc phân tích 2 lựa chọn: quyết định có xuất khẩu hay không (extensive margin) và sẽ xuất khẩu bao nhiêu (intensive margin), qua đó cung cấp cái nhìn cụ thể và chi tiết hơn về hành vi xuất khẩu của DNNVV Việt Nam. Bằng cách sử dụng dữ liệu bảng, các kỹ thuật ước lượng đối với bộ dữ liệu này cho kết quả đáng tin cậy hơn, giúp kiểm soát tác động của các biến chưa được quan sát, phản ánh chính xác các thay đổi của chủ thể nghiên cứu theo vùng miền và thời gian.
6.1. Tóm tắt các yếu tố chính ảnh hưởng đến quyết định xuất khẩu của DNNVV
Các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định xuất khẩu của DNNVV bao gồm chi phí chìm, năng lực sản xuất, vị trí địa lý, chính sách hỗ trợ của chính phủ, và sự phát triển của các ngành công nghiệp lân cận.
6.2. Đề xuất các hướng nghiên cứu tiếp theo về xuất khẩu của DNNVV
Các hướng nghiên cứu tiếp theo có thể tập trung vào việc đánh giá tác động của các chính sách hỗ trợ xuất khẩu, nghiên cứu về các rào cản phi thuế quan, và phân tích chuỗi cung ứng toàn cầu.
6.3. Tầm quan trọng của xuất khẩu bền vững đối với sự phát triển của DNNVV
Xuất khẩu bền vững không chỉ mang lại lợi nhuận kinh tế mà còn góp phần bảo vệ môi trường và cải thiện đời sống xã hội. DNNVV cần chú trọng đến việc phát triển các sản phẩm và dịch vụ thân thiện với môi trường, tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế về lao động và môi trường.
