Tổng quan nghiên cứu
Trong bối cảnh kinh tế Việt Nam phát triển nhanh chóng với tốc độ tăng trưởng bình quân từ 7.1% đến 8% giai đoạn 2016-2021, thu nhập và đời sống người dân ngày càng được cải thiện, kéo theo sự thay đổi trong hành vi tiêu dùng, đặc biệt là xu hướng lựa chọn các sản phẩm có nguồn gốc tự nhiên, tốt cho sức khỏe. Tại TP. Hồ Chí Minh, rượu vang từ một mặt hàng xa xỉ đã trở thành thức uống phổ biến trong các dịp lễ, tiệc tùng. Tuy nhiên, theo báo cáo của Cục Thống kê TP. HCM, tiêu thụ rượu vang tại địa phương này đã giảm liên tục trong các năm 2020-2022, với mức giảm lần lượt là 9,25%, 24,17% và 29,35% so với năm trước đó. Nguyên nhân chủ yếu do tác động của đại dịch Covid-19 và biến động kinh tế toàn cầu, ảnh hưởng đến thu nhập và thói quen chi tiêu của người tiêu dùng.
Trước thực trạng này, việc nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định lựa chọn sản phẩm rượu vang của người tiêu dùng tại TP. HCM trở nên cấp thiết nhằm giúp các nhà sản xuất và phân phối xây dựng chiến lược kinh doanh phù hợp, gia tăng sức cạnh tranh trên thị trường. Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc xác định và đo lường mức độ ảnh hưởng của các yếu tố như thái độ, chuẩn chủ quan, kiểm soát nhận thức tài chính, cảm nhận về chất lượng, giá cả, chương trình khuyến mãi và mật độ phân phối đến quyết định lựa chọn sản phẩm rượu vang của người tiêu dùng tại TP. HCM trong giai đoạn từ tháng 8/2022 đến tháng 12/2022. Kết quả nghiên cứu không chỉ có ý nghĩa thực tiễn đối với doanh nghiệp mà còn đóng góp vào kho tàng kiến thức về hành vi tiêu dùng trong lĩnh vực rượu vang tại Việt Nam.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Luận văn dựa trên ba lý thuyết chính để phân tích hành vi người tiêu dùng:
Thuyết hành động hợp lý (TRA) của Fishbein và Ajzen (1975) nhấn mạnh vai trò của thái độ và chuẩn chủ quan trong việc hình thành ý định hành vi. Thái độ phản ánh cảm nhận tích cực hoặc tiêu cực của cá nhân về hành vi, trong khi chuẩn chủ quan là áp lực xã hội ảnh hưởng đến quyết định của cá nhân.
Thuyết hành vi dự định (TPB) của Ajzen (1991) mở rộng TRA bằng cách bổ sung yếu tố kiểm soát nhận thức hành vi, tức là cảm nhận của cá nhân về khả năng kiểm soát hành vi của mình trong điều kiện thực tế, bao gồm cả kiểm soát tài chính.
Lý thuyết nhận thức rủi ro (TPR) của Bauer (1960) tập trung vào sự lo lắng và rủi ro mà người tiêu dùng cảm nhận khi đưa ra quyết định mua hàng, đặc biệt là đối với các sản phẩm có giá trị cao hoặc phức tạp như rượu vang.
Bên cạnh đó, luận văn còn tham khảo thuyết cấp bậc nhu cầu của Maslow (1943) để giải thích động lực tiêu dùng dựa trên nhu cầu từ cơ bản đến cao cấp, giúp hiểu sâu hơn về tâm lý người tiêu dùng rượu vang.
Các khái niệm chính được sử dụng gồm: hành vi người tiêu dùng, quyết định lựa chọn sản phẩm, cảm nhận về chất lượng, chuẩn chủ quan, kiểm soát nhận thức tài chính, cảm nhận về giá, chương trình khuyến mãi và mật độ phân phối.
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu được thực hiện theo phương pháp kết hợp định tính và định lượng:
Nghiên cứu định tính: Thảo luận nhóm với các chuyên gia trong lĩnh vực kinh doanh rượu vang tại TP. HCM nhằm hiệu chỉnh thang đo và mô hình nghiên cứu. Nhóm chuyên gia đánh giá cao 7 yếu tố ảnh hưởng gồm thái độ, chuẩn chủ quan, kiểm soát nhận thức tài chính, cảm nhận về chất lượng, giá cả, chương trình khuyến mãi và mật độ phân phối.
Nghiên cứu định lượng: Thu thập dữ liệu từ khách hàng cá nhân tại TP. HCM đã từng mua và sử dụng rượu vang trong khoảng thời gian từ tháng 8 đến tháng 12 năm 2022. Cỡ mẫu khảo sát khoảng 300 người, được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện nhằm đảm bảo tính đại diện cho nhóm khách hàng mục tiêu.
Dữ liệu được xử lý và phân tích bằng phần mềm SPSS 20.0 với các bước: kiểm định độ tin cậy thang đo bằng Cronbach’s Alpha, phân tích nhân tố khám phá (EFA) để xác định cấu trúc các biến, phân tích hồi quy đa biến để đo lường mức độ ảnh hưởng của các yếu tố đến quyết định lựa chọn sản phẩm rượu vang. Ngoài ra, kiểm định T-Test và ANOVA được sử dụng để đánh giá sự khác biệt về quyết định lựa chọn sản phẩm theo các nhóm khách hàng khác nhau như giới tính, độ tuổi, thu nhập.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Cảm nhận về chất lượng là yếu tố có ảnh hưởng mạnh nhất đến quyết định lựa chọn sản phẩm rượu vang với hệ số hồi quy p = 0.359, chiếm tỷ lệ ảnh hưởng cao nhất trong mô hình nghiên cứu.
Kiểm soát nhận thức tài chính đứng thứ hai với p = 0.226, cho thấy khả năng tài chính và cảm nhận về kiểm soát chi tiêu ảnh hưởng tích cực đến quyết định mua rượu vang.
Chuẩn chủ quan (áp lực xã hội từ người thân, bạn bè) có ảnh hưởng đáng kể với p = 0.194, thể hiện vai trò của môi trường xã hội trong việc hình thành quyết định tiêu dùng.
Cảm nhận về giá (p = 0.160), mật độ phân phối (p = 0.158) và chương trình khuyến mãi cũng có ảnh hưởng tích cực nhưng mức độ thấp hơn, cho thấy người tiêu dùng quan tâm đến giá cả, sự tiện lợi trong việc tiếp cận sản phẩm và các ưu đãi khi mua hàng.
Tất cả 7 yếu tố đều có ảnh hưởng cùng chiều (+) đến quyết định lựa chọn sản phẩm rượu vang với mức ý nghĩa thống kê 5%, khẳng định tính phù hợp của mô hình nghiên cứu.
Thảo luận kết quả
Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu quốc tế và trong nước về hành vi tiêu dùng sản phẩm có giá trị cao và phức tạp. Cảm nhận về chất lượng là yếu tố quyết định hàng đầu, phản ánh nhu cầu của người tiêu dùng TP. HCM về sản phẩm rượu vang chất lượng cao, có nguồn gốc rõ ràng và đồng nhất. Điều này cũng phù hợp với lý thuyết TPB khi thái độ tích cực về chất lượng thúc đẩy quyết định mua.
Kiểm soát nhận thức tài chính thể hiện vai trò của khả năng chi trả và sự tự tin trong việc quản lý tài chính cá nhân, đặc biệt trong bối cảnh kinh tế khó khăn do dịch bệnh và biến động giá cả. Chuẩn chủ quan cho thấy ảnh hưởng của mạng lưới xã hội và các kênh tham khảo trong việc hình thành quyết định tiêu dùng, phù hợp với mô hình TRA.
Các yếu tố về giá, phân phối và khuyến mãi tuy có mức ảnh hưởng thấp hơn nhưng vẫn đóng vai trò quan trọng trong việc tạo thuận lợi và kích thích mua hàng. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện mức độ ảnh hưởng tương đối của từng yếu tố, giúp trực quan hóa kết quả nghiên cứu.
So với các nghiên cứu về sản phẩm bia và thực phẩm hữu cơ tại Việt Nam, kết quả này cho thấy sự tương đồng về các yếu tố ảnh hưởng, đồng thời nhấn mạnh đặc thù của thị trường rượu vang tại TP. HCM.
Đề xuất và khuyến nghị
Nâng cao chất lượng sản phẩm: Các nhà sản xuất cần tập trung cải tiến chất lượng rượu vang, đảm bảo nguồn gốc xuất xứ rõ ràng và đồng nhất chất lượng sản phẩm. Mục tiêu tăng mức độ hài lòng khách hàng lên ít nhất 20% trong vòng 12 tháng, do bộ phận R&D và quản lý chất lượng thực hiện.
Tăng cường truyền thông về giá trị và kiểm soát tài chính: Phát triển các chương trình giáo dục và truyền thông giúp người tiêu dùng hiểu rõ giá trị sản phẩm so với chi phí bỏ ra, đồng thời cung cấp các lựa chọn đa dạng về giá phù hợp với nhiều nhóm thu nhập. Thực hiện trong 6 tháng tới bởi phòng marketing và bán hàng.
Phát triển mạng lưới phân phối rộng khắp: Mở rộng kênh phân phối tại các điểm bán lẻ, siêu thị và nhà hàng để tăng mật độ tiếp cận sản phẩm, giúp người tiêu dùng dễ dàng mua hàng. Mục tiêu tăng 30% điểm bán trong 1 năm, do bộ phận kinh doanh chịu trách nhiệm.
Tổ chức chương trình khuyến mãi hấp dẫn và phù hợp: Thiết kế các chương trình ưu đãi, giảm giá, quà tặng nhằm kích thích mua hàng, đặc biệt trong các dịp lễ, tết. Đánh giá hiệu quả qua doanh số tăng ít nhất 15% trong các đợt khuyến mãi, do phòng marketing phối hợp với bán hàng triển khai.
Tăng cường ảnh hưởng của chuẩn chủ quan: Khai thác mạng lưới người ảnh hưởng, khách hàng trung thành và các kênh truyền thông xã hội để tạo hiệu ứng lan tỏa tích cực về sản phẩm. Thực hiện liên tục, do bộ phận PR và marketing đảm nhiệm.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Nhà sản xuất rượu vang: Hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định mua của người tiêu dùng tại TP. HCM để điều chỉnh chiến lược sản phẩm, nâng cao chất lượng và phát triển dòng sản phẩm phù hợp với thị trường.
Nhà phân phối và bán lẻ: Nắm bắt hành vi tiêu dùng giúp tối ưu hóa kênh phân phối, thiết kế chương trình khuyến mãi hiệu quả, từ đó tăng doanh số và mở rộng thị phần.
Chuyên gia nghiên cứu thị trường và sinh viên ngành Quản trị Kinh doanh: Tài liệu tham khảo quý giá cho các nghiên cứu về hành vi tiêu dùng, marketing sản phẩm cao cấp và phát triển thị trường trong bối cảnh kinh tế Việt Nam hiện nay.
Các tổ chức quản lý và hoạch định chính sách: Cung cấp thông tin về xu hướng tiêu dùng và tác động của các yếu tố kinh tế xã hội đến hành vi tiêu dùng, hỗ trợ xây dựng chính sách phát triển ngành rượu vang bền vững.
Câu hỏi thường gặp
Yếu tố nào ảnh hưởng mạnh nhất đến quyết định mua rượu vang tại TP. HCM?
Cảm nhận về chất lượng là yếu tố quan trọng nhất với hệ số ảnh hưởng p = 0.359, cho thấy người tiêu dùng ưu tiên sản phẩm có chất lượng đảm bảo và nguồn gốc rõ ràng.Kiểm soát nhận thức tài chính ảnh hưởng như thế nào đến quyết định mua?
Khả năng tài chính và cảm nhận về việc kiểm soát chi tiêu có ảnh hưởng tích cực (p = 0.226), đặc biệt trong bối cảnh kinh tế khó khăn, người tiêu dùng cân nhắc kỹ lưỡng trước khi mua.Chuẩn chủ quan là gì và vai trò của nó trong nghiên cứu này?
Chuẩn chủ quan là áp lực xã hội từ người thân, bạn bè ảnh hưởng đến quyết định mua. Nghiên cứu cho thấy yếu tố này có ảnh hưởng đáng kể (p = 0.194), thể hiện vai trò của môi trường xã hội trong hành vi tiêu dùng.Chương trình khuyến mãi có tác động lớn đến quyết định mua không?
Chương trình khuyến mãi có ảnh hưởng tích cực nhưng mức độ thấp hơn so với các yếu tố khác, cho thấy khuyến mãi là công cụ hỗ trợ kích thích mua hàng nhưng không phải yếu tố quyết định chính.Làm thế nào để doanh nghiệp áp dụng kết quả nghiên cứu vào thực tiễn?
Doanh nghiệp nên tập trung nâng cao chất lượng sản phẩm, phát triển mạng lưới phân phối, thiết kế chương trình khuyến mãi phù hợp và tăng cường truyền thông về giá trị sản phẩm để gia tăng quyết định lựa chọn của người tiêu dùng.
Kết luận
- Nghiên cứu xác định 7 yếu tố ảnh hưởng tích cực đến quyết định lựa chọn sản phẩm rượu vang của người tiêu dùng TP. HCM, trong đó cảm nhận về chất lượng có ảnh hưởng mạnh nhất (p = 0.359).
- Kiểm soát nhận thức tài chính và chuẩn chủ quan cũng đóng vai trò quan trọng, phản ánh sự cân nhắc tài chính và ảnh hưởng xã hội trong quyết định mua.
- Các yếu tố cảm nhận về giá, mật độ phân phối và chương trình khuyến mãi có ảnh hưởng nhưng mức độ thấp hơn, góp phần tạo thuận lợi và kích thích tiêu dùng.
- Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để các nhà sản xuất, phân phối xây dựng chiến lược kinh doanh và marketing hiệu quả tại thị trường TP. HCM.
- Hướng nghiên cứu tiếp theo có thể mở rộng phạm vi khảo sát và phân tích sâu hơn về ảnh hưởng của các yếu tố văn hóa, tâm lý trong hành vi tiêu dùng rượu vang.
Hành động tiếp theo: Các doanh nghiệp và nhà quản lý nên áp dụng các giải pháp đề xuất để nâng cao hiệu quả kinh doanh, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng nhằm đáp ứng nhu cầu ngày càng đa dạng của người tiêu dùng.