Các Tình Tiết Tăng Nặng Theo Pháp Luật Hình Sự Việt Nam Từ Thực Tiễn Tỉnh Gia Lai

Các tình tiết tăng nặng TNHS là sự thể hiện theo hướng làm tăng lên mức độ nguy hiểm của hành vi phạm tội. Khi những tình tiết này xuất hiện thì mức độ TNHS áp dụng đối với người phạm tội cũng tăng lên, do đó, người phạm tội phải chịu TNHS nặng hơn. Những tình tiết đó mang tính chất khách quan, được các nhà làm luật nhận thức và quy định trong BLHS để đảm bảo tính công bằng, tính nghiêm minh của pháp luật hình sự. TNHS, hình phạt chỉ đạt được mục đích trừng trị, giáo dục, cải tạo người phạm tội khi chúng được Toà án tuyên tương xứng với tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã hội của tội phạm và người phạm tội.

Các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự thể hiện cụ thể đường lối, chính sách hình sự của Đảng và Nhà nước ta. Việc quy định các tình tiết tăng nặng TNHS thể hiện chính sách nghiêm trị của Nhà nước ta đối với tội phạm, đảm bảo cho việc thực hiện nguyên tắc công bằng trong lĩnh vực hình sự, có tác động tích cực trong đấu tranh phòng ngừa tội phạm. Đối với mỗi tội phạm cụ thể thì các tình tiết tăng nặng TNHS không có giá trị tăng nặng như nhau, có tình tiết có ý nghĩa tăng nặng lớn, nhưng cũng có tình tiết chỉ có ý nghĩa tăng một phần nhỏ TNHS đối với người phạm tội.

Về mặt pháp lý, các tình tiết tăng nặng TNHS có ý nghĩa là một phương tiện phân hóa TNHS trong luật và cá thể hóa TNHS trong áp dụng pháp luật, là điều kiện cần thiết để đạt được mục đích của hình phạt. Các tình tiết tăng nặng là những tình tiết làm tăng mức độ nguy hiểm cho xã hội của tội phạm đã được thực hiện, là cơ sở pháp lý để tăng nặng hình phạt đối với người phạm tội trong phạm vi của một khung hình phạt tương ứng cụ thể. Thể hiện nội dung nghiêm trị trong chính sách hình sự của Nhà nước ta, đảm bảo thực hiện tốt nguyên tắc cá thể hóa TNHS và hình phạt.

Các tình tiết liên quan đến chủ thể phạm tội bao gồm các yếu tố như tiền án, tiền sự, tái phạm, tái phạm nguy hiểm, phạm tội có tổ chức, lợi dụng chức vụ quyền hạn. Những tình tiết này cho thấy mức độ nguy hiểm của người phạm tội đối với xã hội và khả năng cải tạo thấp, do đó cần phải chịu hình phạt nghiêm khắc hơn. Ví dụ: Phạm tội có tổ chức (điểm a, khoản 1, Điều 48 BLHS) là tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự.

Các tình tiết liên quan đến hành vi phạm tội bao gồm các yếu tố như tính chất côn đồ, động cơ đê hèn, sử dụng thủ đoạn xảo quyệt, tàn ác, cố tình thực hiện tội phạm đến cùng. Những tình tiết này thể hiện sự quyết tâm và mức độ nguy hiểm của hành vi phạm tội, từ đó ảnh hưởng đến việc quyết định hình phạt. Ví dụ: Cố ý thực hiện hành vi phạm tội (điểm e, khoản 1, Điều 48 BLHS).

Các tình tiết liên quan đến hậu quả của hành vi bao gồm các yếu tố như gây hậu quả nghiêm trọng, rất nghiêm trọng hoặc đặc biệt nghiêm trọng, xâm phạm tài sản của Nhà nước, lợi dụng hoàn cảnh chiến tranh, thiên tai, dịch bệnh để phạm tội. Mức độ hậu quả gây ra càng lớn thì trách nhiệm hình sự càng cao. Ví dụ: Gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng.

Điều 48 BLHS liệt kê một loạt các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự, bao gồm phạm tội có tổ chức, có tính chất chuyên nghiệp, lợi dụng chức vụ quyền hạn, phạm tội có tính chất côn đồ, phạm tội vì động cơ đê hèn, cố tình thực hiện tội phạm đến cùng, phạm tội nhiều lần, tái phạm, tái phạm nguy hiểm, phạm tội đối với trẻ em, phụ nữ có thai, người già, người ở trong tình trạng không thể tự vệ được hoặc đối với người lệ thuộc mình về mặt vật chất, tinh thần, công tác hoặc các mặt khác, xâm phạm tài sản của Nhà nước, phạm tội gây hậu quả nghiêm trọng, rất nghiêm trọng hoặc đặc biệt nghiêm trọng, lợi dụng hoàn cảnh chiến tranh, tình trạng khẩn cấp, thiên tai, dịch bệnh hoặc những khó khăn đặc biệt khác của xã hội để phạm tội, dùng thủ đoạn xảo quyệt, tàn ác phạm tội hoặc thủ đoạn, phương tiện có khả năng gây nguy hại cho nhiều người, xúi giục người chưa thành niên phạm tội, có hành động xảo quyệt, hung hãn nhằm trốn tránh, che giấu tội phạm.

Việc áp dụng các tình tiết tăng nặng phải tuân thủ nguyên tắc pháp chế, đảm bảo tính công bằng và khách quan trong quá trình xét xử. Mỗi tình tiết tăng nặng có những dấu hiệu pháp lý riêng, cần được xác định rõ ràng trước khi áp dụng. Tòa án phải chứng minh được sự tồn tại của tình tiết tăng nặng bằng các chứng cứ xác thực. Việc không chứng minh được đầy đủ các yếu tố cấu thành tình tiết tăng nặng có thể dẫn đến việc áp dụng sai pháp luật.

Từ năm 2010 đến năm 2015 trên địa bàn tỉnh Gia Lai tình hình tội phạm xảy ra với chiều hướng ngày càng gia tăng, Tòa án phải xét xử hình sự sơ thẩm 5645 vụ/11. Một số bản án tại Tỉnh Gia Lai đã áp dụng các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự không đúng quy định của pháp luật, ví dụ như việc áp dụng tình tiết “phạm tội nhiều lần” đối với tội đánh bạc khi chưa đủ căn cứ.

Trong thực tiễn áp dụng những quy định của pháp luật hình sự hiện hành về các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự trên địa bàn tỉnh Gia Lai cho thấy nhiều khó khăn, vướng mắc như áp dụng tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự “phạm tội nhiều lần” đối với tội đánh bạc và trộm cắp tài sản. Việc xác định rõ ràng các yếu tố cấu thành của từng tình tiết tăng nặng là một thách thức lớn đối với các cơ quan tiến hành tố tụng.

Áp dụng đúng các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự là yếu tố quan trọng ảnh hưởng trực tiếp đến mức án và quyết định xử phạt đối với người phạm tội. Các tình tiết tăng nặng có ý nghĩa quan trọng khi quyết định hình phạt, là phương tiện để thực hiện nguyên tắc cá thể hóa hình phạt. Nếu xác định và áp dụng sai có thể dẫn đến việc không đảm bảo tính công bằng và nghiêm minh của pháp luật.

Cần rà soát, sửa đổi, bổ sung các quy định của BLHS về các tình tiết tăng nặng để đảm bảo tính rõ ràng, minh bạch, dễ hiểu, dễ áp dụng. Cần có hướng dẫn cụ thể về các dấu hiệu pháp lý của từng tình tiết tăng nặng để tránh cách hiểu và áp dụng khác nhau.

Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng kiến thức pháp luật, kỹ năng nghiệp vụ cho thẩm phán, kiểm sát viên, điều tra viên. Tổ chức các hội thảo, tọa đàm để trao đổi kinh nghiệm, giải quyết các vướng mắc trong quá trình áp dụng pháp luật. Xây dựng đội ngũ cán bộ tư pháp có trình độ chuyên môn cao, phẩm chất đạo đức tốt, đáp ứng yêu cầu của công tác đấu tranh phòng chống tội phạm.

Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát của các cơ quan có thẩm quyền đối với hoạt động áp dụng pháp luật của các cơ quan tiến hành tố tụng. Xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm pháp luật, áp dụng sai các tình tiết tăng nặng, gây oan sai hoặc bỏ lọt tội phạm.

Luận văn đã làm rõ khái niệm, ý nghĩa, phân loại các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự. Phân tích nội dung, điều kiện áp dụng các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự theo quy định của BLHS. Làm rõ những khó khăn, vướng mắc trong thực tiễn áp dụng các quy định này tại Tỉnh Gia Lai. Đề xuất giải pháp hoàn thiện quy định của pháp luật hình sự và nâng cao hiệu quả áp dụng các quy định về các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự.

Cần tiếp tục nghiên cứu sâu hơn về các tình tiết tăng nặng trong bối cảnh mới, khi tình hình tội phạm ngày càng diễn biến phức tạp. Nghiên cứu về mối quan hệ giữa các tình tiết tăng nặng và các yếu tố khác của cấu thành tội phạm. Nghiên cứu về việc áp dụng các tình tiết tăng nặng trong các loại tội phạm cụ thể. Nghiên cứu về việc so sánh các tình tiết tăng nặng với pháp luật hình sự của các nước khác.