Tổng quan nghiên cứu

Bảo hiểm xã hội (BHXH) là một chính sách trọng yếu trong hệ thống an sinh xã hội, đóng vai trò quan trọng trong việc ổn định đời sống người lao động. Tại tỉnh Bình Định, công tác quản lý thu chi các quỹ BHXH đã đạt được những kết quả nhất định, với sự gia tăng đóng góp của quỹ và sự phát triển đối tượng tham gia. Tuy nhiên, thực tế triển khai công tác thu, chi bảo hiểm vẫn còn nhiều hạn chế như tổ chức bộ máy chưa đáp ứng yêu cầu quản lý, công tác thanh tra kiểm tra chưa được chú trọng, tình trạng trốn đóng và nợ đọng kéo dài, cùng với nhận thức của người lao động chưa cao. Những tồn tại này đặt ra yêu cầu cấp thiết về việc nâng cao tính hữu hiệu của hệ thống kiểm soát nội bộ (KSNB) tại BHXH tỉnh Bình Định nhằm tăng cường kiểm tra, kiểm soát chặt chẽ, khắc phục các hạn chế trong hoạt động BHXH.

Mục tiêu nghiên cứu là xác định các nhân tố ảnh hưởng đến tính hữu hiệu của hệ thống KSNB tại BHXH tỉnh Bình Định, đo lường mức độ tác động của các nhân tố này và đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả hệ thống. Nghiên cứu tập trung khảo sát dữ liệu thu thập năm 2020 tại BHXH tỉnh Bình Định, với phạm vi nghiên cứu bao gồm các lãnh đạo, cán bộ và nhân viên trong đơn vị. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cải tiến công tác quản lý, tổ chức vận hành hệ thống KSNB, góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động và tuân thủ pháp luật trong lĩnh vực BHXH.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình kiểm soát nội bộ tiêu biểu, bao gồm:

  • Lý thuyết đại diện: Giải thích mối quan hệ giữa bên ủy quyền và bên được ủy quyền, nhấn mạnh vai trò của KSNB trong việc giảm thiểu xung đột lợi ích và nâng cao hiệu quả hoạt động tổ chức.
  • Lý thuyết đối phó ngẫu nhiên: Giải thích sự đa dạng trong thiết kế hệ thống KSNB dựa trên đặc điểm tổ chức, quy mô, văn hóa và môi trường hoạt động.
  • Lý thuyết thể chế: Nhấn mạnh áp lực tuân thủ các tiêu chuẩn và quy định từ môi trường bên ngoài, giúp tổ chức đạt được tính hợp pháp và được chấp nhận trong lĩnh vực hoạt động.

Nghiên cứu tập trung vào sáu nhân tố chính ảnh hưởng đến tính hữu hiệu của hệ thống KSNB, gồm: môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, thông tin và truyền thông, giám sát, và công nghệ thông tin. Các khái niệm chính được định nghĩa rõ ràng theo chuẩn mực kiểm toán Việt Nam, hướng dẫn của INTOSAI và các nghiên cứu quốc tế.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp giữa nghiên cứu định tính và định lượng:

  • Nghiên cứu định tính: Thực hiện phỏng vấn chuyên gia với 5 người gồm lãnh đạo BHXH tỉnh Bình Định và giảng viên chuyên ngành kế toán, nhằm xây dựng và hiệu chỉnh mô hình nghiên cứu, thang đo các nhân tố ảnh hưởng.
  • Nghiên cứu định lượng: Thu thập dữ liệu qua bảng câu hỏi khảo sát với 202 phiếu hợp lệ từ cán bộ, nhân viên và lãnh đạo BHXH tỉnh Bình Định. Phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm SPSS 22 với các kỹ thuật: kiểm định độ tin cậy Cronbach’s Alpha, phân tích nhân tố khám phá (EFA), phân tích hồi quy đa biến.

Kích thước mẫu được xác định theo công thức n ≥ 8p + 50 (với p = 6 biến độc lập), tối thiểu 98 mẫu, đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy của kết quả. Quy trình nghiên cứu gồm hai giai đoạn: khảo sát chuyên gia để xây dựng mô hình và khảo sát định lượng để kiểm định mô hình.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Môi trường kiểm soát có ảnh hưởng tích cực và mạnh mẽ đến tính hữu hiệu của hệ thống KSNB tại BHXH tỉnh Bình Định, với hệ số hồi quy beta cao nhất trong mô hình. Các yếu tố như sự liêm chính, giá trị đạo đức, cơ cấu tổ chức và chính sách nhân sự được đánh giá cao, góp phần tạo nền tảng vững chắc cho hệ thống kiểm soát.

  2. Đánh giá rủi ro được thực hiện thường xuyên và có hệ thống, giúp nhận diện và phân tích các rủi ro nội bộ và bên ngoài, từ đó xây dựng các biện pháp đối phó phù hợp. Yếu tố này có mức độ tác động đáng kể, chiếm tỷ lệ ảnh hưởng khoảng 20-25% trong mô hình hồi quy.

  3. Hoạt động kiểm soát bao gồm các chính sách, thủ tục kiểm soát phòng ngừa và phát hiện rủi ro được thiết lập và vận hành hiệu quả ở các cấp trong BHXH tỉnh Bình Định. Việc phân quyền, phân chia trách nhiệm và kiểm tra, đối chiếu chứng từ được thực hiện nghiêm túc, góp phần giảm thiểu sai sót và gian lận.

  4. Thông tin và truyền thông được tổ chức tốt với hệ thống thông tin kế toán đầy đủ, kênh truyền thông nội bộ và bên ngoài hiệu quả, đảm bảo cán bộ nhân viên hiểu rõ và tuân thủ các chính sách, thủ tục. Yếu tố này có ảnh hưởng tích cực đến tính hữu hiệu của hệ thống.

  5. Giám sát được thực hiện thường xuyên và định kỳ, bao gồm thanh tra, kiểm tra và đánh giá chất lượng hoạt động kiểm soát. Việc giám sát giúp phát hiện kịp thời các sai phạm và điều chỉnh chính sách phù hợp, góp phần nâng cao hiệu quả hệ thống.

  6. Công nghệ thông tin được ứng dụng trong quản lý và kiểm soát, với hệ thống máy tính và phần mềm kế toán hiện đại, quy trình bảo mật và phân quyền truy cập dữ liệu được duy trì nghiêm ngặt. Công nghệ thông tin hỗ trợ giám sát và đánh giá hiệu suất, tăng cường tính minh bạch và chính xác trong hoạt động.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu trong và ngoài nước, khẳng định vai trò quan trọng của môi trường kiểm soát và đánh giá rủi ro trong việc nâng cao tính hữu hiệu của hệ thống KSNB. Việc phối hợp đồng bộ các hoạt động kiểm soát, truyền thông và giám sát tạo nên một hệ thống kiểm soát nội bộ toàn diện, hiệu quả.

So sánh với các nghiên cứu quốc tế, BHXH tỉnh Bình Định đã áp dụng các chuẩn mực và hướng dẫn của INTOSAI và COSO, tuy nhiên vẫn còn một số hạn chế trong việc ứng dụng công nghệ thông tin và nâng cao nhận thức của cán bộ nhân viên. Việc tăng cường đào tạo, cải tiến quy trình và áp dụng công nghệ hiện đại sẽ giúp khắc phục những tồn tại này.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ hệ số hồi quy beta của từng nhân tố, bảng phân tích độ tin cậy thang đo và biểu đồ tần số phản hồi khảo sát, giúp minh họa rõ ràng mức độ ảnh hưởng và sự đồng thuận của các đối tượng khảo sát.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường xây dựng và duy trì môi trường kiểm soát tích cực: Đẩy mạnh công tác đào tạo, nâng cao nhận thức về đạo đức nghề nghiệp và liêm chính cho cán bộ nhân viên; hoàn thiện cơ cấu tổ chức và chính sách nhân sự phù hợp. Thời gian thực hiện: 6-12 tháng; Chủ thể: Ban lãnh đạo BHXH tỉnh Bình Định phối hợp với phòng nhân sự.

  2. Hoàn thiện quy trình đánh giá rủi ro định kỳ: Thiết lập cơ chế đánh giá rủi ro toàn diện, bao gồm rủi ro nội bộ và bên ngoài, cập nhật thường xuyên theo biến động môi trường pháp lý và kinh tế. Thời gian: 6 tháng; Chủ thể: Phòng kiểm soát nội bộ và phòng pháp chế.

  3. Nâng cao hiệu quả hoạt động kiểm soát: Rà soát, cập nhật các chính sách, thủ tục kiểm soát; tăng cường phân quyền, phân nhiệm rõ ràng; áp dụng các biện pháp kiểm soát phòng ngừa và phát hiện rủi ro hiệu quả. Thời gian: 9 tháng; Chủ thể: Ban giám đốc và các phòng ban chức năng.

  4. Phát triển hệ thống thông tin và truyền thông nội bộ: Xây dựng kênh truyền thông đa chiều, đảm bảo thông tin minh bạch, kịp thời và đầy đủ; khuyến khích cán bộ nhân viên báo cáo sai phạm và đề xuất cải tiến. Thời gian: 6 tháng; Chủ thể: Phòng truyền thông và phòng công nghệ thông tin.

  5. Tăng cường công tác giám sát và kiểm tra: Thiết lập kế hoạch giám sát thường xuyên và định kỳ, sử dụng kết quả kiểm toán nội bộ để điều chỉnh chính sách; nâng cao năng lực đội ngũ kiểm tra, thanh tra. Thời gian: liên tục; Chủ thể: Ban kiểm soát nội bộ và ban giám đốc.

  6. Ứng dụng công nghệ thông tin hiện đại: Đầu tư nâng cấp phần mềm quản lý, bảo mật dữ liệu và hệ thống giám sát tự động; đào tạo nhân viên sử dụng công nghệ mới. Thời gian: 12 tháng; Chủ thể: Phòng công nghệ thông tin phối hợp với ban lãnh đạo.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo và quản lý BHXH các cấp: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng và hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ, nâng cao hiệu quả quản lý và tuân thủ pháp luật trong hoạt động BHXH.

  2. Cán bộ kiểm soát nội bộ và kiểm toán nội bộ: Giúp hiểu rõ các nhân tố ảnh hưởng đến tính hữu hiệu của hệ thống kiểm soát, từ đó áp dụng các biện pháp kiểm soát phù hợp, nâng cao chất lượng công tác kiểm tra, giám sát.

  3. Nhà nghiên cứu và giảng viên chuyên ngành kế toán, kiểm toán, quản trị công: Cung cấp tài liệu tham khảo về mô hình nghiên cứu, phương pháp phân tích và kết quả thực tiễn trong lĩnh vực kiểm soát nội bộ khu vực công.

  4. Các tổ chức, đơn vị hành chính sự nghiệp và các cơ quan quản lý nhà nước: Tham khảo để áp dụng các nguyên tắc, mô hình kiểm soát nội bộ phù hợp, nâng cao hiệu quả quản lý tài chính và hoạt động.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hệ thống kiểm soát nội bộ là gì và tại sao nó quan trọng đối với BHXH?
    Hệ thống kiểm soát nội bộ là tập hợp các chính sách, thủ tục nhằm đảm bảo hoạt động của tổ chức tuân thủ pháp luật, bảo vệ tài sản và nâng cao hiệu quả hoạt động. Đối với BHXH, hệ thống này giúp ngăn ngừa sai sót, gian lận và đảm bảo quản lý quỹ hiệu quả.

  2. Những nhân tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến tính hữu hiệu của hệ thống kiểm soát nội bộ tại BHXH tỉnh Bình Định?
    Môi trường kiểm soát và đánh giá rủi ro là hai nhân tố có ảnh hưởng mạnh mẽ nhất, tiếp theo là hoạt động kiểm soát, thông tin truyền thông, giám sát và công nghệ thông tin.

  3. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng để đánh giá các nhân tố ảnh hưởng?
    Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp, kết hợp phỏng vấn chuyên gia (định tính) và khảo sát bảng hỏi (định lượng), phân tích dữ liệu bằng SPSS với các kỹ thuật như Cronbach’s Alpha, EFA và hồi quy đa biến.

  4. Làm thế nào để nâng cao tính hữu hiệu của hệ thống kiểm soát nội bộ trong thực tế?
    Cần tăng cường đào tạo, hoàn thiện quy trình đánh giá rủi ro, nâng cao hoạt động kiểm soát, phát triển hệ thống thông tin truyền thông, tăng cường giám sát và ứng dụng công nghệ thông tin hiện đại.

  5. Kết quả nghiên cứu có thể áp dụng cho các đơn vị BHXH khác không?
    Mô hình và kết quả nghiên cứu có thể tham khảo và điều chỉnh phù hợp để áp dụng cho các đơn vị BHXH khác, đặc biệt trong bối cảnh quản lý tài chính công và an sinh xã hội.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã xác định sáu nhân tố chính ảnh hưởng đến tính hữu hiệu của hệ thống kiểm soát nội bộ tại BHXH tỉnh Bình Định, trong đó môi trường kiểm soát và đánh giá rủi ro có tác động mạnh nhất.
  • Phương pháp nghiên cứu hỗn hợp kết hợp định tính và định lượng đã giúp xây dựng mô hình nghiên cứu khoa học, phù hợp với thực tiễn địa phương.
  • Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở để đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả hệ thống kiểm soát nội bộ, góp phần cải thiện công tác quản lý và tuân thủ pháp luật trong BHXH.
  • Các giải pháp đề xuất tập trung vào hoàn thiện môi trường kiểm soát, đánh giá rủi ro, hoạt động kiểm soát, truyền thông, giám sát và ứng dụng công nghệ thông tin.
  • Đề nghị BHXH tỉnh Bình Định và các đơn vị liên quan triển khai các bước tiếp theo trong vòng 6-12 tháng nhằm nâng cao tính hữu hiệu của hệ thống kiểm soát nội bộ, đồng thời khuyến khích nghiên cứu mở rộng và áp dụng mô hình cho các địa phương khác.

Hãy bắt đầu áp dụng các kiến nghị từ nghiên cứu này để nâng cao hiệu quả quản lý và bảo vệ quyền lợi người lao động trong hệ thống BHXH!