Tổng quan nghiên cứu

Trẻ em đường phố là nhóm đối tượng đặc biệt cần được quan tâm và bảo vệ trong xã hội hiện đại. Theo số liệu của Sở Lao động Thương binh và Xã hội TP. Hồ Chí Minh, số trẻ em lang thang trên địa bàn thành phố có xu hướng gia tăng qua các năm, với khoảng trên 8.150 em vào năm 2003-2004. Những trẻ em này thường thiếu sự chăm sóc của gia đình, phải tự kiếm sống trên đường phố và dễ bị tổn thương về mặt tâm lý, dẫn đến các hành vi lệch chuẩn (HVLC) như đánh nhau, chửi tục, trộm cắp, hút thuốc và tham gia băng nhóm. Tại Trung tâm Giáo dục Dạy nghề Thanh Thiếu niên TP. HCM (TTGDDNTTN), các em được tập trung để giáo dục và hỗ trợ, tuy nhiên các biện pháp kỷ luật truyền thống chỉ mang tính cưỡng ép và không bền vững trong việc thay đổi hành vi.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đề xuất và thực nghiệm một số biện pháp khắc phục các hành vi lệch chuẩn nơi trẻ em đường phố tại TTGDDNTTN TP. HCM, dựa trên cơ sở lý thuyết thang nhu cầu của Maslow, tập trung vào việc đáp ứng các nhu cầu cơ bản như an toàn, yêu thương và tôn trọng. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào trẻ em nam độ tuổi từ 8 đến 18 tuổi đang sinh hoạt tại Trung tâm trong giai đoạn từ năm 2015 đến 2016. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả giáo dục nhân cách, góp phần giảm thiểu các hành vi lệch chuẩn, từ đó hỗ trợ các em hòa nhập cộng đồng và phát triển bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu vận dụng hai lý thuyết chính: thuyết nhu cầu của Maslow và lý thuyết hành vi lệch chuẩn. Thuyết nhu cầu của Maslow phân loại nhu cầu con người thành các cấp bậc từ cơ bản đến cao cấp, bao gồm nhu cầu sinh lý, an toàn, thuộc về và tình cảm, tự trọng, và tự hiện thực hóa. Nhu cầu được yêu thương và tôn trọng được xem là yếu tố then chốt ảnh hưởng đến hành vi của trẻ em đường phố. Lý thuyết hành vi lệch chuẩn được sử dụng để phân tích các biểu hiện hành vi không phù hợp với chuẩn mực xã hội, bao gồm các hành vi như đánh nhau, trộm cắp, nói dối, hút thuốc và tham gia băng nhóm. Các khái niệm chính bao gồm: hành vi lệch chuẩn, chuẩn mực xã hội, nhu cầu tâm lý trẻ em đường phố, và liệu pháp nhân văn trong giáo dục.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính bao gồm khảo sát 67 trẻ em nam tại TTGDDNTTN TP. HCM, độ tuổi từ 8 đến 18, với trình độ văn hóa chủ yếu dưới bậc tiểu học (khoảng 64%). Phương pháp thu thập dữ liệu gồm: khảo sát bằng bảng hỏi, phỏng vấn sâu với giáo viên, cán bộ quản lý, tình nguyện viên và trẻ em; quan sát và tham dự các hoạt động sinh hoạt tại Trung tâm. Phân tích dữ liệu sử dụng các công cụ thống kê mô tả và phân tích tương quan nhằm đánh giá thực trạng hành vi lệch chuẩn và hiệu quả của các biện pháp can thiệp. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 8/2015 đến tháng 2/2016, tập trung vào việc thực nghiệm và đánh giá các biện pháp giáo dục nhân văn dựa trên thuyết Maslow.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ hành vi lệch chuẩn cao: Kết quả khảo sát cho thấy 98,51% trẻ em tại Trung tâm có biểu hiện hành vi lệch chuẩn. Các hành vi phổ biến gồm chửi tục (74,6%), đánh nhau (62,2%), hút thuốc và nói dối (cùng 59,7%), trộm cắp (52,2%) và tham gia băng nhóm (26,9%).

  2. Mối liên hệ giữa các hành vi lệch chuẩn: Các hành vi lệch chuẩn có tính liên kết chặt chẽ. Ví dụ, trẻ em có hành vi đánh nhau thường kèm theo các hành vi chửi tục, hút thuốc, nói dối và tham gia băng nhóm. Điều này cho thấy một hành vi lệch chuẩn có thể là nguyên nhân hoặc hệ quả của các hành vi lệch chuẩn khác.

  3. Ảnh hưởng của hoàn cảnh gia đình và kinh tế: Hoàn cảnh kinh tế gia đình và mối quan hệ với cha mẹ có tác động rõ rệt đến hành vi của trẻ. Trẻ em có hoàn cảnh gia đình khó khăn, thiếu sự quan tâm, hoặc bị bạo hành có tỷ lệ hành vi lệch chuẩn cao hơn đáng kể so với nhóm còn lại.

  4. Hiệu quả của biện pháp nhân văn: Thực nghiệm các biện pháp dựa trên thuyết Maslow như cải thiện nhu cầu sinh lý, an toàn, đồng hành cùng trẻ trong các giờ sinh hoạt, và phát triển năng khiếu đã góp phần giảm đáng kể các hành vi lệch chuẩn. Ví dụ, tỷ lệ đánh nhau giảm từ mức cao ngoài xã hội xuống mức thấp hơn khi các em ở trong Trung tâm.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân sâu xa của các hành vi lệch chuẩn được lý giải qua thang nhu cầu Maslow, khi các nhu cầu cơ bản như an toàn, yêu thương và tôn trọng không được đáp ứng đầy đủ, trẻ em đường phố dễ phát sinh các hành vi tiêu cực nhằm thỏa mãn nhu cầu đó. So sánh với các nghiên cứu trong và ngoài nước, kết quả tương đồng với nhận định rằng môi trường gia đình và xã hội có ảnh hưởng quyết định đến hành vi trẻ em. Việc áp dụng liệu pháp nhân văn thay thế cho các biện pháp kỷ luật truyền thống đã tạo ra sự thay đổi tích cực, giúp trẻ cảm nhận được sự quan tâm, tôn trọng và phát triển kỹ năng cá nhân. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ các hành vi lệch chuẩn trước và sau khi áp dụng biện pháp, cũng như bảng phân tích tương quan giữa hoàn cảnh gia đình và hành vi của trẻ.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường chăm sóc và đáp ứng nhu cầu cơ bản: Trung tâm cần đảm bảo cung cấp đầy đủ nhu cầu sinh lý và an toàn cho trẻ em, bao gồm chế độ ăn uống, nơi ở và chăm sóc y tế, nhằm tạo nền tảng ổn định cho sự phát triển tâm lý.

  2. Phát triển chương trình đồng hành và hỗ trợ tâm lý: Tổ chức các buổi sinh hoạt, tư vấn, và hoạt động nhóm nhằm xây dựng mối quan hệ thân thiện giữa trẻ em, giáo viên và tình nguyện viên, giúp trẻ cảm nhận được sự yêu thương và tôn trọng.

  3. Đa dạng hóa hình thức giáo dục và phát triển năng khiếu: Cập nhật nội dung học tập, tăng cường các hoạt động năng khiếu như âm nhạc, thể thao, nghệ thuật để trẻ phát huy khả năng cá nhân, từ đó giảm thiểu hành vi lệch chuẩn.

  4. Tăng cường phối hợp với gia đình và cộng đồng: Thiết lập các kênh liên lạc thường xuyên với gia đình trẻ em, tổ chức các buổi tư vấn giúp cải thiện mối quan hệ gia đình, đồng thời huy động sự hỗ trợ từ cộng đồng và các tổ chức xã hội.

Các giải pháp trên nên được thực hiện trong vòng 12-18 tháng, với sự phối hợp chặt chẽ giữa Trung tâm, các cơ quan chức năng, gia đình và các tổ chức xã hội nhằm đảm bảo tính bền vững và hiệu quả.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản lý giáo dục và xã hội: Giúp hiểu rõ thực trạng và các biện pháp giáo dục trẻ em đường phố, từ đó xây dựng chính sách phù hợp.

  2. Giáo viên và cán bộ Trung tâm giáo dục dạy nghề: Áp dụng các biện pháp nhân văn trong quản lý và giáo dục trẻ em có hành vi lệch chuẩn.

  3. Nhà nghiên cứu tâm lý và giáo dục: Cung cấp cơ sở lý luận và dữ liệu thực tiễn để phát triển các nghiên cứu sâu hơn về hành vi lệch chuẩn và phương pháp can thiệp.

  4. Tổ chức phi chính phủ và tình nguyện viên: Hỗ trợ thiết kế các chương trình can thiệp, đồng hành và phát triển kỹ năng cho trẻ em đường phố.

Mỗi nhóm đối tượng có thể vận dụng kết quả nghiên cứu để nâng cao hiệu quả công tác giáo dục, hỗ trợ và bảo vệ trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hành vi lệch chuẩn là gì và biểu hiện như thế nào ở trẻ em đường phố?
    Hành vi lệch chuẩn là những hành vi không phù hợp với chuẩn mực xã hội, như đánh nhau, chửi tục, trộm cắp, hút thuốc và tham gia băng nhóm. Ở trẻ em đường phố, các hành vi này thường xuất hiện với tần suất cao do thiếu sự chăm sóc và môi trường sống không ổn định.

  2. Tại sao thang nhu cầu của Maslow được áp dụng trong nghiên cứu này?
    Thang nhu cầu Maslow giúp giải thích nguyên nhân sâu xa của hành vi lệch chuẩn dựa trên việc các nhu cầu cơ bản như an toàn, yêu thương và tôn trọng không được đáp ứng, từ đó thúc đẩy trẻ em phát sinh các hành vi tiêu cực để thỏa mãn nhu cầu đó.

  3. Các biện pháp nhân văn được thực nghiệm gồm những gì?
    Các biện pháp bao gồm cải thiện nhu cầu sinh lý và an toàn, đồng hành cùng trẻ trong các hoạt động sinh hoạt, phát triển năng khiếu và kỹ năng sống, tạo môi trường giáo dục thân thiện và tôn trọng.

  4. Hiệu quả của các biện pháp này được đánh giá như thế nào?
    Sau khi áp dụng, tỷ lệ các hành vi lệch chuẩn như đánh nhau, chửi tục và trộm cắp giảm đáng kể trong môi trường Trung tâm so với khi các em sống ngoài xã hội, cho thấy sự thay đổi tích cực và bền vững.

  5. Làm thế nào để gia đình và cộng đồng hỗ trợ trẻ em đường phố?
    Gia đình cần được tư vấn để cải thiện mối quan hệ với trẻ, cộng đồng và các tổ chức xã hội nên phối hợp hỗ trợ về vật chất, tinh thần và tạo điều kiện cho trẻ hòa nhập xã hội, tránh tái phạm hành vi lệch chuẩn.

Kết luận

  • Trẻ em đường phố tại TTGDDNTTN TP. HCM có tỷ lệ hành vi lệch chuẩn rất cao, chủ yếu là đánh nhau, chửi tục, trộm cắp và hút thuốc.
  • Các hành vi lệch chuẩn có mối liên hệ chặt chẽ, thường xuất hiện đồng thời và ảnh hưởng lẫn nhau.
  • Hoàn cảnh gia đình và kinh tế là nguyên nhân quan trọng tác động đến hành vi của trẻ.
  • Biện pháp giáo dục nhân văn dựa trên thuyết Maslow đã góp phần giảm thiểu các hành vi lệch chuẩn và cải thiện mối quan hệ giữa trẻ em với giáo viên, tình nguyện viên.
  • Khuyến nghị triển khai các giải pháp đồng bộ trong vòng 12-18 tháng nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục và hỗ trợ trẻ em đường phố phát triển toàn diện.

Nghiên cứu mở ra hướng đi mới trong công tác giáo dục trẻ em có hành vi lệch chuẩn, kêu gọi các nhà quản lý, giáo viên và tổ chức xã hội cùng chung tay thực hiện các biện pháp nhân văn, bền vững để bảo vệ và phát triển thế hệ tương lai.