I. Tổng quan về bảo đảm quyền con người của người bị buộc tội
Bảo đảm quyền con người là một mục tiêu quan trọng trong xây dựng nhà nước pháp quyền XHCN ở Việt Nam. Hoạt động tố tụng hình sự Bắc Ninh liên quan mật thiết đến quyền của người bị buộc tội. Đây là lĩnh vực mà các biện pháp cưỡng chế nhà nước được áp dụng rộng rãi, dễ dẫn đến lạm dụng và vi phạm quyền con người. Thực tiễn điều tra viên Bắc Ninh, truy tố, xét xử cho thấy vẫn còn tồn tại những vi phạm. Nguyên nhân xuất phát từ nhiều yếu tố, bao gồm bất cập của pháp luật, cơ chế, nhận thức và thái độ của người tiến hành tố tụng, cũng như các quy định về trách nhiệm. Vì vậy, việc bảo đảm quyền con người nói chung, và đặc biệt là quyền của người bị buộc tội nói riêng, là một yêu cầu cấp thiết cả về lý luận và thực tiễn. Cần nghiên cứu, đánh giá toàn diện các quy định và thực tiễn áp dụng, từ đó đưa ra các đề xuất và kiến nghị để hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực thi.
1.1. Định nghĩa quyền con người và bảo đảm thực thi
Quyền con người là những nhu cầu, lợi ích tự nhiên, vốn có của con người, được pháp luật quốc gia và quốc tế ghi nhận và bảo vệ. Chúng được xác định là những chuẩn mực được cộng đồng quốc tế thừa nhận và tuân thủ, mang tính phổ biến, không thể tước bỏ, không thể phân chia và liên hệ lẫn nhau. Văn phòng Cao ủy Liên hợp quốc về quyền con người định nghĩa là những bảo đảm pháp lý mang tính toàn cầu, xác định trách nhiệm của mỗi quốc gia bảo vệ các cá nhân chống lại sự thờ ơ gây tổn hại nhân phẩm và các quyền tự do cơ bản. Cần đảm bảo quyền được xét xử công bằng và các quyền bất khả xâm phạm khác.
1.2. Khái niệm Người bị buộc tội trong tố tụng hình sự
Theo BLTTHS 2015, "người bị buộc tội" bao gồm người bị bắt, người bị tạm giữ, bị can và bị cáo. Họ là những người bị cơ quan tiến hành tố tụng coi là đã thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội được BLHS quy định là tội phạm. Khoản 1 Điều 31 Hiến pháp 2013 quy định: “Người bị buộc tội được coi là không có tội cho đến khi được chứng minh theo trình tự luật định và có bản án kết tội của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật”. Điều này nhấn mạnh nguyên tắc suy đoán vô tội.
1.3. Ý nghĩa của việc bảo đảm quyền con người của người bị buộc tội
Quyền con người và bảo đảm quyền con người luôn là vấn đề được mỗi quốc gia quan tâm hàng đầu. Trong lĩnh vực pháp luật, vấn đề quyền con người làm nền tảng trong việc nghiên cứu và ban hành các quy phạm. Và trong lĩnh vực tố tụng hình sự cũng vậy, việc giải quyết vụ án hình sự không thể tách rời vấn đề bảo đảm quyền con người, đặc biệt là quyền của người bị buộc tội.
II. Thực trạng bảo đảm quyền con người của người bị buộc tội tại Bắc Ninh
Thực tiễn bảo đảm quyền con người của người bị buộc tội tại Bắc Ninh còn nhiều vấn đề. Cần đánh giá một cách khách quan và toàn diện về những kết quả đạt được, cũng như những tồn tại, hạn chế và nguyên nhân. Số liệu thống kê về tình hình giải quyết người bị tạm giữ Bắc Ninh, người bị tạm giam Bắc Ninh, và các vụ án hình sự cho thấy bức tranh chưa hoàn toàn sáng sủa. Tình trạng trả hồ sơ điều tra bổ sung giữa các cơ quan tiến hành tố tụng cũng là một dấu hiệu đáng lưu ý. Việc tuân thủ các quy định về quyền im lặng, quyền được bào chữa, quyền được gặp luật sư cần được giám sát chặt chẽ để tránh xảy ra sai phạm.
2.1. Đánh giá chung về tình hình tố tụng hình sự Bắc Ninh
Cần phân tích số liệu thống kê về tình hình giải quyết người bị tạm giữ và người bị tạm giam trên địa bàn tỉnh. Các chỉ số như thời gian tạm giữ, tạm giam trung bình, tỷ lệ trả hồ sơ điều tra bổ sung, tỷ lệ các vụ án bị hủy hoặc sửa do sai sót tố tụng cần được xem xét kỹ lưỡng để đánh giá khách quan.
2.2. Những vi phạm thường gặp về quyền của người bị buộc tội
Nghiên cứu các trường hợp khiếu nại tố tụng, sai phạm tố tụng liên quan đến người bị buộc tội. Đặc biệt chú trọng các vi phạm về quyền được thông báo, quyền được bào chữa, quyền không bị tra tấn, quyền được bồi thường thiệt hại nếu bị oan sai. Cần xem xét liệu có tình trạng bức cung, nhục hình hay không.
2.3. Nguyên nhân của các tồn tại và hạn chế
Phân tích các nguyên nhân chủ quan và khách quan dẫn đến những tồn tại và hạn chế. Nguyên nhân có thể xuất phát từ quy định pháp luật chưa hoàn thiện, năng lực và phẩm chất của một số điều tra viên Bắc Ninh, kiểm sát viên Bắc Ninh, và thẩm phán, cũng như các yếu tố kinh tế - xã hội khác.
III. Giải pháp hoàn thiện pháp luật về quyền con người của người bị tội
Việc hoàn thiện pháp luật Tố tụng hình sự là một trong những giải pháp quan trọng. Pháp luật cần quy định rõ ràng, cụ thể và đầy đủ hơn về quyền của người bị buộc tội. Đồng thời, cần có cơ chế kiểm tra, giám sát hiệu quả để đảm bảo pháp luật được thực thi nghiêm chỉnh. Cần đảm bảo quyền được gặp luật sư ngay từ giai đoạn đầu của quá trình tố tụng, và tăng cường vai trò của luật sư trong việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người bị buộc tội.
3.1. Sửa đổi bổ sung các quy định của BLTTHS liên quan
Nghiên cứu, đề xuất sửa đổi, bổ sung các quy định của BLTTHS về quyền của người bị bắt, người bị tạm giữ, bị can, bị cáo. Cần đảm bảo các quy định này phù hợp với Hiến pháp và các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên.
3.2. Nâng cao hiệu quả kiểm sát điều tra viên Bắc Ninh
Tăng cường vai trò của Viện kiểm sát trong việc kiểm sát hoạt động điều tra. Đảm bảo mọi hoạt động điều tra đều tuân thủ pháp luật và bảo vệ quyền con người của người bị buộc tội. Cần có cơ chế tiếp nhận và giải quyết kịp thời các khiếu nại tố cáo về hành vi vi phạm pháp luật của điều tra viên.
3.3. Tăng cường trợ giúp pháp lý Bắc Ninh cho người bị buộc tội
Đảm bảo mọi người bị buộc tội đều được tiếp cận với dịch vụ trợ giúp pháp lý, đặc biệt là những người nghèo, người dân tộc thiểu số và các đối tượng yếu thế khác. Nâng cao chất lượng dịch vụ trợ giúp pháp lý để đảm bảo người bị buộc tội được bảo vệ hiệu quả.
IV. Tăng cường ứng dụng thực tiễn bảo đảm quyền con người tại Bắc Ninh
Để bảo đảm quyền con người của người bị buộc tội được thực thi hiệu quả trên thực tế, cần tăng cường ứng dụng các giải pháp cụ thể. Điều này bao gồm nâng cao nhận thức của cán bộ và người dân về quyền con người, tăng cường đào tạo nghiệp vụ cho cán bộ tư pháp, và xây dựng cơ chế phối hợp hiệu quả giữa các cơ quan tiến hành tố tụng. Quan trọng là phải đảm bảo nguyên tắc suy đoán vô tội được tôn trọng và thực hiện nghiêm chỉnh.
4.1. Nâng cao nhận thức về quyền con người
Tổ chức các hoạt động tuyên truyền, phổ biến pháp luật về quyền con người cho cán bộ, công chức, viên chức và người dân. Sử dụng nhiều hình thức tuyên truyền khác nhau để đảm bảo thông tin đến được với mọi đối tượng.
4.2. Đào tạo bồi dưỡng cán bộ tư pháp về nhân quyền
Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng về nhân quyền cho điều tra viên, kiểm sát viên, thẩm phán và các cán bộ tư pháp khác. Cần trang bị cho họ kiến thức và kỹ năng cần thiết để bảo vệ quyền con người của người bị buộc tội trong quá trình giải quyết vụ án.
4.3. Xây dựng cơ chế phối hợp hiệu quả
Xây dựng cơ chế phối hợp hiệu quả giữa Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án và các cơ quan liên quan khác trong việc bảo đảm quyền con người của người bị buộc tội. Cần xác định rõ trách nhiệm của từng cơ quan để tránh tình trạng đùn đẩy, né tránh trách nhiệm.
V. Cải cách tư pháp và tương lai bảo đảm quyền ở Bắc Ninh
Tiến trình cải cách tư pháp đóng vai trò then chốt trong việc nâng cao hiệu quả bảo đảm quyền con người của người bị buộc tội. Việc tăng cường tính độc lập của Tòa án, nâng cao chất lượng tranh tụng tại phiên tòa, và đảm bảo tính minh bạch của hoạt động tư pháp là những yếu tố quan trọng. Đồng thời, cần tiếp tục hoàn thiện pháp luật về bồi thường thiệt hại cho người bị oan sai, và tăng cường giám sát của xã hội đối với hoạt động tư pháp.
5.1. Tăng cường tranh tụng tại phiên tòa Bắc Ninh
Đảm bảo quyền của luật sư Bắc Ninh được tham gia đầy đủ và hiệu quả vào quá trình tranh tụng tại phiên tòa. Tạo điều kiện để luật sư trình bày quan điểm, chứng cứ và bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người bị buộc tội.
5.2. Đảm bảo bồi thường thiệt hại cho người bị oan sai
Hoàn thiện pháp luật về bồi thường thiệt hại cho người bị oan sai. Đảm bảo người bị oan sai được bồi thường đầy đủ và kịp thời về vật chất và tinh thần.
5.3. Giám sát xã hội đối với hoạt động tư pháp
Tăng cường giám sát của xã hội đối với hoạt động tư pháp. Tạo điều kiện để các tổ chức xã hội, báo chí và người dân tham gia giám sát và phản biện xã hội về hoạt động tư pháp, nhằm phát hiện và ngăn chặn kịp thời các hành vi vi phạm pháp luật.
