Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn 2018-2024, quận Gò Vấp, Thành phố Hồ Chí Minh đã ban hành 625 quyết định thu hồi đất nhằm phục vụ các dự án phát triển hạ tầng kỹ thuật và xã hội. Tình trạng khiếu nại về thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ và tái định cư (TĐC) phát sinh nhiều, chiếm tới 80,26% tổng số đơn khiếu nại tiếp nhận trong giai đoạn này. Việc giải quyết các khiếu nại này có vai trò quan trọng trong việc đảm bảo quyền lợi hợp pháp của người dân, đồng thời góp phần thúc đẩy tiến độ các dự án phát triển kinh tế - xã hội của địa phương. Mục tiêu nghiên cứu tập trung phân tích thực trạng giải quyết khiếu nại về thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư do Chủ tịch Ủy ban nhân dân (UBND) quận Gò Vấp thực hiện, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác này. Phạm vi nghiên cứu bao gồm các khiếu nại phát sinh trên địa bàn quận Gò Vấp trong khoảng thời gian từ năm 2018 đến năm 2024. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc hoàn thiện cơ sở pháp lý và nâng cao năng lực giải quyết khiếu nại, góp phần xây dựng chính quyền địa phương minh bạch, hiệu quả và tăng cường niềm tin của người dân vào bộ máy nhà nước.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình pháp lý về khiếu nại hành chính, đặc biệt là trong lĩnh vực đất đai. Hai lý thuyết trọng tâm được áp dụng gồm:

  • Lý thuyết về quyền khiếu nại và giải quyết khiếu nại: Theo Luật Khiếu nại năm 2011 và Hiến pháp năm 2013, khiếu nại là quyền của công dân, còn giải quyết khiếu nại là trách nhiệm của cơ quan nhà nước nhằm bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người dân. Khái niệm này được mở rộng trong lĩnh vực thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ và tái định cư, nhấn mạnh vai trò của Chủ tịch UBND quận trong việc giải quyết khiếu nại lần đầu và lần hai.

  • Lý thuyết về quản lý nhà nước trong lĩnh vực đất đai: Luật Đất đai năm 2013 và 2024 quy định rõ thẩm quyền, trình tự, thủ tục thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ và tái định cư. Lý thuyết này giúp phân tích các quy định pháp luật liên quan, đồng thời làm rõ các nguyên tắc và quy trình giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực đất đai.

Các khái niệm chính bao gồm: khiếu nại, giải quyết khiếu nại, thu hồi đất, bồi thường về đất, hỗ trợ khi thu hồi đất, tái định cư, thẩm quyền giải quyết khiếu nại, nguyên tắc giải quyết khiếu nại, quy trình giải quyết khiếu nại.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp luận chủ nghĩa Mác - Lênin kết hợp với tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm của Đảng, Nhà nước về tổ chức và hoạt động hành chính nhà nước. Cụ thể:

  • Phương pháp phân tích tổng hợp lý thuyết: Được sử dụng để xây dựng cơ sở lý luận về giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ và tái định cư.

  • Phương pháp phân tích tổng kết kinh nghiệm: Áp dụng để đánh giá thực trạng công tác giải quyết khiếu nại tại UBND quận Gò Vấp, nhận diện ưu điểm, hạn chế và nguyên nhân.

  • Phương pháp thu thập dữ liệu thứ cấp: Tổng hợp số liệu từ báo cáo của UBND quận Gò Vấp, các văn bản pháp luật, nghị định, quyết định liên quan.

  • Phương pháp phân tích định lượng và định tính: Phân tích số liệu thống kê về số lượng đơn khiếu nại, tỷ lệ giải quyết đúng hạn, tỷ lệ khiếu nại đúng/sai, đồng thời phân tích các trường hợp điển hình để làm rõ thực trạng.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ đơn khiếu nại về thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư thuộc thẩm quyền giải quyết của Chủ tịch UBND quận Gò Vấp trong giai đoạn 2018-2024, với tổng số 130 đơn trong đó 104 đơn liên quan lĩnh vực đất đai. Phương pháp chọn mẫu là toàn bộ dữ liệu có sẵn để đảm bảo tính toàn diện và khách quan. Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 01/2018 đến tháng 06/2024.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ khiếu nại về thu hồi đất chiếm phần lớn: Trong tổng số 152 đơn khiếu nại tiếp nhận từ 2018-2024, có 122 đơn (80,26%) liên quan đến thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ và tái định cư. Năm 2018 và 2023 là hai năm có số lượng đơn khiếu nại cao nhất, tương ứng 41 và 46 đơn, do các dự án lớn như cải tạo kênh Tham Lương và mở rộng đường Dương Quảng Hàm được triển khai.

  2. Hiệu quả giải quyết khiếu nại đạt tỷ lệ cao nhưng còn trễ hạn: Tổng số 122 đơn khiếu nại đã được giải quyết, trong đó 108 đơn (88,52%) được giải quyết đúng hạn, còn 14 đơn (11,48%) giải quyết trễ hạn, có trường hợp kéo dài đến 5 năm. Tỷ lệ khiếu nại đúng hoặc đúng một phần chiếm khoảng 22,13%, cho thấy còn tồn tại sai sót trong công tác thu hồi đất và bồi thường.

  3. Quy trình giải quyết khiếu nại được thực hiện đầy đủ nhưng chưa đồng bộ: UBND quận Gò Vấp đã xây dựng quy trình ISO giải quyết khiếu nại, phối hợp chặt chẽ giữa các phòng ban chuyên môn. Tuy nhiên, việc công khai quyết định giải quyết khiếu nại lần đầu chưa được thực hiện đầy đủ, ảnh hưởng đến tính minh bạch và niềm tin của người dân.

  4. Thi hành quyết định giải quyết khiếu nại đạt hiệu quả cao: Trong số 50 quyết định giải quyết khiếu nại có hiệu lực, 49 quyết định (98%) đã được thi hành xong. Tuy nhiên, việc thi hành còn chậm do thủ tục phức tạp và sự phối hợp chưa đồng bộ từ người dân trong một số trường hợp.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy công tác giải quyết khiếu nại về thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ và tái định cư tại quận Gò Vấp đã đạt được nhiều thành tựu, thể hiện qua tỷ lệ giải quyết đúng hạn và tỷ lệ thi hành quyết định cao. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại các hạn chế như giải quyết trễ hạn, khiếu nại đúng hoặc đúng một phần chiếm tỷ lệ không nhỏ, và việc công khai quyết định chưa đầy đủ. Nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ sự phức tạp của các vụ việc liên quan đến đất đai, hạn chế về năng lực cán bộ tham mưu, cũng như sự thiếu đồng bộ trong quy trình và công tác tuyên truyền pháp luật đến người dân.

So sánh với các nghiên cứu trước đây, kết quả này phù hợp với báo cáo của ngành về tình trạng khiếu nại đất đai tại các đô thị lớn, trong đó các dự án phát triển hạ tầng thường kéo theo nhiều tranh chấp và khiếu nại. Việc áp dụng quy trình ISO và phối hợp liên ngành là điểm sáng, tuy nhiên cần tăng cường công khai minh bạch và nâng cao năng lực cán bộ để giảm thiểu khiếu nại sai và trễ hạn.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện số lượng đơn khiếu nại theo năm, biểu đồ tròn phân bố tỷ lệ khiếu nại đúng, sai và một phần đúng, cũng như bảng tổng hợp kết quả giải quyết và thi hành quyết định.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện quy trình giải quyết khiếu nại: Rà soát, sửa đổi và hoàn thiện quy trình giải quyết khiếu nại theo hướng đơn giản hóa thủ tục, tăng cường phối hợp liên ngành, đảm bảo thời gian giải quyết không vượt quá quy định. Chủ thể thực hiện: UBND quận Gò Vấp, trong vòng 12 tháng.

  2. Tăng cường công khai, minh bạch thông tin: Chủ tịch UBND quận cần chỉ đạo công khai đầy đủ các quyết định giải quyết khiếu nại lần đầu và lần hai tại trụ sở, cổng thông tin điện tử và các phương tiện truyền thông đại chúng để nâng cao tính minh bạch và tạo niềm tin cho người dân. Thời gian thực hiện: ngay trong 6 tháng tới.

  3. Nâng cao năng lực cán bộ tham mưu: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ pháp luật đất đai, kỹ năng giải quyết khiếu nại, kỹ năng đối thoại và dân vận cho cán bộ công chức tham gia công tác giải quyết khiếu nại. Chủ thể thực hiện: Phòng Nội vụ phối hợp Phòng Tư pháp quận, trong vòng 12 tháng.

  4. Tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật: Đẩy mạnh các hoạt động tuyên truyền, phổ biến Luật Khiếu nại, Luật Đất đai và các chính sách liên quan đến thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư đến người dân, đặc biệt là các hộ có đất bị thu hồi trong các dự án. Chủ thể thực hiện: Ban Tiếp công dân, Phòng Văn hóa - Thông tin quận, liên tục trong các năm tới.

  5. Ứng dụng công nghệ số trong giải quyết khiếu nại: Xây dựng hệ thống quản lý đơn thư điện tử, theo dõi tiến độ giải quyết và phản hồi trực tuyến để nâng cao hiệu quả, giảm thiểu sai sót và tăng tính minh bạch. Chủ thể thực hiện: Văn phòng UBND quận phối hợp Phòng Công nghệ thông tin, trong vòng 18 tháng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ, công chức làm công tác giải quyết khiếu nại tại các UBND quận, huyện: Nghiên cứu giúp nâng cao hiểu biết về quy trình, pháp luật và kỹ năng xử lý khiếu nại trong lĩnh vực thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư.

  2. Các nhà quản lý, lãnh đạo địa phương: Tham khảo để xây dựng chính sách, chỉ đạo công tác giải quyết khiếu nại hiệu quả, đảm bảo quyền lợi người dân và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội.

  3. Sinh viên, học viên ngành Luật Hiến pháp và Luật Hành chính: Tài liệu tham khảo quý giá cho việc nghiên cứu chuyên sâu về pháp luật khiếu nại và quản lý đất đai.

  4. Các tổ chức xã hội, luật sư và chuyên gia pháp lý: Hỗ trợ trong việc tư vấn, tham gia giải quyết tranh chấp, khiếu nại đất đai, đồng thời góp phần hoàn thiện pháp luật và thực tiễn thi hành.

Câu hỏi thường gặp

  1. Giải quyết khiếu nại về thu hồi đất do ai thực hiện?
    Chủ tịch UBND quận có thẩm quyền giải quyết khiếu nại lần đầu đối với các quyết định và hành vi hành chính do mình ban hành liên quan đến thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ và tái định cư. Nếu khiếu nại không được giải quyết hoặc người khiếu nại không đồng ý, có thể khiếu nại lần hai lên Chủ tịch UBND cấp trên hoặc khởi kiện tại Tòa án.

  2. Thời hạn giải quyết khiếu nại là bao lâu?
    Thời hạn giải quyết khiếu nại lần đầu là 30 ngày, có thể kéo dài tối đa 45 ngày đối với vụ việc phức tạp. Lần hai không quá 45 ngày, có thể kéo dài tối đa 60 ngày. Việc giải quyết trễ hạn có thể ảnh hưởng đến quyền lợi của người dân và tiến độ dự án.

  3. Nguyên nhân chính dẫn đến khiếu nại đúng hoặc đúng một phần?
    Nguyên nhân chủ yếu là do sai sót trong xác định diện tích thu hồi, đơn giá bồi thường, tỷ lệ hỗ trợ hoặc chưa cập nhật đầy đủ hồ sơ pháp lý. Việc này làm ảnh hưởng đến quyền lợi hợp pháp của người sử dụng đất và dẫn đến khiếu nại.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả công tác giải quyết khiếu nại?
    Cần hoàn thiện quy trình, tăng cường công khai minh bạch, nâng cao năng lực cán bộ, đẩy mạnh tuyên truyền pháp luật và ứng dụng công nghệ số trong quản lý đơn thư để đảm bảo giải quyết kịp thời, đúng pháp luật và thỏa đáng.

  5. Quy trình tổ chức đối thoại trong giải quyết khiếu nại như thế nào?
    Khi có sự khác biệt giữa kết quả xác minh và yêu cầu của người khiếu nại, người giải quyết khiếu nại tổ chức đối thoại công khai với các bên liên quan để làm rõ vấn đề. Biên bản đối thoại được lập thành văn bản, ghi nhận ý kiến và kết quả, là căn cứ quan trọng để ra quyết định giải quyết khiếu nại.

Kết luận

  • Công tác giải quyết khiếu nại về thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ và tái định cư tại quận Gò Vấp đạt tỷ lệ giải quyết đúng hạn trên 88%, tỷ lệ thi hành quyết định đạt 98%.
  • Tồn tại hạn chế gồm giải quyết trễ hạn, khiếu nại đúng hoặc đúng một phần chiếm trên 22%, và việc công khai quyết định chưa đầy đủ.
  • Nguyên nhân chủ yếu do phức tạp về pháp lý, hạn chế năng lực cán bộ và thiếu đồng bộ trong quy trình, công tác tuyên truyền.
  • Đề xuất hoàn thiện quy trình, tăng cường công khai, nâng cao năng lực cán bộ, đẩy mạnh tuyên truyền và ứng dụng công nghệ số.
  • Nghiên cứu có thể làm cơ sở cho các bước tiếp theo trong việc hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước về đất đai tại địa phương.

Call-to-action: Các cơ quan quản lý và cán bộ liên quan cần nhanh chóng triển khai các giải pháp đề xuất để nâng cao hiệu quả giải quyết khiếu nại, góp phần xây dựng chính quyền địa phương minh bạch, hiệu quả và tạo dựng niềm tin vững chắc trong nhân dân.