Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đô thị hóa nhanh chóng và phát triển kinh tế - xã hội, việc thu hồi đất để thực hiện các dự án hạ tầng và phát triển là tất yếu. Tại Thị xã Tân Uyên, tỉnh Bình Dương, từ năm 2014 đến 2020, diện tích đất thu hồi đạt khoảng 100,74 ha, trong đó đất lúa chiếm 62,43 ha. Số hộ dân bị thu hồi đất phát sinh khiếu nại là 231 trường hợp, với tỷ lệ giải quyết khiếu nại đạt 89,61%. Các khiếu nại chủ yếu tập trung vào giá bồi thường và cách xác định vị trí đất bồi thường, chiếm 67,1% tổng số đơn khiếu nại. Một số dự án như Trạm biến áp 500 kV đến trạm đầu nối 220 kV có tỷ lệ khiếu nại cao nhất với 15,75%, trong khi dự án Thoát nước và xử lý nước thải Thái Hòa có tỷ lệ khiếu nại thấp nhất, chỉ 9,95%.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng khiếu nại và công tác giải quyết khiếu nại trong thu hồi đất tại Thị xã Tân Uyên, phân tích các tồn tại, vướng mắc và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả giải quyết khiếu nại. Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 8/2021 đến tháng 6/2022, tập trung vào 4 dự án trọng điểm có số lượng khiếu nại lớn. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hoàn thiện chính sách pháp luật, nâng cao chất lượng giải quyết khiếu nại, góp phần ổn định chính trị, trật tự xã hội và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý đất đai, khiếu nại hành chính và giải quyết tranh chấp đất đai. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  • Lý thuyết quản lý nhà nước về đất đai: Đất đai được xem là tài nguyên quốc gia quý giá, có nhiều chức năng như sản xuất, môi trường sống, cân bằng sinh thái, dự trữ tài nguyên và bảo tồn lịch sử. Quản lý nhà nước về đất đai bao gồm việc ban hành văn bản pháp luật, quy hoạch, giao đất, thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ và tái định cư theo nguyên tắc pháp luật và hiệu quả kinh tế - xã hội.

  • Lý thuyết khiếu nại hành chính và giải quyết khiếu nại: Khiếu nại là quyền của công dân đề nghị cơ quan có thẩm quyền xem xét lại quyết định hành chính hoặc hành vi hành chính có dấu hiệu trái pháp luật, xâm phạm quyền lợi hợp pháp. Giải quyết khiếu nại bao gồm tiếp nhận, thụ lý, xác minh, đối thoại và ra quyết định giải quyết theo quy định của Luật Khiếu nại 2011 và các văn bản hướng dẫn.

Các khái niệm chính bao gồm: quyền sử dụng đất, thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư, khiếu nại trong thu hồi đất, thẩm quyền giải quyết khiếu nại, quy trình giải quyết khiếu nại.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp phương pháp thu thập dữ liệu thứ cấp và sơ cấp. Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ các cơ quan quản lý nhà nước như Sở Tài nguyên và Môi trường, Thanh tra Thị xã Tân Uyên, Văn phòng UBND và Tòa án nhân dân thị xã. Các văn bản pháp luật, báo cáo thống kê và tài liệu liên quan cũng được khai thác.

Phương pháp thu thập dữ liệu sơ cấp gồm khảo sát điều tra trực tiếp với mẫu 70 hộ dân có khiếu nại trong 4 dự án trọng điểm: Bờ kè sạt lở Sông Đồng Nai, Nâng cấp mở rộng đường ĐH 423, Trạm biến áp 500 kV đến trạm đầu nối 220 kV, và Thoát nước và xử lý nước thải Thái Hòa. Cỡ mẫu được xác định theo công thức Yamane với sai số 10% và độ tin cậy 90%.

Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm, phân tích tổng hợp và phương pháp chuyên gia để đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp. Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 8/2021 đến tháng 6/2022.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tình hình khiếu nại trong thu hồi đất tăng dần: Giai đoạn 2014-2020 có 231 trường hợp hộ dân phát sinh khiếu nại, trong đó số lượng đơn khiếu nại có xu hướng tăng qua các năm. Tỷ lệ giải quyết khiếu nại đạt 89,61%, cho thấy công tác giải quyết có hiệu quả tương đối cao nhưng vẫn còn tồn tại.

  2. Nội dung khiếu nại chủ yếu về giá bồi thường và vị trí đất bồi thường: Trong tổng số 231 đơn khiếu nại, 155 đơn (67,1%) liên quan đến giá đất bồi thường và cách xác định vị trí đất bồi thường. Đây là nguyên nhân chính gây ra tranh chấp và khiếu nại.

  3. Tỷ lệ khiếu nại đúng và sai: Trong 4 dự án khảo sát, tỷ lệ khiếu nại đúng toàn bộ chỉ chiếm 9,38%, khiếu nại đúng một phần là 25,83%, còn lại 58,33% là khiếu nại sai. Điều này phản ánh sự thiếu hiểu biết hoặc nhận thức chưa đầy đủ của người dân về chính sách bồi thường.

  4. Sự khác biệt về tỷ lệ khiếu nại giữa các dự án: Dự án Trạm biến áp 500 kV đến trạm đầu nối 220 kV có tỷ lệ khiếu nại cao nhất với 15,75% (23/146 hộ), trong khi dự án Thoát nước và xử lý nước thải Thái Hòa có tỷ lệ thấp nhất là 9,95% (7/23 hộ).

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính dẫn đến khiếu nại tập trung vào các vấn đề về chính sách pháp luật chưa hoàn thiện, giá bồi thường chưa được người dân đồng thuận, và nhận thức pháp luật của người dân còn hạn chế. Việc áp dụng pháp luật chưa đồng bộ, chồng chéo và thiếu minh bạch trong quy trình thu hồi đất cũng góp phần làm gia tăng khiếu nại.

So sánh với các nghiên cứu tại các địa phương khác và quốc tế, tình trạng khiếu nại về thu hồi đất tại Thị xã Tân Uyên có nhiều điểm tương đồng như sự phức tạp trong giải quyết, tỷ lệ khiếu nại sai còn cao, và sự cần thiết của các giải pháp nâng cao hiệu quả giải quyết khiếu nại. Ví dụ, tại Trung Quốc và Nhật Bản, việc thành lập các ủy ban khiếu nại hành chính và hệ thống giải quyết khiếu nại khoa học đã giúp giảm thiểu tranh chấp đất đai.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ khiếu nại theo nội dung, tỷ lệ giải quyết khiếu nại theo từng dự án, và biểu đồ so sánh tỷ lệ khiếu nại đúng, đúng một phần và sai. Bảng tổng hợp số liệu khiếu nại và kết quả giải quyết cũng giúp minh họa rõ nét thực trạng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện chính sách pháp luật về thu hồi đất và bồi thường: Cần rà soát, sửa đổi các quy định liên quan đến giá đất bồi thường, quy trình xác định vị trí đất bồi thường để đảm bảo tính minh bạch, công bằng và phù hợp với thực tế. Thời gian thực hiện: 1-2 năm. Chủ thể: Bộ Tài nguyên và Môi trường phối hợp với UBND tỉnh Bình Dương.

  2. Tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật cho người dân: Đẩy mạnh các chương trình đào tạo, tập huấn, tuyên truyền về quyền và nghĩa vụ trong thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ và tái định cư nhằm nâng cao nhận thức và giảm thiểu khiếu nại sai. Thời gian: liên tục hàng năm. Chủ thể: UBND thị xã Tân Uyên, các tổ chức chính trị - xã hội.

  3. Nâng cao năng lực và chất lượng đội ngũ cán bộ giải quyết khiếu nại: Tổ chức đào tạo chuyên sâu, bồi dưỡng kỹ năng giải quyết tranh chấp, tăng cường trang thiết bị, công nghệ hỗ trợ công tác giải quyết khiếu nại. Thời gian: 6-12 tháng. Chủ thể: Sở Tài nguyên và Môi trường, Thanh tra tỉnh.

  4. Cải tiến quy trình giải quyết khiếu nại, tăng cường đối thoại và hòa giải: Áp dụng các phương pháp đối thoại, hòa giải ngay từ cấp cơ sở để giải quyết kịp thời, hạn chế khiếu nại vượt cấp. Xây dựng hệ thống giám sát, đánh giá hiệu quả giải quyết khiếu nại. Thời gian: 1 năm. Chủ thể: UBND thị xã Tân Uyên, các cơ quan liên quan.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về đất đai: Giúp nâng cao hiệu quả quản lý, hoàn thiện chính sách pháp luật và cải thiện quy trình giải quyết khiếu nại.

  2. Cán bộ, công chức làm công tác giải quyết khiếu nại: Cung cấp kiến thức chuyên sâu, phương pháp xử lý khiếu nại thực tiễn, nâng cao năng lực chuyên môn.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý đất đai, luật đất đai: Là tài liệu tham khảo khoa học, cập nhật số liệu thực tiễn và các giải pháp quản lý đất đai.

  4. Người dân và tổ chức có liên quan đến thu hồi đất: Hiểu rõ quyền lợi, nghĩa vụ và quy trình khiếu nại, từ đó chủ động bảo vệ quyền lợi hợp pháp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao số lượng khiếu nại trong thu hồi đất lại tăng?
    Số lượng khiếu nại tăng do tốc độ thu hồi đất nhanh, chính sách bồi thường chưa đồng thuận, nhận thức pháp luật của người dân còn hạn chế và quy trình giải quyết khiếu nại chưa hiệu quả.

  2. Các nội dung khiếu nại phổ biến nhất là gì?
    Phần lớn khiếu nại liên quan đến giá đất bồi thường và cách xác định vị trí đất bồi thường, chiếm hơn 67% tổng số đơn khiếu nại.

  3. Tỷ lệ giải quyết khiếu nại hiện nay như thế nào?
    Tỷ lệ giải quyết khiếu nại đạt khoảng 89,61%, cho thấy công tác giải quyết có hiệu quả nhưng vẫn còn tồn tại các trường hợp chưa được xử lý triệt để.

  4. Người dân có thể khiếu nại ở đâu khi không đồng ý với quyết định thu hồi đất?
    Người dân có thể gửi đơn khiếu nại đến cơ quan có thẩm quyền cấp xã, huyện hoặc tỉnh theo quy định, hoặc khởi kiện tại tòa án hành chính nếu không đồng ý với quyết định giải quyết khiếu nại.

  5. Giải pháp nào giúp giảm thiểu khiếu nại trong thu hồi đất?
    Hoàn thiện chính sách pháp luật, tăng cường tuyên truyền, nâng cao năng lực cán bộ, cải tiến quy trình giải quyết khiếu nại và tăng cường đối thoại, hòa giải là các giải pháp hiệu quả.

Kết luận

  • Thị xã Tân Uyên có 231 trường hợp khiếu nại phát sinh trong thu hồi đất giai đoạn 2014-2020, với tỷ lệ giải quyết đạt gần 90%.
  • Khiếu nại chủ yếu tập trung vào giá bồi thường và vị trí đất bồi thường, chiếm hơn 67% tổng số đơn.
  • Tỷ lệ khiếu nại đúng toàn bộ chỉ chiếm khoảng 9,38%, cho thấy cần nâng cao nhận thức pháp luật cho người dân.
  • Các giải pháp hoàn thiện chính sách, nâng cao năng lực cán bộ và cải tiến quy trình giải quyết khiếu nại được đề xuất nhằm giảm thiểu khiếu nại và nâng cao hiệu quả giải quyết.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để các cơ quan quản lý, cán bộ và người dân tham khảo, góp phần ổn định chính trị và phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Để tiếp tục phát huy hiệu quả, các cơ quan chức năng cần triển khai đồng bộ các giải pháp đề xuất, đồng thời tăng cường giám sát, đánh giá thường xuyên công tác giải quyết khiếu nại trong thu hồi đất tại Thị xã Tân Uyên.