Đăng Ký Giao Dịch Bảo Đảm: Pháp Luật và Thực Tiễn Tại Việt Nam

Theo BLDS, giao dịch bảo đảm là giao dịch dân sự do các bên thỏa thuận hoặc pháp luật quy định về việc thực hiện biện pháp bảo đảm được quy định tại khoản 1 Điều 318, bao gồm các biện pháp: cầm cố, thế chấp tài sản, bảo lãnh, đặt cọc, ký cược, ký quỹ, tín chấp. Có thể hiểu giao dịch bảo đảm là sự thỏa thuận giữa bên bảo đảm và bên nhận bảo đảm, theo đó bên bảo đảm dùng tài sản của mình (tài sản bảo đảm) để bảo đảm cho việc thực hiện nghĩa vụ.

Do mục đích của đăng ký giao dịch bảo đảm là công khai hóa thông tin về tài sản bảo đảm nên việc đăng ký này mang tính dịch vụ công. Vì vậy, mọi tổ chức, cá nhân khi có yêu cầu đều được cung cấp thông tin cũng như các quyền đã thiết lập với tài sản bảo đảm. Việc này đảm bảo tính minh bạch và công bằng trong các giao dịch.

Trong những năm qua, việc đăng ký giao dịch bảo đảm ở nước ta đã phát huy ý nghĩa quan trọng trong việc công khai và minh bạch các giao dịch bảo đảm. Nó giúp các doanh nghiệp, tổ chức và cá nhân có thêm cơ hội tiếp cận với các nguồn vốn. Về phía ngân hàng thương mại, việc đăng ký giao dịch bảo đảm tạo nguồn thông tin để tra cứu trước khi xem xét, quyết định cấp vốn và có căn cứ để xác định chính xác thứ tự ưu tiên thanh toán.

Hồ sơ đăng ký bao gồm: tờ khai đăng ký, bản sao hợp đồng bảo đảm, giấy tờ chứng minh tư cách pháp lý của các bên, giấy tờ chứng minh quyền sở hữu tài sản bảo đảm. Tùy thuộc vào loại tài sản và loại giao dịch, có thể yêu cầu thêm các giấy tờ khác. Việc chuẩn bị đầy đủ và chính xác hồ sơ là yếu tố then chốt để đảm bảo quá trình đăng ký diễn ra thuận lợi.

Hồ sơ được nộp tại cơ quan đăng ký có thẩm quyền. Thời gian xử lý hồ sơ thường dao động từ 3-5 ngày làm việc. Cơ quan đăng ký có trách nhiệm kiểm tra tính hợp lệ của hồ sơ và thực hiện đăng ký vào sổ đăng ký. Sau khi đăng ký, người yêu cầu sẽ nhận được giấy chứng nhận đăng ký.

Pháp luật hiện hành của Việt Nam, ngoài việc quy định hình thức đăng ký thông thường giống pháp luật một số nước trên thế giới thì còn cho phép người yêu cầu được đăng ký theo hình thức 'gửi qua fax' và 'qua hệ thống đăng ký trực tuyến'. Thông tư số 22/2010/TT-BTP ngày 06/12/2010 của Bộ Tư pháp hướng dẫn về đăng ký, cung cấp thông tin trực tuyến giao dịch bảo đảm.

Cục Hàng không Việt Nam đăng ký cầm cố, thế chấp tàu bay. Cơ quan đăng ký tàu biển Việt Nam đăng ký thế chấp tàu biển. Văn phòng đăng ký quyền sử dụng đất đăng ký thế chấp quyền sử dụng đất và tài sản gắn liền với đất. Trung tâm Đăng ký giao dịch, tài sản thuộc Cục Đăng ký quốc gia giao dịch bảo đảm đăng ký các loại tài sản khác.

Tại Việt Nam, do tính chất của đăng ký giao dịch bảo đảm bằng bất động sản khác biệt về cơ bản so với đăng ký bằng tàu bay, tàu biển và các động sản khác nên mô hình cơ quan đăng ký được tổ chức theo mô hình không tập trung, phân tán, bao gồm: Cục Hàng không Việt Nam; Cơ quan đăng ký tàu biển Việt Nam; Văn phòng đăng ký quyền sử dụng đất và Trung tâm Đăng ký giao dịch.

Khoản 1 Điều 5 Nghị định số 83/2010/NĐ-CP quy định: Người yêu cầu đăng ký là Bên bảo đảm, bên nhận bảo đảm hoặc Tổ trưởng tổ quản lý, thanh lý tài sản của bên nhận bảo đảm là doanh nghiệp, hợp tác xã bị lâm vào tình trạng phá sản hoặc người được một trong các chủ thể này ủy quyền. Căn cứ với quy định nêu trên, trong hoạt động cho vay của NHTM thì người yêu cầu đăng ký giao dịch bảo đảm bao gồm: Bên bảo đảm, NHTM hoặc người thứ ba được các bên ủy quyền thực hiện.

Hệ thống văn bản pháp luật về đăng ký giao dịch bảo đảm còn phân tán, một số quy định trùng lặp, mâu thuẫn, không phù hợp với yêu cầu thực tiễn. Chưa có cơ chế phối hợp, cung cấp thông tin giữa các cơ quan đăng ký giao dịch bảo đảm với một số cơ quan đăng ký sở hữu tài sản.

Thủ tục đăng ký còn rườm rà, phức tạp, gây tốn kém thời gian và chi phí cho người dân và doanh nghiệp. Việc ứng dụng công nghệ thông tin vào quy trình đăng ký còn chậm trễ, ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động của hệ thống đăng ký giao dịch bảo đảm.

Cần tiếp tục rà soát, sửa đổi, bổ sung các văn bản pháp luật liên quan đến đăng ký giao dịch bảo đảm, đảm bảo tính đồng bộ và thống nhất. Đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính, đơn giản hóa quy trình đăng ký. Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin vào hoạt động đăng ký, tạo điều kiện thuận lợi cho người dân và doanh nghiệp.

Việc sửa đổi đăng ký cần thực hiện khi có sự thay đổi về thông tin của tài sản bảo đảm, thông tin của bên bảo đảm, bên nhận bảo đảm hoặc các nội dung khác trong hợp đồng bảo đảm. Hồ sơ sửa đổi đăng ký bao gồm tờ khai sửa đổi, bản sao giấy chứng nhận đăng ký và các giấy tờ chứng minh sự thay đổi.

Việc xóa đăng ký được thực hiện khi giao dịch bảo đảm đã chấm dứt, nghĩa vụ đã được thực hiện đầy đủ hoặc có quyết định của tòa án. Hồ sơ xóa đăng ký bao gồm tờ khai xóa đăng ký, bản gốc giấy chứng nhận đăng ký và các giấy tờ chứng minh sự chấm dứt giao dịch bảo đảm.

Thực hiện nghĩa vụ thông báo thay đổi nội dung giao dịch bảo đảm. Trong quá trình thực hiện giao dịch bảo đảm, nếu có bất kỳ thay đổi nào về nội dung, các bên cần thông báo kịp thời cho cơ quan đăng ký để thực hiện thủ tục sửa đổi đăng ký, đảm bảo thông tin luôn được cập nhật.

Rủi ro về giá trị tài sản bảo đảm bị giảm sút, rủi ro về quyền sở hữu tài sản bảo đảm bị tranh chấp, rủi ro về khả năng thanh khoản của tài sản bảo đảm. Cần thực hiện thẩm định giá tài sản bảo đảm một cách chính xác, kiểm tra kỹ lưỡng giấy tờ chứng minh quyền sở hữu và có biện pháp bảo quản tài sản bảo đảm.

Rủi ro về khả năng trả nợ của bên bảo đảm, rủi ro về đạo đức kinh doanh của bên bảo đảm. Cần đánh giá kỹ lưỡng năng lực tài chính và uy tín của bên bảo đảm trước khi quyết định cho vay.

Các bên nên ưu tiên giải quyết tranh chấp thông qua thương lượng, hòa giải. Nếu không thành công, có thể khởi kiện tại tòa án hoặc trọng tài. Việc lựa chọn phương thức giải quyết tranh chấp phù hợp giúp tiết kiệm thời gian và chi phí.