Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh nền kinh tế phát triển mạnh mẽ và hội nhập quốc tế sâu rộng, giáo dục đại học đóng vai trò then chốt trong sự phát triển bền vững của quốc gia. Tại Việt Nam, các trường đại học công lập như Trường Đại học Bạc Liêu đang đối mặt với nhiều thách thức trong việc mở rộng quy mô đào tạo, nâng cao chất lượng giáo dục và tự chủ tài chính. Tuy nhiên, công tác đo lường thành quả chiến lược tại các trường này vẫn còn nhiều hạn chế khi chủ yếu dựa vào các chỉ số tài chính truyền thống và các dữ liệu quá khứ, chưa phản ánh đầy đủ hiệu quả hoạt động dài hạn.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là xây dựng một hệ thống đo lường thành quả chiến lược dựa trên mô hình Bảng điểm cân bằng (Balanced Scorecard - BSC) cho Trường Đại học Bạc Liêu, nhằm cụ thể hóa chiến lược thành các mục tiêu, chỉ tiêu đánh giá và hoạt động cụ thể. Nghiên cứu tập trung vào bốn phương diện chính của BSC: Tài chính, Các bên liên quan, Quy trình hoạt động nội bộ và Học tập - Phát triển, dựa trên chiến lược phát triển của trường đến năm 2020 và xây dựng BSC cho năm 2017.

Phạm vi nghiên cứu bao gồm khảo sát 200 sinh viên khóa cuối, 150 cán bộ giảng viên nhân viên, 154 cựu sinh viên và 21 nhà quản lý doanh nghiệp có liên quan đến trường. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản trị chiến lược, giúp Trường Đại học Bạc Liêu phát triển bền vững, đồng thời cung cấp mô hình tham khảo cho các trường đại học phi lợi nhuận khác tại Việt Nam.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên lý thuyết Bảng điểm cân bằng (Balanced Scorecard - BSC) do Robert S. Kaplan và David P. Norton phát triển, được xem là một hệ thống quản lý chiến lược toàn diện, kết hợp các chỉ số tài chính và phi tài chính để đánh giá hiệu quả hoạt động của tổ chức. BSC gồm bốn phương diện chính: Tài chính, Khách hàng (được mở rộng thành Các bên liên quan trong tổ chức giáo dục), Quy trình hoạt động nội bộ và Học tập - Phát triển.

Trong bối cảnh trường đại học phi lợi nhuận, phương diện Khách hàng được mở rộng thành Các bên liên quan, bao gồm sinh viên, nhà tuyển dụng, cựu sinh viên, phụ huynh và cộng đồng. Quy trình hoạt động nội bộ tập trung vào chất lượng giảng dạy, đổi mới chương trình, chất lượng giảng viên và hiệu quả dịch vụ. Phương diện Học tập - Phát triển nhấn mạnh nâng cao trình độ giảng viên, cải thiện cơ sở vật chất và hệ thống khen thưởng. Phương diện Tài chính được đặt ở vị trí hỗ trợ, thúc đẩy các phương diện khác nhằm hoàn thành sứ mệnh của trường.

Ngoài ra, luận văn áp dụng mô hình 9 bước triển khai BSC của Hiệp hội BSC Hoa Kỳ, bao gồm đánh giá tổng thể, xây dựng chiến lược, xác định mục tiêu, xây dựng bản đồ chiến lược, chỉ tiêu đo lường, giải pháp chiến lược, ứng dụng phần mềm quản trị, phân tầng BSC và đánh giá định kỳ. Phân tầng BSC giúp triển khai mục tiêu chiến lược xuống các phòng ban, cá nhân nhằm đảm bảo sự nhất quán và hiệu quả thực hiện.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu gồm dữ liệu sơ cấp và thứ cấp. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát 200 sinh viên khóa cuối (trong tổng số 515 sinh viên), 150 cán bộ giảng viên nhân viên (trong tổng số 308 người), 154 cựu sinh viên và 21 nhà quản lý doanh nghiệp tại 20 đơn vị có liên quan. Các bảng khảo sát được thiết kế dựa trên tham khảo từ các trường đại học lớn trong nước và bổ sung các chỉ tiêu phù hợp với thực trạng trường Đại học Bạc Liêu.

Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo nội bộ của trường, bao gồm báo cáo tuyển sinh, đào tạo, tài chính và các báo cáo đánh giá chất lượng giáo dục.

Phương pháp phân tích bao gồm thống kê mô tả, phân tích định tính, so sánh, quan sát và phỏng vấn trực tiếp. Thống kê mô tả được sử dụng để tổng hợp số liệu khảo sát và báo cáo. Phân tích định tính giúp đánh giá thực trạng, ưu nhược điểm của công tác đo lường thành quả chiến lược hiện tại. So sánh với các nghiên cứu trong và ngoài nước giúp làm rõ tính phù hợp và đề xuất cải tiến. Phương pháp Fieldwork được áp dụng để nghiên cứu sâu sắc thực trạng tại trường thông qua việc “sống cùng” đối tượng nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng công tác đo lường thành quả chiến lược tại Trường Đại học Bạc Liêu còn nhiều hạn chế:

    • Tỷ lệ sinh viên tốt nghiệp dao động từ 94% đến 97%, tuy nhiên tỷ lệ sinh viên có việc làm sau tốt nghiệp chưa được thống kê chính thức và chưa có chỉ tiêu cụ thể.
    • Khảo sát 200 sinh viên khóa cuối cho thấy mức độ hài lòng chung về các hoạt động của trường chỉ đạt khoảng 3,4 trên thang điểm 5, phản ánh sự chưa hài lòng về chất lượng đào tạo và môi trường học tập.
    • Công tác khảo sát ý kiến sinh viên còn sơ sài, chỉ tập trung vào 11 chỉ tiêu đơn giản, chưa định kỳ và chưa công bố kết quả.

  2. Cơ cấu tổ chức và nguồn lực phát triển:

    • Trường có 308 cán bộ giảng viên nhân viên, trong đó có 9 tiến sĩ, 29 nghiên cứu sinh và 149 thạc sĩ, đáp ứng phần nào yêu cầu nâng cao chất lượng đào tạo.
    • Cơ sở vật chất được cải thiện đáng kể so với giai đoạn đầu thành lập, tuy nhiên vẫn còn hạn chế về phòng học và thiết bị phục vụ đào tạo.

  3. Mô hình BSC được xây dựng phù hợp với đặc thù trường đại học phi lợi nhuận:

    • Bản đồ chiến lược gồm 16 mục tiêu chiến lược được phân bổ hợp lý trên bốn phương diện: Các bên liên quan, Quy trình hoạt động nội bộ, Học tập và Phát triển, Tài chính.
    • Phương diện Tài chính được đặt ở vị trí hỗ trợ, thúc đẩy các phương diện khác nhằm hoàn thành sứ mệnh đào tạo và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao.
    • Các chỉ tiêu đo lường (KPIs) được xác định rõ ràng, có tính định lượng và khả thi, giúp đánh giá hiệu quả thực hiện chiến lược.

  4. Phân tầng BSC đến các phòng ban và cá nhân:

    • BSC được phân bổ xuống các khoa, phòng ban với trách nhiệm và thời hạn thực hiện cụ thể, tạo sự gắn kết giữa mục tiêu chiến lược và hoạt động hàng ngày.
    • Việc phân tầng giúp tăng cường sự hiểu biết và cam kết của cán bộ, giảng viên trong việc thực hiện chiến lược chung của trường.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát và phân tích cho thấy Trường Đại học Bạc Liêu đang trong giai đoạn chuyển đổi và hoàn thiện hệ thống đo lường thành quả chiến lược. Việc áp dụng mô hình BSC giúp khắc phục hạn chế của phương pháp đo lường truyền thống chỉ dựa trên các chỉ số tài chính và dữ liệu quá khứ. BSC cung cấp một cái nhìn toàn diện hơn, bao gồm các yếu tố phi tài chính như sự hài lòng của sinh viên, chất lượng giảng dạy, đổi mới chương trình và phát triển nguồn nhân lực.

So sánh với các nghiên cứu tại các trường đại học trong nước và quốc tế, mô hình BSC được xây dựng cho Trường Đại học Bạc Liêu có sự điều chỉnh phù hợp với đặc thù của trường đại học phi lợi nhuận tại Việt Nam, đặc biệt là việc mở rộng phương diện Khách hàng thành Các bên liên quan và đặt phương diện Tài chính ở vị trí hỗ trợ. Điều này phù hợp với quan điểm của các chuyên gia về quản lý tổ chức công và giáo dục đại học phi lợi nhuận.

Việc phân tầng BSC đến các phòng ban và cá nhân là điểm mạnh của nghiên cứu, giúp đảm bảo tính khả thi và hiệu quả trong triển khai thực hiện chiến lược. Tuy nhiên, để đạt được hiệu quả cao, trường cần tăng cường công tác truyền thông nội bộ, đào tạo nhân sự về BSC và ứng dụng phần mềm quản trị chiến lược để theo dõi tiến độ và kết quả thực hiện.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thể hiện tỷ lệ sinh viên tốt nghiệp, mức độ hài lòng của sinh viên theo từng tiêu chí, bảng phân bổ mục tiêu và chỉ tiêu KPI theo từng phương diện BSC, giúp minh họa rõ ràng mối quan hệ nhân quả và tiến độ thực hiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng và triển khai hệ thống BSC toàn diện:

    • Thiết lập hệ thống BSC chính thức cho toàn trường, bao gồm bản đồ chiến lược, mục tiêu, chỉ tiêu và các sáng kiến cụ thể.
    • Thời gian thực hiện: trong năm học 2024-2025.
    • Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu phối hợp với các phòng ban chức năng.

  2. Phân tầng BSC đến các khoa, phòng ban và cá nhân:

    • Phân bổ mục tiêu và chỉ tiêu KPI xuống từng đơn vị, đảm bảo sự gắn kết và trách nhiệm trong thực hiện.
    • Thời gian: triển khai ngay sau khi hoàn thiện hệ thống BSC cấp trường.
    • Chủ thể: Trưởng các khoa, phòng ban chịu trách nhiệm triển khai và báo cáo.

  3. Tăng cường công tác khảo sát và đánh giá sự hài lòng của sinh viên và các bên liên quan:

    • Thiết kế bảng khảo sát chi tiết, định kỳ và công khai kết quả để làm cơ sở cải tiến chất lượng đào tạo và dịch vụ.
    • Thời gian: bắt đầu từ học kỳ tiếp theo và thực hiện định kỳ hàng năm.
    • Chủ thể: Phòng Đào tạo phối hợp với Ban Đảm bảo chất lượng.

  4. Ứng dụng phần mềm quản trị chiến lược:

    • Áp dụng phần mềm để theo dõi tiến độ thực hiện các mục tiêu, chỉ tiêu và giải pháp chiến lược, hỗ trợ công tác ra quyết định.
    • Thời gian: trong vòng 12 tháng kể từ khi hệ thống BSC được xây dựng.
    • Chủ thể: Phòng Công nghệ thông tin phối hợp với Ban Quản lý chiến lược.

  5. Đào tạo nâng cao nhận thức và năng lực về BSC cho cán bộ, giảng viên:

    • Tổ chức các khóa đào tạo, hội thảo về BSC và quản trị chiến lược nhằm nâng cao hiệu quả triển khai.
    • Thời gian: liên tục trong năm học 2024-2025.
    • Chủ thể: Ban Tổ chức cán bộ phối hợp với các chuyên gia tư vấn.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban giám hiệu và lãnh đạo các trường đại học phi lợi nhuận:

    • Lợi ích: Áp dụng mô hình BSC để nâng cao hiệu quả quản trị chiến lược, cụ thể hóa mục tiêu và đo lường thành quả một cách khoa học.
    • Use case: Xây dựng hệ thống quản lý chiến lược phù hợp với đặc thù trường công lập.

  2. Phòng kế hoạch - tài chính và phòng đào tạo các trường đại học:

    • Lợi ích: Tham khảo cách thiết lập các chỉ tiêu KPI và phương pháp phân tích dữ liệu để đánh giá hiệu quả hoạt động.
    • Use case: Thiết kế hệ thống báo cáo và đánh giá định kỳ dựa trên BSC.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên cao học chuyên ngành quản trị kinh doanh, quản lý giáo dục:

    • Lợi ích: Nắm bắt cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu ứng dụng BSC trong lĩnh vực giáo dục đại học phi lợi nhuận.
    • Use case: Tham khảo mô hình nghiên cứu và phương pháp luận để phát triển đề tài tương tự.

  4. Các tổ chức tư vấn quản lý và phát triển giáo dục:

    • Lợi ích: Cung cấp mô hình và quy trình triển khai BSC thực tiễn tại trường đại học, làm cơ sở tư vấn cho các đơn vị giáo dục khác.
    • Use case: Xây dựng kế hoạch tư vấn và hỗ trợ triển khai hệ thống quản trị chiến lược.

Câu hỏi thường gặp

  1. Bảng điểm cân bằng (BSC) là gì và tại sao cần áp dụng trong trường đại học?
    BSC là hệ thống quản lý chiến lược giúp chuyển hóa tầm nhìn và chiến lược thành các mục tiêu, chỉ tiêu đo lường cụ thể trên bốn phương diện: tài chính, các bên liên quan, quy trình nội bộ và học tập - phát triển. Áp dụng BSC giúp trường đại học đánh giá hiệu quả hoạt động toàn diện, không chỉ dựa vào tài chính mà còn các yếu tố phi tài chính quan trọng.

  2. Phương diện “Các bên liên quan” trong BSC trường đại học bao gồm những ai?
    Ngoài sinh viên, còn có nhà tuyển dụng, cựu sinh viên, phụ huynh và cộng đồng. Đây là những nhóm khách hàng và đối tượng ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng đào tạo và uy tín của trường.

  3. Làm thế nào để xây dựng bản đồ chiến lược cho trường đại học?
    Bản đồ chiến lược là sơ đồ thể hiện mối quan hệ nhân quả giữa các mục tiêu chiến lược trên bốn phương diện BSC. Quá trình xây dựng bắt đầu từ sứ mệnh và tầm nhìn, xác định các mục tiêu chiến lược, sau đó liên kết các mục tiêu theo nguyên lý “nếu – thì” để tạo thành chuỗi giá trị.

  4. Phân tầng BSC có vai trò gì trong triển khai chiến lược?
    Phân tầng giúp chuyển các mục tiêu chiến lược cấp cao xuống các phòng ban, khoa và cá nhân, đảm bảo mọi thành viên hiểu rõ vai trò và trách nhiệm của mình trong việc thực hiện chiến lược chung, từ đó tăng cường sự phối hợp và hiệu quả thực thi.

  5. Làm sao để đánh giá hiệu quả của BSC sau khi triển khai?
    Cần thiết lập hệ thống đánh giá định kỳ dựa trên các chỉ tiêu KPI đã xác định, sử dụng phần mềm quản trị chiến lược để theo dõi tiến độ và kết quả, đồng thời tổ chức các cuộc họp rà soát, điều chỉnh kịp thời các giải pháp nhằm đảm bảo mục tiêu chiến lược được thực hiện hiệu quả.

Kết luận

  • Luận văn đã xây dựng thành công mô hình Bảng điểm cân bằng (BSC) phù hợp với đặc thù trường đại học phi lợi nhuận, tập trung vào bốn phương diện: Các bên liên quan, Quy trình hoạt động nội bộ, Học tập - Phát triển và Tài chính.
  • Thực trạng đo lường thành quả chiến lược tại Trường Đại học Bạc Liêu còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong việc đánh giá sự hài lòng của sinh viên và các bên liên quan.
  • Mô hình BSC được thiết kế có tính khả thi cao, với bản đồ chiến lược rõ ràng, các chỉ tiêu đo lường cụ thể và quy trình phân tầng đến các phòng ban, cá nhân.
  • Đề xuất các giải pháp triển khai BSC toàn diện, tăng cường khảo sát ý kiến, ứng dụng phần mềm quản trị và đào tạo nâng cao năng lực cán bộ.
  • Các bước tiếp theo bao gồm hoàn thiện hệ thống BSC, triển khai phân tầng, đánh giá định kỳ và điều chỉnh chiến lược nhằm nâng cao hiệu quả quản trị và phát triển bền vững của trường.

Call-to-action: Ban lãnh đạo và các phòng ban của Trường Đại học Bạc Liêu cần nhanh chóng triển khai các bước xây dựng và áp dụng BSC để nâng cao năng lực quản trị chiến lược, đồng thời các trường đại học phi lợi nhuận khác có thể tham khảo mô hình này để cải thiện hiệu quả hoạt động của mình.