I. Tổng Quan Về Thù Lao HĐQT Tại Công Ty Niêm Yết VN
Quản trị công ty ngày càng quan trọng trong bối cảnh cạnh tranh gay gắt. Không phải nhà đầu tư nào cũng có đủ năng lực điều hành doanh nghiệp hiệu quả. Do đó, các công ty cần nhà quản lý chuyên nghiệp. Khi quyền sở hữu và điều hành tách biệt, mâu thuẫn lợi ích có thể phát sinh giữa chủ sở hữu và nhà quản lý. Cơ chế quản trị doanh nghiệp bên trong và bên ngoài rất quan trọng để giảm thiểu mâu thuẫn. Hội đồng quản trị (HĐQT) là cơ chế quản trị bên trong, đại diện cho sự kết nối giữa nhà đầu tư và nhà quản lý. Mặc dù đặc điểm HĐQT thu hút sự chú ý, nhưng thù lao HĐQT lại chưa được quan tâm đúng mức. Một trong những lý do là giám đốc điều hành có đóng góp lớn hơn so với HĐQT, vai trò của HĐQT bị xem nhẹ, ngoại trừ các tình huống nghiêm trọng. Hơn nữa, thành viên HĐQT vừa theo dõi Ban Giám đốc, vừa đại diện cho cổ đông, dẫn đến khả năng không cân bằng lợi ích, hay còn gọi là “Vấn đề người đại diện” (Jensen, 1993).
1.1. Tầm Quan Trọng Của Thù Lao HĐQT Trong Quản Trị Công Ty
Nghiên cứu về thù lao HĐQT còn hạn chế so với lương giám đốc điều hành, do vai trò của HĐQT thường bị xem nhẹ. Tuy nhiên, HĐQT đóng vai trò quan trọng trong việc giám sát hoạt động của ban điều hành và bảo vệ quyền lợi của cổ đông. Việc gắn kết thù lao của thành viên HĐQT với thu nhập của cổ đông có thể tạo động lực để HĐQT cố gắng cải thiện hiệu quả công ty. Do đó, các thỏa thuận ưu đãi cần đáp ứng lợi ích cá nhân hợp lý cho thành viên HĐQT và giám đốc điều hành (Kumar và Sivaramakrishnan, 2008). Ngày càng có nhiều bằng chứng cho thấy thành viên HĐQT được trả lương theo cách thức giảm thiểu vấn đề người đại diện (Ertugrul và Hegde, 2008).
1.2. Nghiên Cứu Về Thù Lao HĐQT Tại Việt Nam Thực Trạng
Tại Việt Nam, do hạn chế về dữ liệu, chưa có nhiều nghiên cứu về vấn đề thù lao HĐQT. Điều này gây thiệt thòi cho nhà đầu tư, cổ đông và nhà quản trị. Do đó, nhu cầu hiểu biết về các yếu tố ảnh hưởng và mức độ tác động đến thù lao HĐQT là rất lớn. Nghiên cứu này nhằm cung cấp thông tin và bằng chứng khoa học bằng cách phân tích toàn diện các yếu tố quyết định mức thù lao trả cho HĐQT. Nghiên cứu dựa trên quan điểm người đại diện và các nghiên cứu nước ngoài để chia các yếu tố thành hai nhóm: đặc điểm công ty và đặc điểm HĐQT.
II. Thách Thức Về Thù Lao HĐQT và Vấn Đề Người Đại Diện
Trong bối cảnh các công ty Việt Nam, liệu thù lao thành viên HĐQT có được xây dựng để giảm bớt khả năng không cân bằng lợi ích giữa thành viên HĐQT và cổ đông, hay còn chịu sự tác động bởi những yếu tố khác quan trọng hơn? Nghiên cứu này đưa ra lời giải đáp cho mối quan tâm chưa được làm rõ này. Mục tiêu của nghiên cứu này là xác định hai nhóm yếu tố (i) đặc điểm công ty và (ii) đặc điểm HĐQT có khả năng tác động đến mức thù lao của HĐQT như thế nào. Nghiên cứu sử dụng số liệu thực tế thu thập từ các công ty niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam để kiểm nghiệm mức độ tác động của các yếu tố đến thù lao HĐQT nhằm xác định rõ đâu là các yếu tố có mức độ ảnh hưởng đáng kể đến thù lao HĐQT.
2.1. Mâu Thuẫn Lợi Ích Giữa HĐQT và Cổ Đông Vấn Đề Nhức Nhối
Thù lao HĐQT là một vấn đề nhạy cảm, liên quan đến lợi ích của cả HĐQT và cổ đông. Nếu thù lao quá cao, có thể gây ra sự bất mãn từ phía cổ đông, đặc biệt khi kết quả kinh doanh của công ty không tốt. Ngược lại, nếu thù lao quá thấp, có thể làm giảm động lực làm việc của thành viên HĐQT, ảnh hưởng đến hiệu quả quản trị công ty. Do đó, việc xác định mức thù lao hợp lý cho HĐQT là một thách thức lớn, đòi hỏi sự cân nhắc kỹ lưỡng và minh bạch.
2.2. Vai Trò Của Cơ Chế Quản Trị Trong Giải Quyết Mâu Thuẫn
Để giải quyết mâu thuẫn lợi ích giữa HĐQT và cổ đông, cần có các cơ chế quản trị hiệu quả. Các cơ chế này bao gồm việc tăng cường tính độc lập của HĐQT, nâng cao tính minh bạch trong việc công bố thông tin về thù lao, và thiết lập hệ thống đánh giá hiệu quả hoạt động của HĐQT dựa trên các KPI rõ ràng. Ngoài ra, việc tăng cường quyền lực của cổ đông, cho phép họ tham gia vào quá trình quyết định về chính sách thù lao, cũng là một giải pháp quan trọng.
III. Các Yếu Tố Về Quy Mô Ảnh Hưởng Đến Thù Lao Hội Đồng Quản Trị
Nghiên cứu được thực hiện thông qua khảo sát giới hạn trong phạm vi các công ty phi tài chính niêm yết trên sở giao dịch chứng khoán TP.HCM và HNX. Khảo sát loại bỏ các công ty thuộc lĩnh vực tài chính vì những đặc thù riêng có khả năng phá vỡ kết cấu chung và cung cấp những kết quả không mang tính thuyết phục cao. Các công ty niêm yết trên HOSE và HNX được lựa chọn vì các công ty này thoả mãn những quy định khắt khe hơn về vốn điều lệ, rủi ro kinh doanh, sự giám sát từ bên ngoài và công bố thông tin so với các công ty chưa niêm yết. Dữ liệu nghiên cứu được lấy từ năm 2008 đến năm 2014, đây là giai đoạn số lượng các công ty niêm yết tăng lên đáng kể đảm bảo cho việc chọn mẫu có tính đại diện cao hơn.
3.1. Tác Động của Quy Mô Công Ty Đến Thù Lao HĐQT
Quy mô công ty, thường được đo lường bằng tổng tài sản hoặc doanh thu, là một trong những yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến thù lao HĐQT. Các công ty lớn thường có hoạt động phức tạp hơn, đòi hỏi năng lực quản trị cao hơn từ HĐQT. Do đó, họ thường trả thù lao cao hơn để thu hút và giữ chân các thành viên HĐQT có kinh nghiệm và trình độ chuyên môn cao. Nghiên cứu của Trịnh Xuân Hoàng cũng cho thấy bằng chứng thực nghiệm về tác động đồng biến của quy mô công ty đến thù lao HĐQT.
3.2. Tác Động của Hiệu Quả Hoạt Động Đến Thù Lao HĐQT
Hiệu quả hoạt động của công ty, được thể hiện qua các chỉ số như lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu (ROE) hoặc lợi nhuận trên tài sản (ROA), cũng có tác động đáng kể đến thù lao HĐQT. Khi công ty hoạt động hiệu quả, tạo ra nhiều lợi nhuận, HĐQT thường được thưởng một khoản thù lao tương xứng. Điều này nhằm khuyến khích HĐQT tiếp tục duy trì và cải thiện hiệu quả hoạt động, mang lại lợi ích cho cổ đông. Theo nghiên cứu, hiệu quả hoạt động, quyền kiêm nhiệm, thành viên hội đồng quản trị độc lập và sở hữu gia đình có tác động đồng biến đến mức thù lao của HĐQT.
IV. Ảnh Hưởng Của Cơ Cấu Sở Hữu Đến Thù Lao Hội Đồng Quản Trị
Nghiên cứu sử dụng phương pháp thống kê định lượng với mô hình hồi quy ảnh hưởng ngẫu nhiên (REM), ảnh hưởng cố định (FEM) và mô hình hiệu chỉnh tổng quát (GLS) ước lượng kết quả nghiên cứu. Quá trình nghiên cứu thực nghiệm được tiến hành lần lượt theo các bước: Xác định các cơ sở dữ liệu có liên quan, tìm kiếm các nghiên cứu trước và các tạp chí học thuật có liên quan tới thù lao HĐQT, đặc điểm công ty, đặc điểm HĐQT. Sau khi có kết quả tìm kiếm, tiếp tục thực hiện tìm kiếm lặp lại để tập hợp thêm nhiều nguồn dữ liệu. Xác định các nghiên cứu có liên quan nếu đáp ứng hai tiêu chí.
4.1. Ảnh Hưởng của Tỷ Lệ Sở Hữu Cổ Phần Của HĐQT
Tỷ lệ sở hữu cổ phần của HĐQT có thể ảnh hưởng đến thù lao của họ. Khi thành viên HĐQT sở hữu một lượng lớn cổ phần, lợi ích của họ gắn liền với lợi ích của cổ đông, và họ có động lực để làm việc vì sự phát triển của công ty. Tuy nhiên, nếu tỷ lệ sở hữu quá cao, có thể tạo ra sự độc quyền và làm giảm tính độc lập của HĐQT. Nghiên cứu của Trịnh Xuân Hoàng cho thấy tác động nghịch biến của tỷ lệ sở hữu cổ phiếu của HĐQT đến thù lao HĐQT, tuy nhiên mức độ tác động không đáng kể.
4.2. Vai Trò Của Cổ Đông Lớn Đến Quyết Định Về Thù Lao
Cổ đông lớn có vai trò quan trọng trong việc quyết định về chính sách thù lao cho HĐQT. Họ có quyền lực và ảnh hưởng để đảm bảo rằng thù lao được trả phù hợp với hiệu quả hoạt động của công ty và lợi ích của cổ đông. Tuy nhiên, cũng cần lưu ý rằng cổ đông lớn có thể lạm dụng quyền lực của mình để áp đặt các quyết định có lợi cho bản thân, gây thiệt hại cho các cổ đông nhỏ.
V. Phân Tích Vai Trò Thành Viên Độc Lập Ảnh Hưởng Thù Lao
Tiến hành khảo sát các lý thuyết liên quan đến vấn đề nghiên cứu để xác định các yếu tố quyết định được sử dụng trong các mô hình thực nghiệm. Phân loại các yếu tố này thành hai nhóm các yếu tố ảnh hưởng từ các nghiên cứu thu thập được. Hai nhóm này bao gồm (i) đặc điểm công ty và (ii) đặc điểm HĐQT. Xây dựng các giả thuyết nghiên cứu và mô hình nghiên cứu. Sử dụng các phương pháp ước lượng mô hình hồi quy thích hợp và kiểm soát các khuyết tật (thực hiện bằng phần mềm Stata 12) để cho ra các kết quả và xem xét các kết quả này.
5.1. Ảnh Hưởng Của Thành Viên HĐQT Độc Lập Đến Thù Lao
Mức độ độc lập HĐQT là một yếu tố quan trọng khác ảnh hưởng đến thù lao. Các thành viên HĐQT độc lập có vai trò quan trọng trong việc giám sát hoạt động của ban điều hành và bảo vệ quyền lợi của cổ đông nhỏ. Do đó, việc có nhiều thành viên HĐQT độc lập có thể làm tăng thù lao, vì họ đòi hỏi mức thù lao cao hơn để bù đắp cho trách nhiệm và rủi ro của họ. Theo nghiên cứu, Thành viên hội đồng quản trị độc lập có tác động đồng biến đến mức thù lao của HĐQT.
5.2. Quyền Kiêm Nhiệm Và Tác Động Đến Mức Thù Lao Của HĐQT
Quyền kiêm nhiệm, khi một người vừa là thành viên HĐQT vừa là giám đốc điều hành (CEO), có thể ảnh hưởng đến thù lao HĐQT. Việc kiêm nhiệm có thể làm giảm tính độc lập của HĐQT và tạo ra mâu thuẫn lợi ích. Tuy nhiên, nó cũng có thể giúp HĐQT hiểu rõ hơn về hoạt động của công ty và đưa ra các quyết định sáng suốt hơn. Nghiên cứu của Trịnh Xuân Hoàng cho thấy quyền kiêm nhiệm có tác động đồng biến mạnh mẽ đến thù lao HĐQT.
VI. Kiến Nghị Để Thúc Đẩy Hiệu Quả Hoạt Động HĐQT
Sử dụng các kết quả thực nghiệm làm cơ sở để giải thích các mối quan hệ thông qua việc chấp nhận hay bác bỏ các giả thuyết đã đưa ra. Mục tiêu của nghiên cứu này là nhằm điều tra tìm kiếm bằng chứng xác định rõ đâu là yếu tố quyết định và có ảnh hưởng đáng kể đến thù lao HĐQT. Thông qua kết quả nghiên cứu để hiểu rõ hơn vấn đề thù lao HĐQT. Vì vậy, nghiên cứu mang lại một số đóng góp nhất định. Dựa vào kết quả phân tích định lượng tìm được về mối quan hệ này, các công ty, nhà đầu tư và chính các thành viên HĐQT có thể đưa ra các kế hoạch, chiến lược phù hợp có khả năng mang lại lợi ích cũng như hạn chế các tác động xấu.
6.1. Đối Với Cổ Đông Thương Lượng Chính Sách Thù Lao
Dựa trên kết quả nghiên cứu, các cổ đông có thể tin tưởng vào sự hiểu biết trong việc thương lượng về chính sách thù lao hoặc các điều chỉnh khác (quy mô HĐQT, cơ cấu lại danh mục và tỷ lệ sở hữu vốn) cho phù hợp để giảm thiểu tới mức thấp nhất các lợi ích bị mất đi. Để thúc đẩy hiệu quả hoạt động của HĐQT và đảm bảo lợi ích của cổ đông, cần có các giải pháp toàn diện, bao gồm việc cải thiện chính sách thù lao, nâng cao tính độc lập của HĐQT, tăng cường tính minh bạch trong việc công bố thông tin, và tăng cường quyền lực của cổ đông.
6.2. Đối Với Thành Viên HĐQT Phát Triển Các Yếu Tố Tăng Thù Lao
Cụ thể, các thành viên HĐQT đương nhiệm có thể tập trung phát triển các yếu tố tiềm năng làm tăng thù lao trên tinh thần cân bằng với lợi ích cổ đông. Thành viên hội đồng quản trị đương nhiệm có thể tập trung phát triển các yếu tố tiềm năng làm tăng thù lao trên tinh thần cân bằng với lợi ích cổ đông. Tóm lại, việc hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến thù lao HĐQT là rất quan trọng để xây dựng một hệ thống quản trị công ty hiệu quả và bền vững.
