Tổng quan nghiên cứu

Lợi nhuận là chỉ số tài chính quan trọng phản ánh hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp, đồng thời là cơ sở để các nhà quản lý và nhà đầu tư đưa ra quyết định chiến lược. Tính đến ngày 31/01/2020, trên Sở Giao dịch Chứng khoán Thành phố Hồ Chí Minh (HOSE) có 238 doanh nghiệp phi tài chính niêm yết được nghiên cứu trong giai đoạn 2015-2019. Qua phân tích báo cáo tài chính, có sự biến động rõ nét về lợi nhuận giữa các doanh nghiệp, với mức lợi nhuận trung bình trên vốn chủ sở hữu khoảng 12,1%, trong khi có doanh nghiệp đạt lợi nhuận cao nhất lên đến 172,6% và doanh nghiệp khác bị lỗ sâu tới -815,68%. Nghiên cứu nhằm phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến lợi nhuận của các doanh nghiệp phi tài chính niêm yết trên HOSE, tập trung vào các biến số như quy mô doanh nghiệp, cấu trúc vốn, thanh khoản và tài sản cố định hữu hình. Mục tiêu cụ thể là xác định mức độ và xu hướng ảnh hưởng của từng yếu tố, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm gia tăng lợi nhuận cho doanh nghiệp. Phạm vi nghiên cứu bao gồm 238 doanh nghiệp phi tài chính niêm yết trên HOSE trong giai đoạn 2015-2019, với dữ liệu tài chính được kiểm toán đầy đủ. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ các nhà quản lý tài chính doanh nghiệp và nhà đầu tư trong việc ra quyết định hiệu quả, đồng thời đóng góp vào kho tàng nghiên cứu về quản trị tài chính doanh nghiệp tại Việt Nam.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết tài chính doanh nghiệp trọng yếu:

  • Lý thuyết cấu trúc vốn Modigliani & Miller (M&M, 1958): Khẳng định cấu trúc vốn ảnh hưởng đến giá trị doanh nghiệp thông qua lá chắn thuế từ nợ vay, đồng thời chi phí vốn bình quân không đổi khi tăng tỷ lệ nợ vay trong điều kiện thị trường hoàn hảo.

  • Lý thuyết đánh đổi (Trade-off theory): Giải thích sự cân bằng giữa lợi ích từ lá chắn thuế và chi phí phá sản khi doanh nghiệp sử dụng nợ vay, từ đó xác định tỷ lệ nợ tối ưu nhằm tối đa hóa giá trị doanh nghiệp.

  • Lý thuyết quy mô kinh tế (Economies of scale): Doanh nghiệp có quy mô lớn có thể giảm chi phí bình quân nhờ phân bổ chi phí cố định và khai thác lợi thế chuyên môn hóa, từ đó cải thiện lợi nhuận.

  • Lý thuyết quản trị tài chính về thanh khoản: Thanh khoản cao giúp doanh nghiệp đáp ứng nghĩa vụ tài chính kịp thời, tạo uy tín và cơ hội tiếp cận nguồn vốn với chi phí thấp hơn.

  • Lý thuyết đòn bẩy hoạt động: Đầu tư nhiều vào tài sản cố định có thể làm tăng chi phí cố định, dẫn đến rủi ro kinh doanh cao hơn và ảnh hưởng tiêu cực đến lợi nhuận nếu không được quản lý hiệu quả.

Các khái niệm chính bao gồm: lợi nhuận (đo bằng tỷ suất sinh lời trên vốn chủ sở hữu - ROE), quy mô doanh nghiệp (logarit doanh thu thuần), cấu trúc vốn (tỷ lệ nợ trên tổng tài sản), thanh khoản (hệ số khả năng thanh toán hiện thời), và tài sản cố định hữu hình (tỷ trọng tài sản cố định trong tổng tài sản).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp phương pháp định tính và định lượng:

  • Nguồn dữ liệu: Dữ liệu thứ cấp từ báo cáo tài chính đã kiểm toán của 238 doanh nghiệp phi tài chính niêm yết trên HOSE trong giai đoạn 2015-2019, thu thập từ hệ thống FiinPro.

  • Phương pháp phân tích:

    • Thống kê mô tả để tổng quan đặc điểm các biến nghiên cứu.
    • Phân tích tương quan nhằm xác định mức độ và chiều hướng quan hệ giữa các biến.
    • Phân tích hồi quy dữ liệu bảng (panel data regression) sử dụng các mô hình Pooled OLS, Fixed Effects Model (FEM), Random Effects Model (REM) và phương pháp Ước lượng bình phương nhỏ nhất tổng quát (GLS) để kiểm định các giả thuyết nghiên cứu.
    • Kiểm định các khuyết tật mô hình như đa cộng tuyến (VIF < 10), phương sai sai số thay đổi (kiểm định White), tự tương quan (kiểm định Breusch-Godfrey) để đảm bảo tính chính xác của mô hình.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và xử lý dữ liệu trong năm học 2020-2021, phân tích và báo cáo kết quả trong cùng kỳ.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Ảnh hưởng của quy mô doanh nghiệp (SIZE):
    Hệ số hồi quy GLS là 0,0866 với mức ý nghĩa 1%, cho thấy quy mô doanh nghiệp có ảnh hưởng cùng chiều và có ý nghĩa thống kê đến lợi nhuận. Khi quy mô tăng, lợi nhuận cũng tăng theo, phù hợp với lý thuyết quy mô kinh tế. Giá trị trung bình log doanh thu thuần là 6,11, dao động từ 3,41 đến 8,28.

  2. Ảnh hưởng của cấu trúc vốn (LEV):
    Hệ số hồi quy GLS là -0,2458 với ý nghĩa 1%, cho thấy tỷ lệ nợ vay tăng 1% sẽ làm giảm lợi nhuận khoảng 0,25%. Mối quan hệ này là ngược chiều, phản ánh chi phí tài chính tăng cao khi sử dụng nợ nhiều, làm giảm lợi nhuận. Tỷ lệ nợ trung bình là 36,1%, có doanh nghiệp lên đến 96,3%.

  3. Ảnh hưởng của thanh khoản (LIQ):
    Mặc dù hệ số hồi quy là dương (0,0022), nhưng không có ý nghĩa thống kê, cho thấy thanh khoản không ảnh hưởng rõ ràng đến lợi nhuận trong mẫu nghiên cứu. Tuy nhiên, thanh khoản trung bình khá cao với hệ số khả năng thanh toán hiện thời trung bình 2,52 lần.

  4. Ảnh hưởng của tài sản cố định hữu hình (TANG):
    Hệ số hồi quy GLS là -0,0638 với mức ý nghĩa 5%, cho thấy tỷ trọng tài sản cố định hữu hình tăng sẽ làm giảm lợi nhuận. Điều này phù hợp với lý thuyết đòn bẩy hoạt động, khi đầu tư nhiều vào tài sản cố định làm tăng chi phí cố định và rủi ro kinh doanh.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy quy mô doanh nghiệp là yếu tố tích cực thúc đẩy lợi nhuận, phù hợp với các nghiên cứu trong và ngoài nước, đồng thời khẳng định vai trò của quy mô trong việc giảm chi phí và tăng hiệu quả sản xuất kinh doanh. Mối quan hệ ngược chiều giữa cấu trúc vốn và lợi nhuận phản ánh thực trạng nhiều doanh nghiệp sử dụng nợ vay quá mức, dẫn đến chi phí tài chính tăng cao, làm giảm lợi nhuận. Điều này cũng phù hợp với các nghiên cứu thực nghiệm tại Việt Nam và quốc tế.

Thanh khoản tuy có xu hướng cùng chiều với lợi nhuận nhưng không đạt mức ý nghĩa thống kê, có thể do sự khác biệt trong quản lý vốn lưu động giữa các doanh nghiệp. Tài sản cố định hữu hình có ảnh hưởng tiêu cực đến lợi nhuận, cho thấy việc đầu tư tài sản cố định cần được cân nhắc kỹ lưỡng để tránh lãng phí vốn và tăng rủi ro kinh doanh.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân phối lợi nhuận theo quy mô doanh nghiệp, biểu đồ tương quan giữa tỷ lệ nợ và lợi nhuận, cũng như bảng thống kê mô tả các biến chính để minh họa sự phân hóa trong mẫu nghiên cứu.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường quản lý quy mô doanh nghiệp:
    Doanh nghiệp cần xây dựng chiến lược mở rộng quy mô hợp lý, tận dụng lợi thế kinh tế quy mô để giảm chi phí và gia tăng lợi nhuận. Mục tiêu tăng trưởng doanh thu hàng năm khoảng 5-10%, thực hiện trong vòng 3-5 năm, do ban lãnh đạo và phòng kế hoạch chiến lược chịu trách nhiệm.

  2. Tối ưu hóa cấu trúc vốn:
    Giảm tỷ lệ nợ vay xuống mức hợp lý, ưu tiên sử dụng vốn chủ sở hữu và các nguồn vốn dài hạn để giảm chi phí tài chính và rủi ro thanh khoản. Mục tiêu giảm tỷ lệ nợ vay dưới 30% tổng tài sản trong 2 năm tới, do phòng tài chính và kế toán phối hợp thực hiện.

  3. Cải thiện quản trị thanh khoản:
    Mặc dù thanh khoản chưa ảnh hưởng rõ ràng đến lợi nhuận, doanh nghiệp cần duy trì hệ số khả năng thanh toán hiện thời trên 1,5 để đảm bảo khả năng thanh toán ngắn hạn, tránh rủi ro tài chính. Thực hiện thường xuyên kiểm soát dòng tiền và quản lý vốn lưu động, do bộ phận tài chính chịu trách nhiệm.

  4. Đánh giá và kiểm soát đầu tư tài sản cố định:
    Doanh nghiệp cần thận trọng trong đầu tư tài sản cố định, ưu tiên nâng cao hiệu quả sử dụng tài sản hiện có, tránh đầu tư dàn trải gây lãng phí vốn. Mục tiêu giảm tỷ trọng tài sản cố định hữu hình trong tổng tài sản xuống dưới 20% trong 3 năm, do ban quản lý dự án và phòng đầu tư phối hợp thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản lý tài chính doanh nghiệp:
    Giúp hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến lợi nhuận, từ đó xây dựng chiến lược tài chính hiệu quả, tối ưu hóa cấu trúc vốn và quản lý rủi ro tài chính.

  2. Nhà đầu tư và phân tích chứng khoán:
    Cung cấp cơ sở phân tích tài chính doanh nghiệp niêm yết trên HOSE, hỗ trợ đánh giá tiềm năng sinh lời và rủi ro đầu tư.

  3. Giảng viên và sinh viên ngành tài chính, kế toán:
    Là tài liệu tham khảo bổ ích cho việc giảng dạy và nghiên cứu chuyên sâu về quản trị tài chính doanh nghiệp và phân tích báo cáo tài chính.

  4. Cơ quan quản lý và hoạch định chính sách:
    Hỗ trợ đánh giá thực trạng tài chính doanh nghiệp niêm yết, từ đó xây dựng chính sách hỗ trợ phát triển doanh nghiệp bền vững.

Câu hỏi thường gặp

  1. Yếu tố nào ảnh hưởng mạnh nhất đến lợi nhuận doanh nghiệp?
    Quy mô doanh nghiệp và cấu trúc vốn là hai yếu tố có ảnh hưởng rõ rệt nhất, trong đó quy mô tăng làm lợi nhuận tăng, còn tỷ lệ nợ vay cao làm lợi nhuận giảm.

  2. Tại sao tỷ lệ nợ vay cao lại làm giảm lợi nhuận?
    Nợ vay cao dẫn đến chi phí tài chính tăng, rủi ro thanh khoản và phá sản cũng tăng, làm giảm lợi nhuận sau thuế của doanh nghiệp.

  3. Thanh khoản có vai trò như thế nào trong việc gia tăng lợi nhuận?
    Thanh khoản tốt giúp doanh nghiệp đáp ứng nghĩa vụ tài chính kịp thời, tạo uy tín và cơ hội tiếp cận nguồn vốn, tuy nhiên trong nghiên cứu này ảnh hưởng chưa rõ ràng do sự khác biệt trong quản lý vốn lưu động.

  4. Tại sao đầu tư tài sản cố định lại có thể làm giảm lợi nhuận?
    Đầu tư tài sản cố định làm tăng chi phí cố định và khấu hao, nếu không được quản lý hiệu quả sẽ làm tăng rủi ro kinh doanh và giảm lợi nhuận.

  5. Làm thế nào doanh nghiệp có thể tối ưu hóa cấu trúc vốn?
    Doanh nghiệp nên cân đối giữa vốn vay và vốn chủ sở hữu, ưu tiên vay dài hạn với lãi suất thấp, đồng thời kiểm soát chặt chẽ chi phí tài chính và rủi ro thanh khoản.

Kết luận

  • Quy mô doanh nghiệp có ảnh hưởng tích cực và có ý nghĩa thống kê đến lợi nhuận, doanh nghiệp nên phát triển quy mô hợp lý để tối ưu hóa lợi nhuận.
  • Cấu trúc vốn thể hiện qua tỷ lệ nợ vay có ảnh hưởng ngược chiều đến lợi nhuận, việc sử dụng nợ cần được kiểm soát chặt chẽ để tránh chi phí tài chính tăng cao.
  • Thanh khoản có xu hướng cùng chiều với lợi nhuận nhưng chưa có ý nghĩa thống kê rõ ràng trong mẫu nghiên cứu.
  • Tài sản cố định hữu hình có ảnh hưởng tiêu cực đến lợi nhuận, doanh nghiệp cần cân nhắc kỹ lưỡng trong đầu tư tài sản cố định.
  • Kết quả nghiên cứu được thực hiện trên dữ liệu 238 doanh nghiệp phi tài chính niêm yết trên HOSE giai đoạn 2015-2019, sử dụng phương pháp hồi quy GLS để đảm bảo tính chính xác.

Next steps: Doanh nghiệp nên áp dụng các giải pháp tối ưu hóa quy mô, cấu trúc vốn và quản lý tài sản cố định trong vòng 3-5 năm tới để gia tăng lợi nhuận bền vững. Các nhà nghiên cứu có thể mở rộng nghiên cứu với các ngành nghề khác hoặc giai đoạn thời gian mới để cập nhật xu hướng.

Call to action: Các nhà quản lý tài chính và nhà đầu tư hãy sử dụng kết quả nghiên cứu này làm cơ sở để xây dựng chiến lược tài chính hiệu quả, đồng thời tiếp tục theo dõi và phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến lợi nhuận trong bối cảnh thị trường biến động.