Các Yếu Tố Ảnh Hưởng Đến Hiệu Quả Kinh Doanh Của Ngân Hàng Thương Mại Cổ Phần Niêm Yết Trên Thị Trường Chứng Khoán Việt Nam

• Tác giả: Dương Thành Đồng
• Người hướng dẫn: Pgs. Hoàng Thị Thanh Hằng
• Trường học: Trường Đại Học Ngân Hàng Tp. Hồ Chí Minh
• Chuyên ngành: Tài chính Ngân hàng
• Đề tài: Các Yếu Tố Ảnh Hưởng Đến Hiệu Quả Kinh Doanh Của Ngân Hàng Thương Mại Cổ Phần Niêm Yết Trên Thị Trường Chứng Khoán Việt Nam
• Loại tài liệu: Luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2024
• Địa điểm: Tp. Hồ Chí Minh

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU ĐỀ TÀI
• 1.1. Lý do chọn đề tài
• 1.2. Mục tiêu nghiên cứu
• 1.3. Câu hỏi nghiên cứu
• 1.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
• 1.5. Phương pháp nghiên cứu
• 1.6. Đóng góp của luận văn
• 1.7. Kết cấu luận văn
• 2. CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ LƯỢC KHẢO NGHIÊN CỨU
• 2.1. Tổng quan về hiệu quả kinh doanh tại các ngân hàng thương mại
• 2.2. Khái niệm về hiệu quả
• 2.3. Hiệu quả kinh doanh tại các ngân hàng thương mại
• 2.4. Khái niệm hiệu quả kinh doanh tại các ngân hàng thương mại
• 2.5. Các phương pháp xác định hiệu quả kinh doanh của ngân hàng thương mại
• 2.5.1. Tỷ lệ lợi nhuận trên tổng tài sản bình quân (ROA)
• 2.5.2. Tỷ lệ lợi nhuận trên vốn chủ sở hữu bình quân
• 2.6. Các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả kinh doanh tại các ngân hàng thương mại
• 2.6.1. Các yếu tố bên trong ngân hàng
• 2.6.1.1. Quy mô ngân hàng
• 2.6.1.2. Tỷ lệ vốn chủ sở hữu
• 2.6.1.3. Tỷ lệ chi phí hoạt động
• 2.6.1.4. Tỷ lệ thanh khoản
• 2.6.1.5. Tăng trưởng dư nợ cho vay
• 2.6.1.6. Rủi ro tín dụng
• 2.6.2. Các yếu tố bên ngoài ngân hàng
• 2.6.2.1. Tốc độ tăng trưởng kinh tế
• 2.6.2.2. Tỷ lệ lạm phát
• 2.7. Tình hình nghiên cứu
• 2.7.1. Các nghiên cứu nước ngoài
• 2.7.2. Các nghiên cứu trong nước
• 2.8. Khoảng trống nghiên cứu
• 3. CHƯƠNG 3: MÔ HÌNH VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 3.1. Mô hình và giả thuyết nghiên cứu
• 3.1.1. Quy trình thực hiện nghiên cứu
• 3.1.2. Đề xuất mô hình nghiên cứu
• 3.1.3. Giả thuyết nghiên cứu
• 3.1.3.1. Quy mô ngân hàng
• 3.1.3.2. Tỷ lệ vốn chủ sở hữu
• 3.1.3.3. Tỷ lệ chi phí hoạt động
• 3.1.3.4. Tăng trưởng tín dụng
• 3.1.3.5. Tỷ lệ dự phòng rủi ro tín dụng
• 3.1.3.6. Tỷ lệ thanh khoản
• 3.1.3.7. Tăng trưởng tiền gửi huy động
• 3.1.3.8. Tốc độ tăng trưởng kinh tế
• 3.1.3.9. Tỷ lệ lạm phát
• 3.1.3.10. Sở hữu Nhà nước
• 3.1.3.11. Đại dịch Covid 19
• 3.2. Phương pháp nghiên cứu
• 3.2.1. Mẫu nghiên cứu và phương pháp thu thập số liệu
• 3.2.2. Phương pháp xử lý số liệu
• 4. CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN
• 4.1. Thống kê mô tả mẫu nghiên cứu
• 4.2. Tình hình thay đổi của tỷ suất ROA của các NHTMCP niêm yết tại Việt Nam từ năm 2013 – 2023
• 4.3. Thống kê mô tả các biến số trong mô hình nghiên cứu
• 4.4. Sự tương quan giữa các biến số độc lập trong mô hình nghiên cứu
• 4.5. Kết quả tính toán
• 4.6. Kết quả kiểm định cho các mô hình hồi quy
• 4.7. Kiểm định và khắc phục khuyết tật của mô hình REM
• 4.8. Kiểm định giả thuyết thống kê và thảo luận kết quả nghiên cứu
• 4.8.1. Kiểm định giả thuyết thống kê
• 4.8.2. Thảo luận kết quả nghiên cứu
• 5. CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ HÀM Ý CHÍNH SÁCH
• 5.1. Các hàm ý chính sách
• 5.1.1. Gia tăng quy mô ngân hàng
• 5.1.2. Gia tăng vốn chủ sở hữu
• 5.1.3. Quản lý tốt chi phí hoạt động
• 5.1.4. Đảm bảo tăng trưởng tín dụng ổn định
• 5.1.5. Giảm tỷ lệ dự phòng rủi ro tín dụng
• 5.1.6. Đảm bảo mức tăng trưởng tiền gửi huy động cần thiết
• 5.2. Hạn chế và hướng nghiên cứu tiếp theo
• 5.2.1. Hạn chế nghiên cứu
• 5.2.2. Hướng nghiên cứu tiếp theo
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC 1: DỮ LIỆU THU THẬP
• PHỤ LỤC 2: KẾT QUẢ TÍNH TOÁN

I. Tổng Quan Hiệu Quả Kinh Doanh Ngân Hàng TMCP Niêm Yết

Trong nền kinh tế, ngân hàng thương mại (NHTM) đóng vai trò trung gian tài chính quan trọng, huy động vốn từ các chủ thể thừa vốn và phân phối lại cho các đối tượng cần vốn. Khi kinh tế tăng trưởng, nhu cầu vay vốn tăng, giúp NHTM mở rộng hoạt động tín dụng. Quá trình hội nhập kinh tế quốc tế tạo ra cơ hội cho Việt Nam nói chung và hệ thống NHTM nói riêng, thu hút nguồn vốn, công nghệ, kinh nghiệm quản lý từ các nền kinh tế phát triển. Hiệu quả kinh doanh của các NHTM có ý nghĩa lớn, thể hiện qua việc nâng cao năng lực trung gian tài chính, huy động và phân bổ vốn hiệu quả, góp phần đáp ứng nhu cầu vốn cho sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. NHTM hoạt động hiệu quả cung cấp vốn tín dụng và dịch vụ với chi phí thấp hơn, nâng cao năng lực cạnh tranh và thúc đẩy kinh tế phát triển. Đồng thời, tăng cường tích lũy, hiện đại hóa công nghệ, nâng cao sức cạnh tranh, vươn ra thị trường quốc tế. Chính vì vậy ngành ngân hàng nhận được sự quan tâm đặc biệt và được giám sát chặt chẽ nhất trong nền kinh tế.

1.1. Khái niệm và vai trò của Ngân Hàng TMCP niêm yết

Ngân hàng TMCP niêm yết là các ngân hàng thương mại hoạt động theo hình thức công ty cổ phần và cổ phiếu được giao dịch trên thị trường chứng khoán. Vai trò của chúng là huy động vốn từ công chúng, cung cấp các dịch vụ tài chính và tín dụng, góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Các NHTMCP niêm yết phải tuân thủ các quy định nghiêm ngặt về công khai thông tin và quản trị doanh nghiệp.

1.2. Tầm quan trọng của Hiệu Quả Kinh Doanh ngân hàng

Hiệu quả kinh doanh ngân hàng đóng vai trò then chốt trong sự ổn định và phát triển của hệ thống tài chính. Ngân hàng hoạt động hiệu quả có khả năng cung cấp tín dụng với chi phí hợp lý, thu hút đầu tư, tạo công ăn việc làm và đóng góp vào ngân sách nhà nước. Ngược lại, ngân hàng hoạt động kém hiệu quả có thể gây ra rủi ro hệ thống, ảnh hưởng tiêu cực đến nền kinh tế. Điều này được thể hiện rõ qua các đợt khủng hoảng tài chính, nơi các ngân hàng yếu kém góp phần lan rộng tác động tiêu cực.

II. Thách Thức Ảnh Hưởng Đến Hiệu Quả Kinh Doanh Ngân Hàng

Hoạt động của các ngân hàng thương mại ở Việt Nam vẫn còn bộc lộ nhiều hạn chế, đặc biệt sau khi chịu ảnh hưởng của cuộc suy thoái kinh tế toàn cầu năm 2008. Năm 2013 - 2021, nợ xấu ngân hàng tăng cao. Trước thực trạng đó, Chính phủ và Ngân hàng Nhà nước (NHNN) đã có chủ trương tái cơ cấu hệ thống ngân hàng thương mại, cụ thể là Quyết định số 689/QD-TTg ngày 8/6/2022 về “Cơ cấu lại hệ thống TCTD gắn với xử lý nợ xấu giai đoạn 2021-2025”. Sự tăng trưởng nhanh chóng về số lượng các NHTM tại Việt Nam, đã đặt ra vấn đề cần quan tâm tới chất lượng trong hoạt động của hệ thống NHTM.

2.1. Tình hình nợ xấu và Rủi Ro Tín Dụng ngân hàng

Nợ xấu là một trong những thách thức lớn nhất đối với hiệu quả kinh doanh của ngân hàng. Tỷ lệ nợ xấu cao làm giảm lợi nhuận, tăng chi phí dự phòng rủi ro và ảnh hưởng đến khả năng cung cấp tín dụng. Các yếu tố ảnh hưởng đến nợ xấu bao gồm: điều kiện kinh tế vĩ mô, chất lượng quản trị tín dụng, và sự tuân thủ quy định pháp luật. Việc kiểm soát và xử lý nợ xấu là ưu tiên hàng đầu để đảm bảo an toàn và hiệu quả của hệ thống ngân hàng.

2.2. Cạnh Tranh ngân hàng và áp lực Thị Phần

Cạnh tranh ngân hàng ngày càng gay gắt, đặc biệt từ các ngân hàng nước ngoài và sự trỗi dậy của fintech. Áp lực thị phần buộc các ngân hàng phải giảm lãi suất cho vay, tăng chi phí marketing và phát triển sản phẩm mới. Điều này ảnh hưởng đến biên lợi nhuận và đòi hỏi các ngân hàng phải nâng cao hiệu quả hoạt động để duy trì hiệu quả kinh doanh.

2.3. Tác Động của Đại Dịch Covid 19 đến Hiệu Quả ngân hàng

Đại dịch Covid-19 đã gây ra những tác động tiêu cực đến nền kinh tế và hệ thống ngân hàng. Doanh nghiệp gặp khó khăn trong hoạt động sản xuất kinh doanh, dẫn đến nợ xấu tăng cao. Ngân hàng phải tăng cường trích lập dự phòng rủi ro, giảm lãi suất cho vay để hỗ trợ doanh nghiệp. Điều này ảnh hưởng đến doanh thu ngân hàng và lợi nhuận.

III. Quản Trị Nâng Cao Hiệu Quả Kinh Doanh Ngân Hàng TMCP

Các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động kinh doanh của hệ thống NHTM như: Trình độ kỹ thuật, năng lực quản lý, năng lực cạnh tranh, yếu tố quy mô,… cần được nhận dạng, đánh giá và phân tích một cách đúng đắn để tìm ra những giải pháp hoàn thiện, nâng cao, củng cố và tăng cường năng lực cạnh tranh của hệ thống NHTM tại Việt Nam. Đồng thời, tạo ra bước đột phá giúp cho ngành Ngân hàng Việt Nam phát triển nhanh chóng, toàn diện và bền vững để có thể vững vàng cạnh tranh hội nhập kinh tế quốc tế.

3.1. Tối ưu hóa Cơ Cấu Vốn và quản lý Tài Sản Nợ

Cơ cấu vốn hợp lý giúp ngân hàng giảm chi phí vốn và tăng lợi nhuận. Việc quản lý hiệu quả tài sản nợ, bao gồm tiền gửi, vay vốn, và các khoản nợ khác, là yếu tố quan trọng để đảm bảo thanh khoản và giảm rủi ro. Ngân hàng cần đa dạng hóa nguồn vốn, tối ưu hóa kỳ hạn và lãi suất để giảm thiểu chi phí và rủi ro.

3.2. Nâng cao Chất Lượng Nguồn Nhân Lực ngân hàng

Chất lượng nguồn nhân lực là yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả hoạt động của ngân hàng. Ngân hàng cần đầu tư vào đào tạo và phát triển nhân viên, thu hút và giữ chân nhân tài. Đội ngũ nhân viên có trình độ chuyên môn cao, kỹ năng quản lý tốt, và tinh thần trách nhiệm sẽ giúp ngân hàng nâng cao năng suất và giảm thiểu rủi ro.

3.3. Phát triển Hoạt Động Dịch Vụ và đa dạng hóa Thu Nhập

Ngoài hoạt động tín dụng truyền thống, ngân hàng cần phát triển các hoạt động dịch vụ như thanh toán, chuyển tiền, bảo hiểm, tư vấn tài chính để đa dạng hóa nguồn thu. Điều này giúp ngân hàng giảm sự phụ thuộc vào lãi suất cho vay, tăng tính ổn định của lợi nhuận và đáp ứng nhu cầu ngày càng đa dạng của khách hàng.

IV. Ứng Dụng Chuyển Đổi Số Ngân Hàng để Tăng Hiệu Quả

Để đạt được mục tiêu đề ra, đòi hỏi các Ngân hàng cần phải đánh giá lại hiệu quả hoạt động kinh doanh của mình một cách khách quan. Việc phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động kinh doanh giúp các nhà quản lý hệ thống ngân hàng nhận định được điểm mạnh và điểm yếu, từ đó đưa ra các chính sách phù hợp phát huy những điểm mạnh và khắc phục những điểm yếu nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động kinh doanh trong thời gian tới. Phấn đấu đến năm 2025 đạt trình độ phát triển của Nhóm 4 nước dẫn đầu khu vực ASEAN.

4.1. Ứng dụng Công Nghệ Thông Tin và tự động hóa quy trình

Ứng dụng công nghệ thông tin giúp ngân hàng tự động hóa các quy trình, giảm chi phí hoạt động, tăng năng suất và cải thiện chất lượng dịch vụ. Các công nghệ như trí tuệ nhân tạo (AI), học máy (machine learning), blockchain có thể được sử dụng để phân tích dữ liệu, quản lý rủi ro, và cung cấp các sản phẩm dịch vụ cá nhân hóa.

4.2. Phát triển Ngân Hàng Số và cải thiện Trải Nghiệm Khách Hàng

Phát triển ngân hàng số giúp ngân hàng tiếp cận khách hàng một cách nhanh chóng, thuận tiện và chi phí thấp. Cải thiện trải nghiệm khách hàng thông qua các ứng dụng di động, website, và các kênh tương tác trực tuyến khác giúp ngân hàng tăng cường sự gắn kết với khách hàng và thu hút khách hàng mới. Ngân hàng nên tập trung vào việc cung cấp các sản phẩm dịch vụ đơn giản, dễ sử dụng, và đáp ứng nhu cầu cá nhân của từng khách hàng.

4.3. Quản lý Dữ Liệu và phân tích rủi ro Tín Dụng

Quản lý dữ liệu hiệu quả giúp ngân hàng hiểu rõ hơn về khách hàng, thị trường, và rủi ro. Phân tích rủi ro tín dụng giúp ngân hàng đánh giá khả năng trả nợ của khách hàng, từ đó đưa ra các quyết định cho vay chính xác hơn. Ngân hàng cần xây dựng hệ thống quản lý dữ liệu tập trung, bảo mật, và tuân thủ các quy định pháp luật.

V. Nghiên Cứu Các Yếu Tố Ảnh Hưởng Đến ROA Ngân Hàng TMCP

Trong thời gian qua đã có một vài tác giả đã quan tâm và nghiên cứu vấn đề nêu trên tiêu biểu như Nguyễn Trần Thái Hà và Nguyễn Vĩnh Khương (2022); Tăng Mỹ Sáng và Nguyễn Quốc Anh (2022), Nguyễn Thị Thanh Bình và cộng sự (2022). Các nghiên cứu này được thực vào thời điểm, không gian khác nhau và người nghiên cứu cũng sử dụng các phương thức khác nhau nên kết quả nghiên cứu đa dạng và có nhiều phát hiện có giá trị. Tuy nhiên, cũng do cách tiếp cận khác nhau, phương pháp đánh giá cũng được sử dụng một cách đa dạng nên kết quả của các nghiên cứu về các yếu tố đánh giá hiệu quả hoạt động kinh doanh của các mô hình nghiên cứu cũng chưa được thống nhất. Khác với những nghiên cứu trước đây, do được thực hiện ở thời điểm hiện tại nên sẽ phù hợp hơn, gần gũi với thực tiễn hơn. Cũng từ các yêu cầu thiết thực đó, tác giả đã quyết định lựa chọn đề tài “Các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả kinh doanh của ngân hàng thương mại cổ phần niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam” làm luận văn thạc sĩ nhằm đánh giá cái nhìn tổng quan về HQKD của các NHTM niêm yết trên TTCK Việt Nam trong giai đoạn 2013 – 2023 và từ đó có những đề xuất cho các NHTM duy trì được sự ổn định với HQKD trong tương lai.

5.1. Quy Mô Ngân Hàng và Tác Động Đến Lợi Nhuận

Quy mô ngân hàng có thể ảnh hưởng đến lợi nhuận theo hai hướng. Một mặt, ngân hàng lớn có thể tận dụng lợi thế kinh tế theo quy mô để giảm chi phí hoạt động. Mặt khác, ngân hàng quá lớn có thể gặp khó khăn trong việc quản lý rủi ro và duy trì hiệu quả hoạt động. Các nghiên cứu trước đây cho thấy mối quan hệ giữa quy mô và lợi nhuận có thể là phi tuyến tính.

5.2. Tăng Trưởng Tín Dụng và Kiểm Soát Rủi Ro

Tăng trưởng tín dụng là yếu tố quan trọng để tăng doanh thu nhưng cũng tiềm ẩn rủi ro. Tăng trưởng tín dụng quá nhanh có thể dẫn đến nợ xấu tăng cao. Ngân hàng cần cân bằng giữa mục tiêu tăng trưởng và kiểm soát rủi ro tín dụng. Việc áp dụng các tiêu chuẩn cho vay chặt chẽ và quản lý rủi ro hiệu quả là cần thiết.

5.3. Tỷ Lệ Chi Phí Hoạt Động và quản lý Chi Phí

Tỷ lệ chi phí hoạt động phản ánh hiệu quả quản lý chi phí của ngân hàng. Tỷ lệ này càng thấp, ngân hàng càng hoạt động hiệu quả. Ngân hàng cần tìm cách giảm chi phí hoạt động bằng cách tự động hóa quy trình, tối ưu hóa nguồn nhân lực và giảm chi phí marketing. Quản lý chi phí hiệu quả giúp ngân hàng tăng lợi nhuận và nâng cao khả năng cạnh tranh.

VI. Kết Luận Giải Pháp Tối Ưu Hiệu Quả Ngân Hàng TMCP

Kết quả nghiên cứu cung cấp bằng chứng thực nghiệm giúp các NHTMCP niêm yết tại Việt Nam có thể lựa chọn các giải pháp thích hợp để tương ứng với các yếu tố ảnh hưởng đến HQKD tại NHTMCP niêm yết tại Việt Nam nhằm gia tăng lợi nhuận tại các ngân hàng để duy trì sự ổn định và sự hiệu quả trong kinh doanh trong tương lai. Đồng thời, nghiên cứu này là cơ sở tiếp nối cho các công trình tiếp theo có cùng lĩnh vực liên quan kế thừa hoặc mở rộng.

6.1. Đề xuất Chính Sách cho Ngân Hàng Nhà Nước

Ngân hàng Nhà nước (NHNN) cần tiếp tục hoàn thiện khung pháp lý và chính sách để hỗ trợ các NHTMCP nâng cao hiệu quả kinh doanh. Các chính sách cần tập trung vào việc khuyến khích chuyển đổi số, quản lý rủi ro, và tăng cường giám sát hoạt động ngân hàng. NHNN cũng cần tạo điều kiện cho các NHTMCP tiếp cận nguồn vốn và công nghệ mới.

6.2. Hàm Ý Quản Trị cho Các Ngân Hàng TMCP

Các NHTMCP cần tập trung vào việc nâng cao năng lực quản trị, kiểm soát rủi ro, và phát triển sản phẩm dịch vụ mới. Ngân hàng cần xây dựng chiến lược kinh doanh rõ ràng, tập trung vào phân khúc khách hàng mục tiêu, và đầu tư vào công nghệ. Đồng thời, ngân hàng cần chú trọng đến việc phát triển nguồn nhân lực và xây dựng văn hóa doanh nghiệp mạnh.

6.3. Hướng Nghiên Cứu Tiếp Theo và mở rộng phạm vi

Các nghiên cứu tiếp theo có thể tập trung vào việc phân tích sâu hơn các yếu tố phi tài chính ảnh hưởng đến hiệu quả kinh doanh ngân hàng, chẳng hạn như văn hóa doanh nghiệp, trách nhiệm xã hội, và quản lý môi trường. Nghiên cứu cũng có thể mở rộng phạm vi sang các loại hình ngân hàng khác, chẳng hạn như ngân hàng chính sách và ngân hàng liên doanh. Việc sử dụng các phương pháp định lượng tiên tiến hơn cũng có thể giúp làm rõ hơn mối quan hệ giữa các yếu tố và hiệu quả kinh doanh ngân hàng.

Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn 2013 – 2023, hệ thống ngân hàng thương mại cổ phần (NHTMCP) niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam đã trải qua nhiều biến động kinh tế vĩ mô và nội tại, ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả kinh doanh (HQKD). Với 23 ngân hàng chiếm hơn 65% tổng tài sản và thị phần hệ thống, nghiên cứu này tập trung phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến HQKD, được đo lường bằng tỷ suất lợi nhuận trên tổng tài sản bình quân (ROA). Mục tiêu chính là xác định các nhân tố nội bộ và bên ngoài tác động đến ROA, từ đó đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả kinh doanh cho các NHTMCP niêm yết.

Phạm vi nghiên cứu bao gồm dữ liệu tài chính của 23 ngân hàng trong 11 năm, giai đoạn có nhiều sự kiện kinh tế quan trọng như chính sách thắt chặt tín dụng năm 2015 – 2016, suy thoái kinh tế năm 2018 và đại dịch Covid-19 từ 2020 – 2021. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà quản lý ngân hàng và cơ quan quản lý nhằm cải thiện năng lực tài chính, quản trị rủi ro và tăng trưởng bền vững trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết hiệu quả kinh doanh và lý thuyết quản trị rủi ro ngân hàng. Hiệu quả kinh doanh được hiểu là khả năng tối đa hóa lợi nhuận từ các nguồn lực đầu vào, trong đó ROA là chỉ số đại diện cho hiệu quả sử dụng tài sản của ngân hàng. Các khái niệm chính bao gồm:

• Quy mô ngân hàng (SIZE): Tổng tài sản phản ánh sức mạnh tài chính và khả năng mở rộng thị phần.
• Tỷ lệ vốn chủ sở hữu (LEV): Đòn bẩy tài chính giúp giảm áp lực thanh toán và tăng khả năng đầu tư dài hạn.
• Tỷ lệ chi phí hoạt động (ME): Phản ánh hiệu quả quản lý chi phí vận hành.
• Tăng trưởng tín dụng (LOAN): Mức độ mở rộng dư nợ cho vay, ảnh hưởng đến lợi nhuận và rủi ro.
• Tỷ lệ dự phòng rủi ro tín dụng (LLR): Chi phí dự phòng cho các khoản nợ xấu, ảnh hưởng tiêu cực đến lợi nhuận.
• Tỷ lệ thanh khoản (LIQ): Khả năng đáp ứng nhu cầu vốn ngắn hạn.
• Tăng trưởng tiền gửi huy động (DGR): Mức độ huy động vốn từ khách hàng.
• Tốc độ tăng trưởng kinh tế (GDP): Môi trường kinh tế vĩ mô thuận lợi cho hoạt động ngân hàng.
• Tỷ lệ lạm phát (CPI): Ảnh hưởng đến chi phí và khả năng trả nợ của khách hàng.
• Cấu trúc sở hữu Nhà nước (STA): Ảnh hưởng đến chiến lược và khẩu vị rủi ro.
• Đại dịch Covid-19 (COVID): Tác động tiêu cực đến hoạt động và lợi nhuận ngân hàng.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng. Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ báo cáo tài chính hợp nhất đã kiểm toán của 23 NHTMCP niêm yết trong giai đoạn 2013 – 2023, tổng cộng 253 quan sát. Dữ liệu kinh tế vĩ mô lấy từ các nguồn uy tín như World Bank, IMF.

Phân tích định lượng được thực hiện bằng phần mềm STATA 14.0 với các bước: thống kê mô tả, phân tích tương quan, hồi quy đa biến (Pooled OLS, FEM, REM), kiểm định mô hình phù hợp (Hausman, F-test), và khắc phục khuyết tật bằng phương pháp FGLS. Cỡ mẫu đảm bảo theo công thức 50 + 8*m (m=11 biến độc lập), đủ điều kiện cho phân tích hồi quy đa biến.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Quy mô ngân hàng, tỷ lệ vốn chủ sở hữu và tỷ lệ chi phí hoạt động có ảnh hưởng tích cực đến ROA. Cụ thể, quy mô ngân hàng tăng 1% dẫn đến tăng ROA khoảng 0.15%, tỷ lệ vốn chủ sở hữu tăng 1 điểm phần trăm làm ROA tăng 0.12%, và tỷ lệ chi phí hoạt động tăng 1 điểm phần trăm cũng góp phần tăng ROA 0.10%.
2. Tăng trưởng tín dụng, tỷ lệ dự phòng rủi ro tín dụng, tăng trưởng tiền gửi, tốc độ tăng trưởng GDP, sở hữu Nhà nước và đại dịch Covid-19 ảnh hưởng tiêu cực đến ROA. Tăng trưởng tín dụng tăng 1% làm giảm ROA 0.08%, dự phòng rủi ro tăng 1 điểm phần trăm giảm ROA 0.11%, tăng trưởng tiền gửi giảm ROA 0.07%, tăng trưởng GDP giảm ROA 0.05%, sở hữu Nhà nước làm ROA giảm 0.09%, và đại dịch Covid-19 làm ROA giảm trung bình 0.13%.
3. Tỷ lệ thanh khoản và tỷ lệ lạm phát không có ý nghĩa thống kê ảnh hưởng đến ROA. Điều này cho thấy các biến này không tác động rõ ràng đến hiệu quả kinh doanh trong giai đoạn nghiên cứu.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy quy mô ngân hàng và vốn chủ sở hữu là những yếu tố then chốt giúp ngân hàng tăng khả năng sinh lời, phù hợp với các nghiên cứu trong và ngoài nước. Tỷ lệ chi phí hoạt động tăng có thể phản ánh việc đầu tư vào công nghệ và mở rộng dịch vụ, từ đó nâng cao hiệu quả. Ngược lại, tăng trưởng tín dụng và dự phòng rủi ro tín dụng ảnh hưởng tiêu cực do rủi ro nợ xấu gia tăng, làm giảm lợi nhuận. Tăng trưởng tiền gửi cũng gây áp lực chi phí lãi suất, làm giảm ROA.

Tác động tiêu cực của sở hữu Nhà nước phản ánh xu hướng thận trọng và hạn chế rủi ro, dẫn đến lợi nhuận thấp hơn. Đại dịch Covid-19 ảnh hưởng nghiêm trọng đến hoạt động ngân hàng do gián đoạn kinh tế và tăng nợ xấu. Việc tỷ lệ thanh khoản và lạm phát không có ý nghĩa thống kê có thể do các ngân hàng đã quản lý tốt thanh khoản và lạm phát trong giai đoạn nghiên cứu.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ đường thể hiện biến động ROA trung bình theo năm, bảng hồi quy đa biến với các hệ số và mức ý nghĩa, giúp minh họa rõ ràng các tác động của từng yếu tố.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường mở rộng quy mô ngân hàng: Đẩy mạnh huy động vốn và phát triển tài sản để nâng cao sức mạnh tài chính, hướng tới tăng ROA trong vòng 3-5 năm tới. Chủ thể thực hiện: Ban lãnh đạo ngân hàng và cổ đông.
2. Gia tăng tỷ lệ vốn chủ sở hữu: Khuyến khích phát hành cổ phiếu và tăng vốn điều lệ nhằm giảm áp lực thanh toán nợ, tạo điều kiện đầu tư dài hạn hiệu quả. Thời gian thực hiện: 2-4 năm. Chủ thể: Hội đồng quản trị và cơ quan quản lý.
3. Quản lý chi phí hoạt động hiệu quả: Tối ưu hóa chi phí vận hành, đầu tư công nghệ để nâng cao năng suất và giảm chi phí không cần thiết, cải thiện lợi nhuận. Thời gian: liên tục hàng năm. Chủ thể: Ban điều hành ngân hàng.
4. Kiểm soát tăng trưởng tín dụng và dự phòng rủi ro: Áp dụng chính sách tín dụng thận trọng, nâng cao chất lượng tín dụng, tăng cường dự phòng rủi ro để giảm thiểu tác động tiêu cực đến lợi nhuận. Thời gian: ngắn hạn và trung hạn. Chủ thể: Phòng quản lý rủi ro và ban lãnh đạo.
5. Định hướng chiến lược phù hợp với sở hữu Nhà nước: Cân bằng giữa an toàn và hiệu quả kinh doanh, tăng cường đổi mới quản trị để nâng cao lợi nhuận mà vẫn đảm bảo ổn định. Chủ thể: Cơ quan quản lý và ban lãnh đạo ngân hàng.
6. Chuẩn bị ứng phó với các biến động kinh tế vĩ mô và dịch bệnh: Xây dựng kế hoạch dự phòng, đa dạng hóa nguồn thu nhập và nâng cao khả năng thích ứng trong bối cảnh bất ổn. Thời gian: liên tục. Chủ thể: Ban quản trị và phòng chiến lược.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Ban lãnh đạo các ngân hàng thương mại cổ phần niêm yết: Giúp hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả kinh doanh, từ đó xây dựng chiến lược phát triển bền vững và nâng cao lợi nhuận.
2. Cơ quan quản lý nhà nước và Ngân hàng Nhà nước Việt Nam: Cung cấp cơ sở khoa học để điều chỉnh chính sách tín dụng, quản lý rủi ro và giám sát hoạt động ngân hàng hiệu quả hơn.
3. Các nhà nghiên cứu và học viên chuyên ngành Tài chính – Ngân hàng: Là tài liệu tham khảo quý giá về mô hình nghiên cứu, phương pháp phân tích và kết quả thực nghiệm trong lĩnh vực ngân hàng.
4. Nhà đầu tư và cổ đông ngân hàng: Giúp đánh giá chính xác hiệu quả hoạt động và tiềm năng phát triển của các ngân hàng niêm yết, từ đó đưa ra quyết định đầu tư hợp lý.

Câu hỏi thường gặp

1. ROA là gì và tại sao được chọn làm chỉ tiêu hiệu quả kinh doanh?
   ROA (Return on Assets) là tỷ suất lợi nhuận trên tổng tài sản, phản ánh khả năng sinh lời từ việc sử dụng tài sản của ngân hàng. ROA được chọn vì dễ đo lường, phản ánh tổng thể hiệu quả sử dụng nguồn lực và phù hợp với đặc thù ngân hàng.

2. Tại sao tăng trưởng tín dụng lại có ảnh hưởng tiêu cực đến hiệu quả kinh doanh?
   Tăng trưởng tín dụng nhanh có thể dẫn đến rủi ro nợ xấu tăng, chi phí dự phòng rủi ro cao hơn, làm giảm lợi nhuận và ROA. Việc kiểm soát chất lượng tín dụng là cần thiết để duy trì hiệu quả.

3. Tỷ lệ vốn chủ sở hữu ảnh hưởng thế nào đến hiệu quả kinh doanh?
   Tỷ lệ vốn chủ sở hữu cao giúp giảm áp lực thanh toán nợ, tạo nguồn vốn dài hạn ổn định cho đầu tư, từ đó nâng cao lợi nhuận và hiệu quả kinh doanh.

4. Đại dịch Covid-19 tác động ra sao đến các ngân hàng?
   Covid-19 làm gián đoạn hoạt động kinh tế, tăng nợ xấu và giảm nguồn thu ngân hàng, dẫn đến giảm hiệu quả kinh doanh và lợi nhuận trong giai đoạn đại dịch.

5. Làm thế nào để các ngân hàng cải thiện hiệu quả kinh doanh trong bối cảnh biến động kinh tế?
   Ngân hàng cần đa dạng hóa nguồn thu, quản lý rủi ro tín dụng chặt chẽ, tối ưu chi phí hoạt động và tăng cường vốn chủ sở hữu để nâng cao khả năng chống chịu và phát triển bền vững.

Kết luận

• Luận văn xác định 11 yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả kinh doanh của 23 NHTMCP niêm yết tại Việt Nam trong giai đoạn 2013 – 2023, với ROA làm chỉ tiêu đại diện.
• Quy mô ngân hàng, tỷ lệ vốn chủ sở hữu và chi phí hoạt động có ảnh hưởng tích cực đến ROA, trong khi tăng trưởng tín dụng, dự phòng rủi ro, tăng trưởng tiền gửi, GDP, sở hữu Nhà nước và Covid-19 tác động tiêu cực.
• Tỷ lệ thanh khoản và lạm phát không có ảnh hưởng đáng kể trong giai đoạn nghiên cứu.
• Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho các giải pháp quản trị nhằm nâng cao hiệu quả kinh doanh và khả năng cạnh tranh của các NHTMCP niêm yết.
• Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các đề xuất chính sách, theo dõi biến động kinh tế vĩ mô và mở rộng nghiên cứu với các chỉ tiêu hiệu quả khác để hoàn thiện hơn.

Hành động ngay: Các nhà quản lý ngân hàng và cơ quan quản lý nên áp dụng các giải pháp đề xuất để gia tăng hiệu quả kinh doanh, đồng thời tiếp tục nghiên cứu và cập nhật dữ liệu để thích ứng với môi trường kinh tế thay đổi nhanh chóng.