Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội của TP. Vũng Tàu, việc xây dựng, duy tu và nâng cấp các tuyến đường đóng vai trò quan trọng trong việc cải thiện hạ tầng giao thông, nâng cao chất lượng cuộc sống và thúc đẩy phát triển đô thị. Theo báo cáo của ngành, năm 2020, Ban Quản lý dự án đầu tư xây dựng 2 TP. Vũng Tàu được giao làm chủ đầu tư 49 dự án hạ tầng, trong đó 46 dự án liên quan đến giao thông với tổng kinh phí hơn 150 tỷ đồng. Trong điều kiện ngân sách Nhà nước hạn chế, sự tham gia của người dân về tài lực, vật lực và công sức lao động là yếu tố then chốt để đảm bảo thành công các dự án này.

Luận văn tập trung nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến sự tham gia của người dân trong việc xây dựng, duy tu và nâng cấp các tuyến đường trên địa bàn TP. Vũng Tàu. Mục tiêu cụ thể gồm: xác định các yếu tố tác động, đo lường mức độ ảnh hưởng và đề xuất các hàm ý quản trị nhằm gia tăng sự tham gia của người dân. Phạm vi nghiên cứu tập trung khảo sát người dân đang sinh sống và làm việc tại TP. Vũng Tàu trong giai đoạn năm 2020, với trọng tâm là các dự án hạ tầng giao thông.

Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn lớn trong việc hỗ trợ các cấp chính quyền TP. Vũng Tàu nâng cao hiệu quả huy động nguồn lực xã hội, đồng thời đóng góp về mặt lý thuyết khi xây dựng mô hình đo lường các yếu tố ảnh hưởng đến sự tham gia của người dân trong lĩnh vực phát triển hạ tầng giao thông đô thị.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên lý thuyết hành vi dự định (Theory of Planned Behavior - TPB) của Ajzen (1991, 2006) làm nền tảng phân tích. TPB cho rằng ý định hành vi của cá nhân chịu ảnh hưởng bởi ba yếu tố chính: thái độ đối với hành vi, chuẩn mực chủ quan (áp lực xã hội) và kiểm soát hành vi nhận thức (nhận thức về khả năng thực hiện hành vi).

Ngoài ra, nghiên cứu mở rộng mô hình bằng cách đưa vào các khái niệm chuyên ngành gồm:

  • Thái độ (Attitude): Mức độ cảm xúc tích cực hoặc tiêu cực của người dân đối với việc tham gia xây dựng, duy tu nâng cấp các tuyến đường.
  • Niềm tin (Belief): Niềm tin về tính đúng đắn, hợp lý và lợi ích của việc tham gia.
  • Áp lực xã hội (Social Pressure): Chuẩn mực chủ quan từ gia đình, bạn bè, cộng đồng và chính quyền thúc đẩy sự tham gia.
  • Nhận thức (Perception): Nhận thức về quyền lợi, trách nhiệm, sự minh bạch và hiệu quả của các dự án.

Mô hình nghiên cứu đề xuất kiểm định mối quan hệ giữa bốn yếu tố trên với sự tham gia của người dân trong các dự án hạ tầng giao thông.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng.

  • Nghiên cứu định tính: Thảo luận nhóm với 5 người dân tại TP. Vũng Tàu nhằm hiệu chỉnh và chuẩn hóa thang đo các khái niệm nghiên cứu, đảm bảo phù hợp với bối cảnh địa phương. Kết quả cho thấy 100% đồng thuận về tính đầy đủ và phù hợp của các yếu tố nghiên cứu.

  • Nghiên cứu định lượng: Thu thập dữ liệu qua khảo sát trực tiếp với mẫu chính thức gồm 215 người dân, sử dụng phương pháp chọn mẫu thuận tiện. Dữ liệu được xử lý bằng phần mềm SPSS và AMOS với các kỹ thuật phân tích:

    • Kiểm định độ tin cậy thang đo bằng hệ số Cronbach’s Alpha (tất cả các thang đo đều đạt trên 0,6).
    • Phân tích nhân tố khám phá (EFA) và phân tích nhân tố khẳng định (CFA) để đánh giá tính đơn hướng, giá trị hội tụ và phân biệt của các thang đo.
    • Phân tích mô hình cấu trúc tuyến tính (SEM) để kiểm định các giả thuyết nghiên cứu, sử dụng phương pháp ước lượng Maximum Likelihood (ML) và Bootstrap với 1000 lần lặp lại nhằm đánh giá độ tin cậy của các tham số.

Quy trình nghiên cứu được thực hiện theo hai giai đoạn: nghiên cứu sơ bộ (n=60) và nghiên cứu chính thức (n=215), đảm bảo tính khoa học và độ tin cậy của kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Ảnh hưởng của thái độ: Thái độ có tác động tích cực và mạnh nhất đến sự tham gia của người dân với hệ số β = 0,359. Khoảng 35,9% sự biến thiên ý định tham gia được giải thích bởi thái độ, cho thấy người dân có cảm nhận tích cực về dự án sẽ có xu hướng tham gia cao hơn.

  2. Ảnh hưởng của nhận thức: Nhận thức về quyền lợi, trách nhiệm và sự minh bạch trong dự án cũng có ảnh hưởng đáng kể với β = 0,319, chiếm khoảng 31,9% sự biến thiên ý định tham gia. Điều này phản ánh tầm quan trọng của việc nâng cao nhận thức cộng đồng trong việc huy động sự tham gia.

  3. Ảnh hưởng của áp lực xã hội: Áp lực xã hội từ gia đình, bạn bè và chính quyền có tác động tích cực với β = 0,264, giải thích 26,4% sự biến thiên. Sự kỳ vọng và khuyến khích từ môi trường xã hội thúc đẩy người dân tham gia nhiều hơn.

  4. Ảnh hưởng của niềm tin: Niềm tin vào tính đúng đắn và lợi ích của dự án cũng đóng vai trò quan trọng với β = 0,228, chiếm 22,8% sự biến thiên ý định tham gia.

Tổng thể, bốn yếu tố này giải thích được 66% sự biến thiên trong ý định tham gia của người dân, cho thấy mô hình có độ phù hợp cao.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với lý thuyết hành vi dự định và các nghiên cứu trước đây trong lĩnh vực hành vi xã hội và quản trị dự án. Thái độ tích cực là yếu tố quyết định hàng đầu, phản ánh rằng khi người dân nhận thấy lợi ích rõ ràng và có cảm xúc tích cực, họ sẽ chủ động tham gia. Nhận thức và niềm tin cũng đóng vai trò then chốt, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc truyền thông, minh bạch và tạo dựng lòng tin trong cộng đồng.

Áp lực xã hội thể hiện vai trò của các chuẩn mực và kỳ vọng xã hội trong việc thúc đẩy hành vi tham gia, phù hợp với các nghiên cứu về ảnh hưởng của môi trường xã hội trong hành vi cá nhân. Các dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện mức độ ảnh hưởng tương đối của từng yếu tố, hoặc bảng hệ số β và mức ý nghĩa thống kê để minh họa sự khác biệt về tác động.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này củng cố quan điểm rằng sự tham gia của người dân trong các dự án phát triển hạ tầng không chỉ phụ thuộc vào các yếu tố cá nhân mà còn chịu ảnh hưởng mạnh mẽ từ môi trường xã hội và nhận thức chung của cộng đồng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường truyền thông và nâng cao nhận thức: Cơ quan quản lý cần đẩy mạnh các chương trình tuyên truyền, cung cấp thông tin minh bạch về các dự án hạ tầng, quyền lợi và trách nhiệm của người dân nhằm nâng cao nhận thức cộng đồng. Mục tiêu tăng ít nhất 20% mức độ nhận thức trong vòng 12 tháng.

  2. Xây dựng và củng cố niềm tin: Tăng cường sự minh bạch trong quản lý dự án, công khai tiến độ và kết quả thực hiện để tạo dựng niềm tin vững chắc từ người dân. Chủ thể thực hiện là các ban quản lý dự án và chính quyền địa phương, với báo cáo định kỳ hàng quý.

  3. Khuyến khích sự tham gia tích cực qua các hình thức đa dạng: Tổ chức các buổi đối thoại, hội nghị cộng đồng, tạo điều kiện cho người dân đóng góp ý kiến và giám sát dự án. Mục tiêu tăng tỷ lệ người dân tham gia các hoạt động giám sát lên 30% trong 2 năm tới.

  4. Phát huy vai trò của áp lực xã hội tích cực: Khuyến khích các tổ chức xã hội, nhóm cộng đồng và các nhân vật có ảnh hưởng tham gia vận động, tạo áp lực xã hội tích cực để thúc đẩy sự tham gia của người dân. Thời gian thực hiện trong 18 tháng, phối hợp giữa chính quyền và các tổ chức xã hội.

Các giải pháp trên cần được triển khai đồng bộ, có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp chính quyền, ban quản lý dự án và cộng đồng dân cư nhằm đạt hiệu quả tối ưu.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo và cán bộ quản lý dự án hạ tầng giao thông: Giúp hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến sự tham gia của người dân, từ đó xây dựng chiến lược huy động nguồn lực xã hội hiệu quả.

  2. Nhà hoạch định chính sách đô thị: Cung cấp cơ sở khoa học để thiết kế các chính sách thúc đẩy sự tham gia cộng đồng trong phát triển hạ tầng, góp phần nâng cao chất lượng quản lý đô thị.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản trị kinh doanh, phát triển cộng đồng: Là tài liệu tham khảo quý giá về ứng dụng lý thuyết hành vi dự định trong nghiên cứu hành vi xã hội và phát triển mô hình nghiên cứu thực tiễn.

  4. Tổ chức xã hội và cộng đồng dân cư: Giúp nhận thức rõ vai trò và các yếu tố thúc đẩy sự tham gia, từ đó chủ động tham gia và phối hợp với chính quyền trong các dự án phát triển địa phương.

Câu hỏi thường gặp

1. Tại sao sự tham gia của người dân lại quan trọng trong các dự án hạ tầng?
Sự tham gia của người dân giúp huy động nguồn lực tài chính, vật chất và công sức lao động, đồng thời tăng tính minh bạch, giám sát và hiệu quả dự án. Ví dụ, tại TP. Vũng Tàu, người dân đóng góp đất đai, công lao động và giám sát thi công, góp phần nâng cao chất lượng công trình.

2. Các yếu tố nào ảnh hưởng mạnh nhất đến sự tham gia của người dân?
Thái độ tích cực đối với dự án có ảnh hưởng mạnh nhất (β = 0,359), tiếp theo là nhận thức (β = 0,319), áp lực xã hội (β = 0,264) và niềm tin (β = 0,228). Điều này cho thấy cảm nhận và nhận thức cá nhân đóng vai trò chủ đạo.

3. Làm thế nào để nâng cao nhận thức của người dân về các dự án hạ tầng?
Thông qua các chương trình tuyên truyền, cung cấp thông tin minh bạch, tổ chức đối thoại cộng đồng và giáo dục trên các phương tiện truyền thông đại chúng. Việc này giúp người dân hiểu rõ quyền lợi, trách nhiệm và lợi ích khi tham gia.

4. Áp lực xã hội tác động như thế nào đến sự tham gia?
Áp lực xã hội từ gia đình, bạn bè và chính quyền tạo ra kỳ vọng và động lực để người dân tham gia. Ví dụ, khi chính quyền địa phương khuyến khích và cộng đồng đồng thuận, người dân có xu hướng tham gia cao hơn.

5. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng để kiểm định mô hình?
Nghiên cứu sử dụng phân tích mô hình cấu trúc tuyến tính (SEM) với phương pháp ước lượng Maximum Likelihood và Bootstrap để kiểm định các giả thuyết và đánh giá độ tin cậy của mô hình.

Kết luận

  • Luận văn đã xây dựng và kiểm định thành công mô hình lý thuyết gồm bốn yếu tố: thái độ, niềm tin, áp lực xã hội và nhận thức ảnh hưởng đến sự tham gia của người dân trong các dự án xây dựng, duy tu nâng cấp tuyến đường tại TP. Vũng Tàu.
  • Thái độ và nhận thức là hai yếu tố có tác động mạnh nhất, giải thích phần lớn sự biến thiên trong ý định tham gia.
  • Mô hình nghiên cứu giải thích được 66% sự biến thiên ý định tham gia, cho thấy tính phù hợp và khả năng ứng dụng cao.
  • Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho các cấp chính quyền trong việc thiết kế các chính sách và giải pháp nâng cao sự tham gia của người dân.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, đánh giá hiệu quả thực tiễn và mở rộng nghiên cứu sang các lĩnh vực phát triển hạ tầng khác.

Hành động ngay hôm nay: Các nhà quản lý và chính sách cần áp dụng kết quả nghiên cứu để tăng cường sự phối hợp với cộng đồng, nâng cao hiệu quả các dự án phát triển hạ tầng tại TP. Vũng Tàu và các địa phương tương tự.