Tổng quan nghiên cứu
Ngành xây dựng tại Thành phố Hồ Chí Minh (TP.HCM) đã có sự phát triển nhanh chóng trong giai đoạn 2010-2019, đặc biệt là lĩnh vực xây dựng nhà cao tầng nhằm đáp ứng nhu cầu đô thị hóa và gia tăng dân số. Tổng sản phẩm ngành xây dựng của TP.HCM chiếm khoảng 17,24% so với cả nước, với giá trị sản xuất nhà cao tầng ước tính khoảng 20 nghìn tỷ đồng năm 2019. Tuy nhiên, quá trình thực hiện các dự án xây dựng nhà cao tầng tại TP.HCM gặp nhiều khó khăn, trong đó hiện tượng dự án bị tạm dừng, đình chỉ thi công là vấn đề nổi bật, gây ảnh hưởng tiêu cực đến tiến độ, chi phí và hiệu quả dự án.
Nghiên cứu tập trung phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến sự dừng chờ của dự án xây dựng nhà cao tầng tại TP.HCM trong giai đoạn 2010-2019, nhằm xác định và xếp hạng các nhóm yếu tố chính tác động đến hiện tượng này. Đồng thời, nghiên cứu đánh giá các ảnh hưởng do sự dừng chờ gây ra lên hiệu quả thực hiện dự án và đề xuất các giải pháp nhằm hạn chế tình trạng dừng chờ, nâng cao hiệu quả quản lý và thực hiện dự án xây dựng nhà cao tầng tại TP.HCM. Phạm vi nghiên cứu bao gồm các dự án nhà cao tầng trên địa bàn TP.HCM, với đối tượng khảo sát là các kỹ sư, kiến trúc sư, chuyên gia có kinh nghiệm trong lĩnh vực xây dựng nhà cao tầng.
Việc nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc giảm thiểu rủi ro, tổn thất kinh tế và nâng cao hiệu quả đầu tư xây dựng, góp phần phát triển bền vững ngành xây dựng và kinh tế TP.HCM nói riêng cũng như cả nước nói chung.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý dự án xây dựng, đặc biệt tập trung vào các khái niệm về tạm dừng (suspension), trì hoãn (delay) và chấm dứt (termination) dự án. Theo Luật Xây dựng số 50/2014/QH13, tạm dừng là việc tạm thời dừng một phần hoặc toàn bộ công việc xây dựng theo hợp đồng, khác với chấm dứt hợp đồng và trì hoãn tiến độ. Mô hình SEM (Structural Equation Modeling) được sử dụng để phân tích mối quan hệ giữa các yếu tố ảnh hưởng và sự dừng chờ dự án.
Ba nhóm yếu tố chính được xác định trong nghiên cứu gồm: (1) Chủ đầu tư và tư vấn; (2) Nhà thầu chính, nhà thầu phụ và nhà cung ứng; (3) Các yếu tố khác liên quan đến pháp lý, tài chính và môi trường dự án. Các khái niệm chính bao gồm: tạm dừng dự án, hiệu quả thực hiện dự án, rủi ro trong quản lý xây dựng, và mẫu hợp đồng FIDIC – một chuẩn mực quốc tế trong quản lý hợp đồng xây dựng nhằm phân chia rủi ro công bằng giữa các bên.
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định lượng và định tính. Dữ liệu được thu thập qua khảo sát ý kiến của khoảng 150 chuyên gia, kỹ sư, kiến trúc sư và các bên liên quan trong các dự án xây dựng nhà cao tầng tại TP.HCM giai đoạn 2010-2019. Mẫu khảo sát được chọn theo phương pháp lấy mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho các nhóm đối tượng tham gia dự án.
Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phần mềm SmartPLS với mô hình SEM để đánh giá các mối quan hệ nhân quả giữa các nhóm yếu tố ảnh hưởng và sự dừng chờ dự án. Các bước phân tích bao gồm kiểm định độ tin cậy thang đo (Cronbach’s Alpha), phân tích nhân tố khám phá (EFA), đánh giá tính hội tụ và phân biệt của các biến, cũng như phân tích hệ số tải ngoài và hệ số tác động (path coefficients). Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 2 đến tháng 6 năm 2021.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Mức độ dừng chờ dự án: Khoảng 65% dự án xây dựng nhà cao tầng tại TP.HCM từng trải qua trạng thái dừng chờ, với thời gian dừng trung bình từ 3 đến 12 tháng. Giai đoạn thường xảy ra dừng chờ nhiều nhất là trong quá trình thi công phần móng và hầm.
Các nhóm yếu tố ảnh hưởng: Kết quả mô hình SEM cho thấy nhóm yếu tố liên quan đến Chủ đầu tư và tư vấn có ảnh hưởng mạnh nhất đến sự dừng chờ với hệ số tác động khoảng 0.45, tiếp theo là nhóm Nhà thầu chính, nhà thầu phụ và nhà cung ứng (0.38), và nhóm các yếu tố khác (0.27). Các yếu tố nổi bật gồm năng lực quản lý của chủ đầu tư, khả năng tài chính, thủ tục pháp lý chưa hoàn chỉnh, và sự thay đổi thiết kế trong quá trình thi công.
Ảnh hưởng của dừng chờ lên hiệu quả dự án: Dừng chờ dự án làm tăng chi phí trung bình lên khoảng 30%, kéo dài tiến độ thực hiện dự án từ 20-40%, giảm chất lượng công trình và gây ra tranh chấp hợp đồng giữa các bên tham gia. Khoảng 70% người tham gia khảo sát đánh giá dừng chờ ảnh hưởng tiêu cực đến quan hệ hợp tác giữa các bên.
Mẫu hợp đồng FIDIC: Việc áp dụng mẫu hợp đồng FIDIC được đánh giá là giải pháp hiệu quả giúp phân chia rủi ro công bằng, giảm thiểu tranh chấp và hỗ trợ kiểm soát các yếu tố gây dừng chờ dự án.
Thảo luận kết quả
Nguyên nhân chủ yếu dẫn đến dừng chờ dự án là do năng lực quản lý hạn chế của chủ đầu tư và tư vấn, cùng với các vấn đề về tài chính và pháp lý. So sánh với các nghiên cứu quốc tế, kết quả tương đồng với các nguyên nhân phổ biến như giải phóng mặt bằng chưa hoàn tất, thay đổi thiết kế và thiếu hụt nguồn vốn. Việc sử dụng mô hình SEM giúp làm rõ mối quan hệ nhân quả giữa các nhóm yếu tố, cung cấp cơ sở khoa học cho việc ưu tiên giải pháp can thiệp.
Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ ảnh hưởng của từng nhóm yếu tố, bảng xếp hạng các nguyên nhân dừng chờ theo giá trị trung bình, và biểu đồ đường thể hiện mức độ tăng chi phí và kéo dài tiến độ do dừng chờ. Kết quả nghiên cứu góp phần làm rõ bức tranh thực trạng dừng chờ dự án xây dựng nhà cao tầng tại TP.HCM, từ đó hỗ trợ các bên liên quan xây dựng kế hoạch quản lý rủi ro hiệu quả hơn.
Đề xuất và khuyến nghị
Tăng cường năng lực quản lý chủ đầu tư và tư vấn: Đào tạo, nâng cao trình độ quản lý dự án, áp dụng các công cụ quản lý hiện đại nhằm giảm thiểu sai sót và xử lý kịp thời các vấn đề phát sinh. Thời gian thực hiện: 6-12 tháng, chủ thể: các chủ đầu tư, đơn vị tư vấn.
Hoàn thiện thủ tục pháp lý và quy trình cấp phép: Tuân thủ nghiêm ngặt các quy định pháp luật xây dựng, đảm bảo giấy phép xây dựng được cấp đầy đủ trước khi khởi công, tránh vi phạm dẫn đến tạm dừng thi công. Thời gian thực hiện: liên tục, chủ thể: cơ quan quản lý nhà nước và chủ đầu tư.
Áp dụng mẫu hợp đồng FIDIC chuẩn: Khuyến khích các bên sử dụng hợp đồng FIDIC để phân chia rủi ro công bằng, giảm thiểu tranh chấp và tăng cường kiểm soát tiến độ, chi phí dự án. Thời gian thực hiện: ngay trong giai đoạn ký kết hợp đồng, chủ thể: chủ đầu tư, nhà thầu.
Quản lý tài chính chặt chẽ: Chủ đầu tư cần đảm bảo nguồn vốn ổn định, kế hoạch tài chính rõ ràng, tránh tình trạng thiếu hụt vốn gây dừng chờ dự án. Thời gian thực hiện: trước và trong quá trình thi công, chủ thể: chủ đầu tư, nhà tài trợ.
Xây dựng kế hoạch bảo trì và bảo quản công trình khi dừng chờ: Đảm bảo công trình không bị hư hỏng trong thời gian tạm dừng, giảm thiểu chi phí sửa chữa khi tái khởi động. Thời gian thực hiện: ngay khi có lệnh dừng, chủ thể: nhà thầu, chủ đầu tư.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Chủ đầu tư dự án xây dựng nhà cao tầng: Nghiên cứu giúp hiểu rõ các yếu tố rủi ro dẫn đến dừng chờ, từ đó xây dựng kế hoạch quản lý dự án hiệu quả, giảm thiểu tổn thất tài chính và tiến độ.
Nhà thầu xây dựng và tư vấn quản lý dự án: Cung cấp cơ sở khoa học để nâng cao năng lực quản lý, phối hợp với chủ đầu tư và các bên liên quan nhằm hạn chế các nguyên nhân gây dừng chờ.
Cơ quan quản lý nhà nước về xây dựng: Hỗ trợ trong việc hoàn thiện chính sách, quy định pháp luật liên quan đến cấp phép và giám sát dự án xây dựng nhà cao tầng, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước.
Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý xây dựng: Tài liệu tham khảo quý giá về mô hình nghiên cứu SEM trong lĩnh vực xây dựng, cũng như các phân tích chuyên sâu về nguyên nhân và ảnh hưởng của dừng chờ dự án.
Câu hỏi thường gặp
Tại sao dự án xây dựng nhà cao tầng thường bị dừng chờ?
Nguyên nhân chính gồm năng lực quản lý hạn chế của chủ đầu tư, vấn đề tài chính, thủ tục pháp lý chưa hoàn chỉnh và thay đổi thiết kế trong quá trình thi công. Ví dụ, dự án Laimian City từng bị xử phạt do chưa có giấy phép xây dựng.Dừng chờ dự án ảnh hưởng như thế nào đến tiến độ và chi phí?
Dừng chờ làm tăng chi phí trung bình khoảng 30% và kéo dài tiến độ từ 20-40%, đồng thời giảm chất lượng công trình và gây tranh chấp hợp đồng. Dự án Metro Star đã đội chi phí lên 30% so với dự toán ban đầu do dừng chờ.Mẫu hợp đồng FIDIC có vai trò gì trong quản lý dự án?
FIDIC giúp phân chia rủi ro công bằng giữa các bên, giảm thiểu tranh chấp và hỗ trợ kiểm soát tiến độ, chi phí dự án, từ đó hạn chế các nguyên nhân gây dừng chờ.Làm thế nào để giảm thiểu rủi ro dừng chờ do thủ tục pháp lý?
Các bên cần tuân thủ nghiêm ngặt quy trình cấp phép xây dựng, hoàn thiện hồ sơ pháp lý trước khi khởi công, tránh vi phạm dẫn đến đình chỉ thi công.Ai chịu trách nhiệm bảo quản công trình khi dự án bị tạm dừng?
Theo quy định, nhà thầu phải bảo vệ công trình trong thời gian tạm dừng để tránh hư hỏng, mất mát, đồng thời phối hợp với chủ đầu tư để thực hiện các biện pháp bảo trì cần thiết.
Kết luận
- Nghiên cứu đã xác định ba nhóm yếu tố chính ảnh hưởng đến sự dừng chờ dự án xây dựng nhà cao tầng tại TP.HCM: Chủ đầu tư/tư vấn, nhà thầu và các yếu tố khác liên quan đến pháp lý, tài chính.
- Sự dừng chờ dự án gây ra tác động tiêu cực lớn đến chi phí, tiến độ, chất lượng và quan hệ hợp tác giữa các bên tham gia dự án.
- Mô hình SEM được áp dụng thành công để phân tích mối quan hệ giữa các yếu tố ảnh hưởng và sự dừng chờ, cung cấp cơ sở khoa học cho việc đề xuất giải pháp.
- Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao năng lực quản lý, hoàn thiện thủ tục pháp lý, áp dụng hợp đồng FIDIC và quản lý tài chính chặt chẽ để hạn chế dừng chờ.
- Nghiên cứu mở hướng cho các nghiên cứu tiếp theo về quản lý rủi ro và hiệu quả dự án xây dựng nhà cao tầng tại Việt Nam, đồng thời kêu gọi các bên liên quan áp dụng các giải pháp đề xuất để nâng cao hiệu quả đầu tư xây dựng.
Hành động tiếp theo là triển khai các giải pháp đề xuất trong thực tiễn quản lý dự án xây dựng nhà cao tầng tại TP.HCM nhằm giảm thiểu hiện tượng dừng chờ và nâng cao hiệu quả dự án.