Tổng quan nghiên cứu

Việc làm giàu vốn từ cho học sinh lớp 2 là một vấn đề quan trọng trong giáo dục tiểu học, đặc biệt trong bối cảnh thực hiện chương trình Giáo dục Phổ thông 2018. Theo khảo sát tại một số trường tiểu học ở Hải Phòng, có tới 78,1% giáo viên cho rằng hệ thống bài tập trong sách giáo khoa chưa đáp ứng đầy đủ nhu cầu làm giàu vốn từ cho học sinh. Đồng thời, 78,1% giáo viên cũng nhận định trình độ và khả năng học tập của học sinh còn hạn chế, gây khó khăn trong việc xây dựng bài tập phù hợp. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đề xuất các nguyên tắc xây dựng hệ thống bài tập làm giàu vốn từ theo nguyên tắc tích hợp, đồng thời xây dựng hệ thống bài tập cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả dạy học.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào nội dung môn Tiếng Việt lớp 2, trong đó chú trọng đến việc phát triển vốn từ thông qua các bài tập tích hợp trong các giờ học khác nhau. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc hỗ trợ giáo viên xây dựng tài liệu dạy học, đồng thời giúp học sinh phát triển vốn từ phong phú, nâng cao kỹ năng giao tiếp và học tập. Qua đó, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học, đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình và phát triển năng lực học sinh.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các cơ sở lý luận về ngôn ngữ học, tâm lý-ngôn ngữ học và tâm lý-giáo dục học. Trong đó, khái niệm từ được hiểu là đơn vị nhỏ nhất có nghĩa trong ngôn ngữ, có vai trò trung tâm trong hệ thống ngôn ngữ. Vốn từ được xem là tập hợp các từ mà cá nhân quen thuộc, bao gồm vốn từ chủ động và bị động. Việc làm giàu vốn từ là quá trình bổ sung và phát triển vốn từ hiện có, giúp học sinh sử dụng từ ngữ chính xác và linh hoạt hơn.

Quan điểm tích hợp trong dạy học được áp dụng làm nền tảng cho việc xây dựng hệ thống bài tập. Theo đó, dạy học tích hợp là sự kết hợp hữu cơ các nội dung, kỹ năng từ nhiều môn học thành một tổng thể thống nhất nhằm phát triển năng lực học sinh. Các nguyên tắc tích hợp bao gồm đảm bảo mục tiêu giáo dục, tính giao tiếp, tính tích hợp liên môn và phù hợp với đặc điểm nhận thức, hứng thú của học sinh.

Các khái niệm chính bao gồm: vốn từ, làm giàu vốn từ, dạy học tích hợp, nguyên tắc xây dựng bài tập, và kỹ năng sử dụng từ.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Phương pháp lý luận gồm phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa các tài liệu, công trình nghiên cứu liên quan đến dạy học làm giàu vốn từ và dạy học tích hợp. Phương pháp thực tiễn bao gồm điều tra khảo sát, quan sát, phỏng vấn giáo viên và học sinh tại các trường tiểu học trên địa bàn Hải Phòng.

Cỡ mẫu khảo sát gồm 32 giáo viên và học sinh lớp 2 từ các trường Tiểu học Lê Lợi, An Hòa, An Dương, Hồng Thái. Phương pháp thống kê toán học được sử dụng để xử lý số liệu thu thập được nhằm đánh giá thực trạng và rút ra kết luận.

Phương pháp thực nghiệm sư phạm được áp dụng để tổ chức thực nghiệm các dạng bài tập làm giàu vốn từ đã xây dựng, đánh giá hiệu quả qua kết quả học tập và mức độ hứng thú của học sinh. Thời gian nghiên cứu kéo dài trong năm học 2021-2022.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức của giáo viên về nguyên tắc xây dựng bài tập tích hợp: 84,3% giáo viên hiểu đúng nguyên tắc đảm bảo mục tiêu giáo dục và tính khoa học trong xây dựng bài tập; 93,8% nhận thức được nguyên tắc tích hợp; 87,5% chú trọng nguyên tắc giao tiếp; 78,1% quan tâm đến đặc điểm nhận thức và hứng thú của học sinh.

  2. Thực trạng hệ thống bài tập trong sách giáo khoa: 78,1% giáo viên cho rằng hệ thống bài tập hiện tại chưa đầy đủ và đa dạng để làm giàu vốn từ cho học sinh lớp 2; chỉ 6,2% đánh giá là đầy đủ.

  3. Khó khăn trong xây dựng bài tập: 78,1% giáo viên cho rằng trình độ học sinh còn hạn chế; 75% cho biết việc xây dựng bài tập theo nguyên tắc tích hợp tốn nhiều thời gian và công sức; 68,8% phản ánh học sinh chưa tự giác học tập; 62,5% giáo viên thiếu kinh nghiệm xây dựng bài tập tích hợp.

  4. Mức độ phát triển vốn từ qua các dạng bài tập: Các dạng bài tập như giải nghĩa từ bằng trực quan, phân loại từ, điền từ, đặt câu, viết đoạn văn đều được đánh giá ở mức tốt và rất tốt với tỷ lệ từ 34,4% đến 40,6% giáo viên nhận xét tích cực.

  5. Tần suất xây dựng bài tập tích hợp: 53,1% giáo viên xây dựng bài tập tùy thuộc vào thời điểm và nội dung cụ thể; chỉ 21,9% thực hiện thường xuyên.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy giáo viên đã có nhận thức tương đối đầy đủ về các nguyên tắc xây dựng bài tập làm giàu vốn từ theo nguyên tắc tích hợp, tuy nhiên việc áp dụng vào thực tế còn hạn chế do nhiều khó khăn khách quan và chủ quan. Trình độ học sinh lớp 2 còn thấp, vốn từ hạn chế, cùng với việc thiếu kinh nghiệm và thời gian của giáo viên là những nguyên nhân chính.

So sánh với các nghiên cứu trước đây, kết quả này phù hợp với nhận định rằng việc dạy từ và làm giàu vốn từ cần được tích hợp trong nhiều hoạt động học tập và giao tiếp, không nên tách rời. Việc xây dựng bài tập đa dạng, có nhiều đáp án mở giúp học sinh phát triển tư duy và vận dụng vốn từ linh hoạt hơn.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ giáo viên đánh giá mức độ đầy đủ của bài tập trong sách giáo khoa, biểu đồ tròn về các khó khăn gặp phải, và bảng phân loại các dạng bài tập theo mức độ phát triển vốn từ.

Ý nghĩa của nghiên cứu là làm rõ thực trạng và đề xuất giải pháp xây dựng hệ thống bài tập phù hợp, góp phần nâng cao chất lượng dạy học Tiếng Việt lớp 2 theo chương trình mới.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng hệ thống bài tập đa dạng, tích hợp liên môn: Thiết kế các bài tập làm giàu vốn từ gắn liền với các chủ đề trong chương trình Tiếng Việt và các môn học khác, đảm bảo tính liên kết và phát triển năng lực giao tiếp. Thời gian thực hiện trong năm học, do các tổ chuyên môn phối hợp xây dựng.

  2. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn về xây dựng bài tập theo nguyên tắc tích hợp, nâng cao kỹ năng thiết kế và vận dụng bài tập phù hợp với đặc điểm học sinh lớp 2. Thực hiện định kỳ hàng năm, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học sư phạm.

  3. Khuyến khích giáo viên tự xây dựng và chia sẻ bài tập: Tạo môi trường chia sẻ tài liệu, kinh nghiệm qua các diễn đàn chuyên môn, mạng xã hội giáo dục để giáo viên có thể học hỏi và phát triển hệ thống bài tập cá nhân. Thời gian triển khai liên tục, do các trường và phòng giáo dục chủ trì.

  4. Tăng cường sử dụng phương tiện trực quan, công nghệ: Ứng dụng tranh ảnh, video, phần mềm học tập để hỗ trợ giải nghĩa từ và làm giàu vốn từ, giúp học sinh hứng thú và tiếp thu hiệu quả hơn. Thực hiện trong các tiết học và hoạt động ngoại khóa, do giáo viên và nhà trường phối hợp.

  5. Đánh giá và điều chỉnh hệ thống bài tập thường xuyên: Thu thập phản hồi từ giáo viên và học sinh để điều chỉnh nội dung, hình thức bài tập phù hợp với năng lực và nhu cầu thực tế. Thực hiện định kỳ mỗi học kỳ, do tổ chuyên môn và ban giám hiệu nhà trường đảm nhận.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên Tiếng Việt tiểu học: Nhận được hướng dẫn cụ thể về xây dựng bài tập làm giàu vốn từ theo nguyên tắc tích hợp, giúp nâng cao chất lượng giảng dạy và phát triển năng lực học sinh.

  2. Nhà quản lý giáo dục: Có cơ sở để xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo và hỗ trợ giáo viên trong việc đổi mới phương pháp dạy học, đặc biệt trong bối cảnh triển khai chương trình GDPT 2018.

  3. Sinh viên ngành Giáo dục Tiểu học: Tài liệu tham khảo quý giá để hiểu rõ về lý thuyết và thực tiễn dạy học làm giàu vốn từ, chuẩn bị tốt cho công tác giảng dạy tương lai.

  4. Các nhà nghiên cứu giáo dục: Cung cấp dữ liệu thực nghiệm và phân tích sâu sắc về việc xây dựng hệ thống bài tập tích hợp, làm nền tảng cho các nghiên cứu tiếp theo về đổi mới phương pháp dạy học ngôn ngữ.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao làm giàu vốn từ lại quan trọng đối với học sinh lớp 2?
    Làm giàu vốn từ giúp học sinh phát triển khả năng giao tiếp, tư duy và học tập hiệu quả. Vốn từ phong phú giúp các em diễn đạt chính xác, hiểu sâu sắc nội dung học tập và tham gia giao tiếp xã hội tự tin hơn.

  2. Nguyên tắc tích hợp trong xây dựng bài tập là gì?
    Nguyên tắc tích hợp là kết hợp các nội dung, kỹ năng từ nhiều môn học thành một tổng thể thống nhất, giúp học sinh vận dụng kiến thức linh hoạt trong các tình huống thực tế, phát triển năng lực toàn diện.

  3. Khó khăn lớn nhất khi xây dựng bài tập làm giàu vốn từ là gì?
    Khó khăn chính là trình độ học sinh còn hạn chế, giáo viên thiếu kinh nghiệm và thời gian để thiết kế bài tập phù hợp, cũng như hệ thống bài tập trong sách giáo khoa chưa đa dạng và đầy đủ.

  4. Làm thế nào để bài tập làm giàu vốn từ kích thích hứng thú học sinh?
    Bài tập cần có tính mới mẻ, đa dạng hình thức, gắn liền với đời sống và tình huống giao tiếp thực tế, có mức độ khó tăng dần để học sinh cảm thấy thách thức nhưng không quá khó khăn.

  5. Phương pháp nào giúp giáo viên xây dựng bài tập hiệu quả?
    Giáo viên nên áp dụng phương pháp tích hợp liên môn, sử dụng trực quan sinh động, tạo nhiều đáp án mở để học sinh vận dụng vốn từ, đồng thời thường xuyên thu thập phản hồi để điều chỉnh bài tập phù hợp.

Kết luận

  • Luận văn đã đề xuất và xây dựng hệ thống bài tập làm giàu vốn từ cho học sinh lớp 2 theo nguyên tắc tích hợp, phù hợp với chương trình GDPT 2018.
  • Khảo sát thực trạng cho thấy giáo viên nhận thức tốt về tầm quan trọng nhưng còn gặp nhiều khó khăn trong thực hiện.
  • Hệ thống bài tập được thiết kế đa dạng, có mức độ khó tăng dần, giúp phát triển vốn từ và kỹ năng sử dụng từ cho học sinh.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm hỗ trợ giáo viên xây dựng bài tập hiệu quả, tăng cường đào tạo và ứng dụng công nghệ.
  • Tiếp tục thực nghiệm và điều chỉnh hệ thống bài tập trong các năm học tiếp theo để nâng cao chất lượng dạy học Tiếng Việt tiểu học.

Hành động tiếp theo: Giáo viên và nhà trường nên áp dụng hệ thống bài tập đã xây dựng, đồng thời tham gia các khóa bồi dưỡng để nâng cao năng lực thiết kế bài tập tích hợp. Các nhà quản lý giáo dục cần hỗ trợ về chính sách và nguồn lực để triển khai hiệu quả.