Tổng quan nghiên cứu

Ngành công nghiệp chiếu sáng toàn cầu đang trải qua sự chuyển đổi mạnh mẽ với sự phát triển vượt bậc của công nghệ LED, được dự báo đạt doanh thu khoảng 110 tỷ Euro vào năm 2020. Tại Việt Nam, Công ty Cổ phần Bóng đèn Điện Quang là một trong những doanh nghiệp tiên phong trong lĩnh vực chiếu sáng, với hơn 1.000 sản phẩm đa dạng và hệ thống sản xuất hiện đại. Tuy nhiên, để hội nhập sâu rộng vào chuỗi giá trị toàn cầu, Điện Quang cần xây dựng và nâng cấp chuỗi giá trị phù hợp với xu thế công nghệ và thị trường quốc tế. Mục tiêu nghiên cứu là phân tích chuỗi giá trị ngành công nghiệp chiếu sáng toàn cầu và Việt Nam, từ đó xây dựng chuỗi giá trị của Điện Quang nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh và mở rộng thị trường quốc tế trong vòng 5 năm gần đây. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc định hướng chiến lược phát triển bền vững, gia tăng giá trị gia tăng và thu nhập cho doanh nghiệp trong bối cảnh toàn cầu hóa và cạnh tranh ngày càng khốc liệt.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết chính về chuỗi giá trị: lý thuyết của Michael Porter và lý thuyết chuỗi giá trị toàn cầu của Kaplinsky và Morris. Theo Porter, chuỗi giá trị bao gồm các hoạt động sơ cấp như hậu cần đầu vào, vận hành, hậu cần đầu ra, marketing và dịch vụ, cùng các hoạt động hỗ trợ như cơ sở hạ tầng, quản lý nguồn nhân lực, phát triển công nghệ và thu mua. Lý thuyết này giúp phân tích các hoạt động tạo ra giá trị và lợi thế cạnh tranh của doanh nghiệp. Trong khi đó, Kaplinsky và Morris mở rộng phạm vi chuỗi giá trị ra toàn cầu, bao gồm các công đoạn từ thiết kế, sản xuất, phân phối đến tiêu dùng và tái chế, đồng thời phân loại chuỗi giá trị toàn cầu thành chuỗi do người sản xuất chi phối và chuỗi do người mua chi phối. Các khái niệm chuyên ngành như SMT (Surface Mount Technology), ODM (Original Design Manufacturer), OEM (Original Equipment Manufacturer) cũng được áp dụng để phân tích các công đoạn sản xuất và gia công trong chuỗi giá trị ngành chiếu sáng.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa thu thập dữ liệu thứ cấp và phỏng vấn chuyên gia. Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo ngành, tài liệu khoa học, nghiên cứu thị trường và các chuỗi giá trị đã công bố. Phỏng vấn trực tiếp ban lãnh đạo Công ty CP Bóng đèn Điện Quang gồm Chủ tịch Hội đồng Quản trị, Phó Tổng Giám đốc phụ trách kỹ thuật và Phó Tổng Giám đốc phụ trách hành chính nhằm thu thập thông tin về hoạt động sản xuất, công nghệ, chuỗi cung ứng và chiến lược phát triển. Cỡ mẫu phỏng vấn là 3 người chủ chốt, được lựa chọn theo phương pháp phi xác suất nhằm đảm bảo tính chuyên môn và độ tin cậy. Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp so sánh, đánh giá vị thế cạnh tranh từng khâu trong chuỗi giá trị, xác định điểm mạnh, điểm yếu và điểm nghẽn để đề xuất giải pháp nâng cấp chuỗi giá trị. Thời gian nghiên cứu tập trung trong vòng 5 năm gần đây, phù hợp với sự biến động nhanh của ngành công nghiệp chiếu sáng.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Chuỗi giá trị hiện tại của Điện Quang có sự chủ động cao trong các hoạt động sơ cấp như logistics đầu vào với hệ thống nhà cung cấp rộng khắp trong nước và quốc tế, vận hành sản xuất với công nghệ SMT phát triển gần 10 năm, sản xuất đèn LED và bộ đèn LED, cùng dịch vụ lắp đặt và thiết kế chiếu sáng đạt chuẩn quốc tế. Hệ thống phân phối gồm hơn 150 nhà phân phối và 10.000 điểm bán lẻ trên toàn quốc giúp tăng khả năng tiếp cận khách hàng.

  2. Điện Quang còn hạn chế trong một số khâu công nghệ then chốt, đặc biệt là công nghệ đóng gói LED (LED packaging) và sản xuất chi tiết kim loại (nhựa, nhôm). Công nghệ đóng gói LED chưa được làm chủ và thị trường cạnh tranh gay gắt do sự phát triển mạnh mẽ của các doanh nghiệp Trung Quốc, khiến Điện Quang khó cạnh tranh trên thị trường toàn cầu. Công nghệ sản xuất chi tiết kim loại phụ thuộc nhiều vào nhà cung cấp bên ngoài, gây khó khăn trong việc cải tiến và chủ động sản xuất.

  3. Năng lực cạnh tranh của Điện Quang trên thị trường toàn cầu được đánh giá khác nhau theo từng khâu: công nghệ SMT và sản xuất đèn LED có mức độ cạnh tranh khá cao (điểm 4 trên thang 5), trong khi công nghệ đóng gói LED và sản xuất module LED còn thấp (điểm 1-2). Điều này cho thấy Điện Quang cần tập trung đầu tư nâng cao năng lực ở các khâu yếu để gia tăng giá trị và mở rộng thị trường quốc tế.

  4. Mô hình “Nụ cười Stan Shih” cho thấy Điện Quang đang tập trung nhiều vào khâu sản xuất, vốn có giá trị gia tăng thấp, trong khi các khâu thiết kế, R&D và dịch vụ sau bán hàng có giá trị gia tăng cao hơn nhưng chưa được khai thác tối đa. Đây là điểm nghẽn cần được khắc phục để nâng cao lợi thế cạnh tranh.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy Điện Quang đã xây dựng được chuỗi giá trị tương đối hoàn chỉnh trong ngành công nghiệp chiếu sáng Việt Nam, với sự chủ động trong nhiều khâu sản xuất và phân phối. Tuy nhiên, khi so sánh với chuỗi giá trị toàn cầu, Điện Quang còn nhiều điểm yếu ở các khâu công nghệ cao như đóng gói LED và sản xuất module LED, do thiếu nguồn lực đầu tư và cạnh tranh khốc liệt từ các doanh nghiệp Trung Quốc và các tập đoàn đa quốc gia. Việc tập trung vào sản xuất theo mô hình OEM/ODM giúp Điện Quang duy trì hoạt động nhưng không tạo ra giá trị gia tăng cao, hạn chế khả năng phát triển bền vững trên thị trường quốc tế.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ đánh giá mức độ cạnh tranh từng khâu trong chuỗi giá trị, giúp minh họa rõ ràng điểm mạnh và điểm yếu của Điện Quang. Bảng so sánh chuỗi giá trị ngành chiếu sáng Việt Nam và toàn cầu cũng làm nổi bật sự khác biệt về năng lực công nghệ và thị trường. Kết quả này phù hợp với các nghiên cứu trước đây về chuỗi giá trị toàn cầu và vai trò của công nghệ trong ngành công nghiệp chiếu sáng hiện đại.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đầu tư phát triển công nghệ đóng gói LED theo hướng vừa làm vừa học, nhằm đáp ứng nhu cầu tự cung tự cấp và giảm phụ thuộc vào nhà cung cấp nước ngoài. Tuy nhiên, cần thận trọng về quy mô đầu tư do tính cạnh tranh cao và rủi ro công nghệ thay đổi nhanh. Thời gian thực hiện trong 3-5 năm, chủ thể là Ban Giám đốc và Trung tâm R&D Điện Quang.

  2. Mở rộng và nâng cao năng lực sản xuất module LED, đặc biệt trong lĩnh vực chiếu sáng ô tô, tận dụng thế mạnh công nghệ SMT hiện có. Đầu tư phát triển thiết kế module LED và hợp tác với các đối tác công nghệ quốc tế để nâng cao chất lượng sản phẩm. Thời gian thực hiện 2-4 năm, chủ thể là phòng R&D và bộ phận sản xuất.

  3. Tăng cường tự chủ trong sản xuất chi tiết kim loại và nhựa, giảm phụ thuộc vào nhà cung cấp bên ngoài bằng cách đầu tư nhà máy sản xuất chi tiết nhôm, nhựa và nâng cấp công nghệ lắp ráp. Điều này giúp cải tiến sản phẩm nhanh chóng và giảm chi phí. Thời gian thực hiện 3 năm, chủ thể là Ban đầu tư và bộ phận sản xuất.

  4. Phát triển khâu thiết kế chiếu sáng và dịch vụ sau bán hàng, nâng cao giá trị gia tăng trong chuỗi giá trị bằng cách đầu tư phòng thí nghiệm đo dữ liệu trắc quang đạt chuẩn quốc tế, đào tạo nhân lực thiết kế chuyên sâu và mở rộng dịch vụ tư vấn, thi công chiếu sáng. Thời gian thực hiện 2-3 năm, chủ thể là phòng R&D và bộ phận dịch vụ khách hàng.

  5. Ứng dụng công nghệ tự động hóa và hướng tới nhà máy thông minh (Smart Factory) trong sản xuất để nâng cao năng suất, giảm chi phí và tăng tính cạnh tranh trên thị trường toàn cầu. Thời gian thực hiện 3-5 năm, chủ thể là Ban Giám đốc và bộ phận kỹ thuật.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban lãnh đạo và quản lý doanh nghiệp ngành chiếu sáng: giúp hiểu rõ về chuỗi giá trị ngành, đánh giá năng lực cạnh tranh và định hướng chiến lược phát triển phù hợp với xu thế toàn cầu.

  2. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành Quản trị kinh doanh, Kinh tế công nghiệp: cung cấp cơ sở lý thuyết và thực tiễn về chuỗi giá trị, phương pháp phân tích và ứng dụng trong ngành công nghiệp chiếu sáng.

  3. Các nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý nhà nước: hỗ trợ xây dựng chính sách phát triển ngành công nghiệp chiếu sáng, thúc đẩy hội nhập quốc tế và nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp trong nước.

  4. Nhà đầu tư và đối tác kinh doanh trong lĩnh vực công nghệ chiếu sáng: cung cấp thông tin về tiềm năng, điểm mạnh, điểm yếu và cơ hội đầu tư vào các khâu công nghệ và sản xuất trong chuỗi giá trị ngành chiếu sáng.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chuỗi giá trị là gì và tại sao nó quan trọng với doanh nghiệp chiếu sáng?
    Chuỗi giá trị là tập hợp các hoạt động từ thiết kế, sản xuất đến phân phối và dịch vụ sau bán hàng tạo ra giá trị cho sản phẩm. Nó giúp doanh nghiệp xác định điểm mạnh, điểm yếu và tối ưu hóa hoạt động để nâng cao lợi thế cạnh tranh.

  2. Điện Quang có những thế mạnh nào trong chuỗi giá trị ngành chiếu sáng?
    Điện Quang chủ động trong logistics đầu vào, vận hành sản xuất với công nghệ SMT tiên tiến, sản xuất đèn LED và bộ đèn LED, cùng hệ thống phân phối rộng khắp. Đây là nền tảng giúp công ty phát triển bền vững trong nước và hướng tới thị trường quốc tế.

  3. Những điểm nghẽn lớn nhất của Điện Quang khi hội nhập chuỗi giá trị toàn cầu là gì?
    Công nghệ đóng gói LED chưa làm chủ, phụ thuộc vào nhà cung cấp bên ngoài trong sản xuất chi tiết kim loại, và tập trung nhiều vào sản xuất với giá trị gia tăng thấp là những điểm nghẽn cần khắc phục để nâng cao năng lực cạnh tranh.

  4. Làm thế nào để Điện Quang nâng cao giá trị gia tăng trong chuỗi giá trị?
    Điện Quang cần đầu tư phát triển công nghệ đóng gói LED, mở rộng sản xuất module LED, tăng cường thiết kế chiếu sáng và dịch vụ sau bán hàng, đồng thời ứng dụng tự động hóa trong sản xuất để tăng hiệu quả và giá trị sản phẩm.

  5. Tại sao việc nghiên cứu chuỗi giá trị toàn cầu lại quan trọng trong bối cảnh toàn cầu hóa?
    Chuỗi giá trị toàn cầu giúp doanh nghiệp hiểu rõ các công đoạn sản xuất phân tán trên nhiều quốc gia, tận dụng lợi thế chuyên môn hóa, giảm chi phí và tăng lợi nhuận, đồng thời thích nghi với sự biến đổi nhanh của thị trường và công nghệ.

Kết luận

  • Điện Quang đã xây dựng được chuỗi giá trị tương đối hoàn chỉnh, chủ động trong nhiều khâu sản xuất và phân phối, tạo nền tảng vững chắc cho phát triển trong nước.
  • Công nghệ đóng gói LED và sản xuất module LED là những khâu yếu cần được đầu tư nâng cấp để gia tăng năng lực cạnh tranh trên thị trường toàn cầu.
  • Việc tập trung phát triển thiết kế chiếu sáng và dịch vụ sau bán hàng sẽ giúp Điện Quang nâng cao giá trị gia tăng và lợi thế cạnh tranh.
  • Ứng dụng tự động hóa và hướng tới nhà máy thông minh là xu hướng cần thiết để tăng hiệu quả sản xuất và thích ứng với thị trường quốc tế.
  • Các bước tiếp theo bao gồm xây dựng kế hoạch đầu tư công nghệ, đào tạo nhân lực, mở rộng hợp tác quốc tế và phát triển thị trường xuất khẩu trong vòng 3-5 năm tới.

Hành động ngay hôm nay để Điện Quang trở thành thương hiệu chiếu sáng hàng đầu khu vực và thế giới!