Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh hội nhập toàn cầu ngày càng sâu rộng, các doanh nghiệp Việt Nam, đặc biệt trong ngành xuất nhập khẩu thủy sản, đang đối mặt với nhiều thách thức cạnh tranh gay gắt. Năm 2015, kim ngạch xuất khẩu thủy sản của Việt Nam ước đạt khoảng 6,7 tỷ USD, giảm 16,5% so với năm trước, trong đó mặt hàng tôm giảm sâu nhất, chỉ đạt gần 3 tỷ USD, tương đương 75% so với năm 2014. Những khó khăn này xuất phát từ sự suy thoái kinh tế toàn cầu, biến động tiền tệ và sức ép cạnh tranh từ các quốc gia trong khu vực như Ấn Độ, Indonesia. Công ty Cổ phần Xuất nhập khẩu Thủy sản Cần Thơ (CASEAMEX) là một trong những doanh nghiệp chủ lực trong lĩnh vực này, đang cần một hệ thống đánh giá kết quả hoạt động toàn diện, không chỉ dựa trên các chỉ tiêu tài chính truyền thống mà còn bao gồm các chỉ số phi tài chính để nâng cao năng lực cạnh tranh và phát triển bền vững.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là xây dựng các chỉ tiêu đo lường tổng thể theo bốn phương diện của Thẻ điểm cân bằng (Balanced Scorecard - BSC) tại CASEAMEX, nhằm cải thiện công tác đánh giá kết quả hoạt động của công ty trong giai đoạn 2017-2020. Nghiên cứu tập trung vào bốn khía cạnh: tài chính, khách hàng, quy trình nội bộ và học hỏi phát triển, với phạm vi nghiên cứu tại trụ sở chính của CASEAMEX tại Cần Thơ. Việc áp dụng BSC được kỳ vọng giúp công ty chuyển hóa tầm nhìn và chiến lược thành các mục tiêu cụ thể, đồng thời thiết lập hệ thống đo lường hiệu quả hoạt động toàn diện, góp phần nâng cao năng suất và khả năng cạnh tranh trên thị trường quốc tế.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên lý thuyết Thẻ điểm cân bằng (BSC) do Robert S. Kaplan và David P. Norton phát triển từ đầu những năm 1990. BSC là hệ thống quản trị chiến lược giúp tổ chức chuyển đổi tầm nhìn và chiến lược thành các mục tiêu và chỉ số đo lường cụ thể trên bốn phương diện: tài chính, khách hàng, quy trình nội bộ và học hỏi phát triển. Bốn phương diện này tạo ra sự cân bằng giữa các mục tiêu ngắn hạn và dài hạn, giữa các chỉ số tài chính và phi tài chính, cũng như giữa các đánh giá bên trong và bên ngoài tổ chức.

Khung lý thuyết còn bao gồm mô hình bản đồ chiến lược, thể hiện mối quan hệ nhân quả giữa các mục tiêu chiến lược trong bốn phương diện, giúp doanh nghiệp xác định các yếu tố then chốt để đạt được thành công bền vững. Các khái niệm chính được sử dụng gồm: chỉ số hiệu suất cốt yếu (KPI), trọng số KPI, bản đồ chiến lược, và các chỉ tiêu đo lường theo từng phương diện của BSC.

Ngoài ra, nghiên cứu tham khảo các kinh nghiệm xây dựng và áp dụng BSC trong các doanh nghiệp chế biến và xuất khẩu thủy sản tại Việt Nam, đặc biệt là các nghiên cứu về thiết lập KPI và bản đồ chiến lược phù hợp với đặc thù ngành thủy sản, nhằm đảm bảo tính thực tiễn và khả thi cho CASEAMEX.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định tính kết hợp thu thập dữ liệu sơ cấp và thứ cấp. Dữ liệu thứ cấp bao gồm các báo cáo tài chính, tài liệu nội bộ và các nghiên cứu liên quan đến BSC trong ngành thủy sản. Dữ liệu sơ cấp được thu thập thông qua phỏng vấn trực tiếp và thảo luận nhóm với các chuyên gia, lãnh đạo và cán bộ quản lý tại CASEAMEX nhằm lấy ý kiến về các chỉ tiêu đo lường và trọng số KPI.

Phương pháp chuyên gia được áp dụng để tổng hợp và xử lý các đánh giá, dự báo từ nhóm chuyên gia am hiểu sâu về lĩnh vực quản trị kinh doanh và ngành thủy sản. Quá trình nghiên cứu gồm ba giai đoạn chính: lựa chọn chuyên gia, trưng cầu ý kiến chuyên gia, và thu thập, phân tích kết quả đánh giá. Cỡ mẫu gồm khoảng 10-15 chuyên gia và quản lý cấp cao tại CASEAMEX, được lựa chọn dựa trên kinh nghiệm và vị trí công tác.

Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp phân tích trọng số KPI theo kỹ thuật phân tích thứ bậc (AHP) để xác định mức độ ưu tiên và trọng số cho từng chỉ tiêu đo lường trong hệ thống BSC. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ năm 2017 đến 2020, phù hợp với kế hoạch phát triển chiến lược của công ty.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng đo lường kết quả hoạt động tại CASEAMEX còn hạn chế: Công ty chủ yếu sử dụng các chỉ tiêu tài chính truyền thống như doanh thu, lợi nhuận và ROE để đánh giá hiệu quả hoạt động. Năm 2016, doanh thu đạt 630 tỷ đồng, tăng 25% so với năm 2015, nhưng lợi nhuận giảm hơn 50% do giá nguyên liệu tăng cao và các rào cản thương mại tại thị trường Mỹ. Các phương diện khách hàng, quy trình nội bộ và học hỏi phát triển chưa được đo lường đầy đủ và hệ thống.

  2. Xây dựng hệ thống chỉ tiêu đo lường theo bốn phương diện BSC: Luận văn đề xuất các mục tiêu và chỉ tiêu đo lường cụ thể cho từng phương diện. Ví dụ, phương diện tài chính tập trung vào tăng doanh thu xuất khẩu, kiểm soát chi phí và tăng lợi nhuận; phương diện khách hàng đo lường mức độ hài lòng, tỷ lệ đơn hàng giao đúng hạn và tỷ lệ phàn nàn; phương diện quy trình nội bộ tập trung vào kiểm soát tồn kho, chất lượng nguyên liệu và tiết kiệm chi phí; phương diện học hỏi phát triển chú trọng vào đào tạo nhân viên, tỷ lệ nghỉ việc và nâng cao kỹ năng.

  3. Xác định trọng số KPI phù hợp với đặc thù ngành thủy sản: Qua phân tích AHP, trọng số các phương diện được phân bổ hợp lý, phản ánh mức độ ảnh hưởng của từng khía cạnh đến hiệu quả hoạt động tổng thể. Ví dụ, trọng số phương diện tài chính chiếm khoảng 35-40%, khách hàng 25-30%, quy trình nội bộ 20-25%, và học hỏi phát triển 10-15%.

  4. Bản đồ chiến lược giúp kết nối các mục tiêu và chỉ tiêu: Bản đồ chiến lược được xây dựng minh họa mối quan hệ nhân quả giữa các phương diện, giúp lãnh đạo công ty dễ dàng truyền đạt và triển khai chiến lược xuống các phòng ban và cá nhân. Ví dụ, cải thiện quy trình nội bộ sẽ nâng cao sự hài lòng khách hàng, từ đó tăng doanh thu và lợi nhuận.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy việc áp dụng BSC tại CASEAMEX là cần thiết và phù hợp với xu hướng quản trị hiện đại, giúp công ty khắc phục hạn chế của các chỉ tiêu tài chính truyền thống. Việc xây dựng các chỉ tiêu đo lường tổng thể theo bốn phương diện giúp công ty có cái nhìn toàn diện về hiệu quả hoạt động, từ đó đưa ra các quyết định quản lý chính xác hơn.

So sánh với các nghiên cứu tại các doanh nghiệp thủy sản khác như KHASPEXCO, CASEAMEX có thể học hỏi quy trình triển khai BSC và các KPI đã được chứng minh hiệu quả, đồng thời lưu ý các rào cản như văn hóa quản lý và sự sẵn sàng đổi mới của cán bộ. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ trọng số KPI và bảng so sánh kết quả thực tế với mục tiêu kế hoạch, giúp minh bạch và dễ dàng theo dõi tiến độ.

Việc cân bằng giữa các chỉ tiêu tài chính và phi tài chính, cũng như giữa các mục tiêu ngắn hạn và dài hạn, sẽ tạo điều kiện cho CASEAMEX phát triển bền vững, nâng cao năng lực cạnh tranh trong ngành xuất nhập khẩu thủy sản đầy biến động.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng và triển khai hệ thống KPI theo bốn phương diện BSC: Thiết lập các chỉ tiêu đo lường cụ thể, có trọng số rõ ràng cho từng phương diện tài chính, khách hàng, quy trình nội bộ và học hỏi phát triển. Thời gian thực hiện trong vòng 1 năm, do Ban lãnh đạo và phòng Kế hoạch chiến lược chủ trì.

  2. Đào tạo và nâng cao nhận thức về BSC cho cán bộ quản lý và nhân viên: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về BSC và kỹ năng đánh giá hiệu quả công việc nhằm tạo sự đồng thuận và cam kết thực hiện. Thời gian triển khai trong 6 tháng, do phòng Nhân sự phối hợp với chuyên gia tư vấn thực hiện.

  3. Xây dựng bản đồ chiến lược và truyền thông nội bộ hiệu quả: Thiết kế bản đồ chiến lược trực quan, dễ hiểu để truyền đạt mục tiêu và KPI đến từng phòng ban, cá nhân, đảm bảo sự liên kết chặt chẽ giữa chiến lược công ty và hoạt động hàng ngày. Thời gian hoàn thành trong 3 tháng, do phòng Truyền thông nội bộ đảm nhiệm.

  4. Áp dụng hệ thống phần mềm quản lý KPI và báo cáo tự động: Đầu tư và triển khai phần mềm quản lý KPI giúp theo dõi, đánh giá và phân tích kết quả hoạt động một cách chính xác và kịp thời. Thời gian triển khai dự kiến 1 năm, do phòng Công nghệ thông tin phối hợp với các đơn vị liên quan thực hiện.

  5. Định kỳ đánh giá và điều chỉnh hệ thống KPI: Thiết lập quy trình đánh giá định kỳ (6 tháng hoặc 1 năm) để rà soát, cập nhật các chỉ tiêu đo lường phù hợp với tình hình thực tế và chiến lược phát triển mới của công ty. Ban lãnh đạo và phòng Kế hoạch chiến lược chịu trách nhiệm thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban lãnh đạo và quản lý cấp cao các doanh nghiệp thủy sản: Giúp xây dựng hệ thống đánh giá hiệu quả hoạt động toàn diện, từ đó nâng cao năng lực quản trị và khả năng cạnh tranh trên thị trường quốc tế.

  2. Phòng Kế hoạch chiến lược và Phòng Nhân sự: Tham khảo để thiết kế và triển khai các chỉ tiêu KPI phù hợp với đặc thù ngành, đồng thời tổ chức đào tạo nâng cao nhận thức về quản trị chiến lược.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành Quản trị kinh doanh, Kinh tế: Cung cấp cơ sở lý thuyết và thực tiễn về ứng dụng BSC trong doanh nghiệp chế biến xuất nhập khẩu thủy sản, làm tài liệu tham khảo cho các đề tài nghiên cứu tiếp theo.

  4. Các tổ chức tư vấn quản trị và phát triển doanh nghiệp: Hỗ trợ xây dựng hệ thống đo lường hiệu quả hoạt động cho khách hàng trong ngành thủy sản, góp phần nâng cao chất lượng dịch vụ tư vấn.

Câu hỏi thường gặp

  1. BSC là gì và tại sao CASEAMEX cần áp dụng?
    BSC là hệ thống quản trị chiến lược giúp chuyển đổi tầm nhìn thành các mục tiêu và chỉ số đo lường cụ thể trên bốn phương diện: tài chính, khách hàng, quy trình nội bộ và học hỏi phát triển. CASEAMEX cần áp dụng để đánh giá hiệu quả hoạt động toàn diện, không chỉ dựa trên tài chính mà còn các yếu tố phi tài chính quan trọng.

  2. Các chỉ tiêu đo lường trong BSC được xây dựng như thế nào?
    Các chỉ tiêu được xác định dựa trên mục tiêu chiến lược của công ty, kết hợp ý kiến chuyên gia và phân tích đặc thù ngành thủy sản. Trọng số KPI được xác định bằng phương pháp phân tích thứ bậc (AHP) để ưu tiên các chỉ số quan trọng nhất.

  3. Làm thế nào để triển khai BSC hiệu quả tại CASEAMEX?
    Cần có sự cam kết từ Ban lãnh đạo, đào tạo nhân viên, xây dựng bản đồ chiến lược rõ ràng, áp dụng phần mềm quản lý KPI và đánh giá định kỳ để điều chỉnh phù hợp với thực tế.

  4. BSC có thể giúp CASEAMEX cải thiện những vấn đề gì?
    BSC giúp công ty cân bằng giữa các mục tiêu tài chính và phi tài chính, nâng cao sự hài lòng khách hàng, tối ưu quy trình nội bộ, phát triển nguồn nhân lực, từ đó tăng năng suất và lợi nhuận bền vững.

  5. Có những khó khăn nào khi áp dụng BSC tại doanh nghiệp thủy sản?
    Khó khăn thường gặp gồm sự kháng cự thay đổi từ cán bộ quản lý, thiếu dữ liệu phi tài chính, văn hóa quản lý chưa phù hợp và áp lực tăng trách nhiệm cho nhân viên. Cần có kế hoạch truyền thông và đào tạo phù hợp để vượt qua các rào cản này.

Kết luận

  • Luận văn đã xây dựng hệ thống chỉ tiêu đo lường tổng thể theo bốn phương diện của BSC phù hợp với đặc thù hoạt động của CASEAMEX trong giai đoạn 2017-2020.
  • Hệ thống KPI được xác định rõ ràng, có trọng số phù hợp, giúp công ty đánh giá hiệu quả hoạt động toàn diện, không chỉ dựa trên tài chính mà còn các yếu tố phi tài chính quan trọng.
  • Bản đồ chiến lược được thiết kế giúp kết nối các mục tiêu chiến lược với hoạt động thực tiễn, tạo điều kiện thuận lợi cho việc triển khai và truyền thông nội bộ.
  • Nghiên cứu đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm triển khai BSC hiệu quả, bao gồm đào tạo, áp dụng phần mềm quản lý và đánh giá định kỳ.
  • Các bước tiếp theo là triển khai hệ thống KPI, đào tạo nhân sự và xây dựng phần mềm quản lý, nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh và phát triển bền vững cho CASEAMEX.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả quản trị và phát triển bền vững doanh nghiệp thủy sản của bạn!