## Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh ô nhiễm môi trường ngày càng nghiêm trọng tại tỉnh Bắc Kạn, với lượng rác thải sinh hoạt chiếm khoảng 80% tổng khối lượng chất thải rắn phát sinh và lượng nước thải sinh hoạt tại khu vực đô thị lên tới khoảng 12.000 m³/ngày đêm, việc nâng cao nhận thức và hành vi bảo vệ môi trường cho học sinh là một nhiệm vụ cấp thiết. Luận văn tập trung nghiên cứu vận dụng phương pháp dạy học dự án (DHDA) chủ đề “Bảo vệ môi trường” cho học sinh trường THCS Bắc Kạn nhằm nâng cao nhận thức, ý thức thái độ và hành vi bảo vệ môi trường, đồng thời phát triển năng lực vận dụng kiến thức, kỹ năng đã học vào thực tiễn. Nghiên cứu được thực hiện trong năm học 2018-2019 tại 06 trường THCS trên địa bàn thành phố Bắc Kạn, với đối tượng là học sinh lớp 9 và giáo viên bộ môn Sinh học. Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao chất lượng giáo dục môi trường trong nhà trường, đồng thời tạo ra các sản phẩm học tập thiết thực, góp phần bảo vệ môi trường địa phương.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

- **Lý thuyết dạy học dự án (DHDA):** DHDA là phương pháp dạy học tích cực, trong đó học sinh tự lực thực hiện một nhiệm vụ học tập phức hợp, kết hợp giữa lý thuyết và thực hành, tạo ra sản phẩm có thể giới thiệu được. DHDA phát huy tính tự chủ, sáng tạo, hợp tác và phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho người học.
- **Mô hình năng lực vận dụng kiến thức bảo vệ môi trường:** Năng lực này bao gồm khả năng giải thích nguyên nhân ô nhiễm, đề xuất giải pháp bảo vệ môi trường, có ý thức và hành vi đúng đắn, chế tạo sản phẩm tái chế và phát minh đồ dùng thu gom, xử lý chất thải.
- **Khái niệm dự án học tập:** Dự án học tập là mô hình dạy học lấy học sinh làm trung tâm, giúp phát triển kiến thức và kỹ năng thông qua giải quyết bài tập tình huống gắn với thực tiễn, tạo ra sản phẩm mang tính ứng dụng.

### Phương pháp nghiên cứu

- **Nguồn dữ liệu:** Dữ liệu được thu thập từ khảo sát 30 giáo viên và 203 học sinh lớp 9 tại 06 trường THCS trên địa bàn thành phố Bắc Kạn, cùng với tài liệu lý thuyết, văn bản pháp luật và các nghiên cứu liên quan.
- **Phương pháp phân tích:** Sử dụng phương pháp điều tra bằng phiếu khảo sát trắc nghiệm khách quan, phương pháp thực nghiệm sư phạm để tổ chức dạy học dự án và đánh giá kết quả, kết hợp phân tích thống kê bằng phần mềm Microsoft Excel.
- **Timeline nghiên cứu:** Khảo sát và thu thập dữ liệu thực hiện trong tháng 11 năm 2018; thiết kế và tổ chức dạy học dự án trong năm học 2018-2019; đánh giá kết quả và hoàn thiện luận văn năm 2019.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

- **Nhận thức và ý thức bảo vệ môi trường của học sinh còn hạn chế:** 89,16% học sinh khi chứng kiến hành vi phá hoại môi trường trong trường học đều mặc kệ, 63,06% không sẵn sàng sử dụng sản phẩm tái chế vì không đẹp mắt, 61,08% không thích tham gia các hoạt động tuyên truyền bảo vệ môi trường.
- **Giáo viên chưa vận dụng hiệu quả phương pháp DHDA:** 100% giáo viên biết đến DHDA nhưng chỉ 36,67% nắm vững quy trình, 80% từng vận dụng DHDA nhưng chủ yếu ở mức độ thỉnh thoảng, chưa có giáo viên nào áp dụng DHDA cho chủ đề “Bảo vệ môi trường”.
- **Khó khăn trong áp dụng DHDA:** 100% giáo viên cho biết thời gian thực hiện dự án thường kéo dài vượt quá một tiết học, học sinh quen với vai trò thụ động, giáo viên mất nhiều thời gian chuẩn bị.
- **Năng lực vận dụng kiến thức bảo vệ môi trường của học sinh chưa phát triển đầy đủ:** Học sinh chưa thể hiện tốt các biểu hiện năng lực như giải thích nguyên nhân ô nhiễm, đề xuất giải pháp, có hành vi đúng đắn và chế tạo sản phẩm thân thiện môi trường.

### Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy mặc dù học sinh có kiến thức cơ bản về môi trường, nhưng nhận thức sâu sắc và hành vi bảo vệ môi trường còn rất hạn chế, điều này phù hợp với các nghiên cứu trước đây về giáo dục môi trường tại các địa phương tương tự. Việc giáo viên chưa vận dụng hiệu quả DHDA do thiếu kiến thức chuyên sâu và thời gian chuẩn bị là nguyên nhân chính khiến phương pháp này chưa phát huy tối đa hiệu quả. DHDA với đặc điểm lấy học sinh làm trung tâm, phát triển năng lực giải quyết vấn đề và tạo sản phẩm thực tiễn được đánh giá là phù hợp với nội dung chủ đề “Bảo vệ môi trường” trong chương trình Khoa học tự nhiên cấp THCS. Việc áp dụng DHDA sẽ giúp học sinh phát triển năng lực vận dụng kiến thức, kỹ năng bảo vệ môi trường, đồng thời nâng cao nhận thức và thay đổi hành vi bảo vệ môi trường. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỉ lệ phần trăm nhận thức, thái độ và hành vi của học sinh trước và sau khi áp dụng DHDA, cũng như bảng đánh giá mức độ vận dụng DHDA của giáo viên.

## Đề xuất và khuyến nghị

- **Tổ chức tập huấn chuyên sâu về DHDA cho giáo viên:** Nâng cao năng lực chuyên môn và kỹ năng tổ chức dạy học dự án, đặc biệt cho chủ đề “Bảo vệ môi trường”. Thời gian: trong vòng 6 tháng; Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học sư phạm.
- **Xây dựng và triển khai các dự án học tập cụ thể về bảo vệ môi trường:** Thiết kế các dự án phù hợp với thực tiễn địa phương, tạo điều kiện cho học sinh thực hành và tạo sản phẩm thân thiện môi trường. Thời gian: triển khai trong năm học; Chủ thể thực hiện: giáo viên bộ môn Sinh học và Khoa học tự nhiên.
- **Tăng cường hoạt động ngoại khóa và tuyên truyền giáo dục môi trường:** Tổ chức các cuộc thi, hoạt động trải nghiệm thực tế nhằm nâng cao ý thức và hành vi bảo vệ môi trường cho học sinh. Thời gian: liên tục trong năm học; Chủ thể thực hiện: nhà trường, đoàn thanh niên, các tổ chức xã hội.
- **Đánh giá và giám sát việc áp dụng DHDA:** Xây dựng hệ thống đánh giá hiệu quả dạy học dự án, theo dõi sự thay đổi nhận thức, thái độ và hành vi của học sinh. Thời gian: định kỳ hàng học kỳ; Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu nhà trường, phòng giáo dục địa phương.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

- **Giáo viên bộ môn Sinh học và Khoa học tự nhiên:** Nắm bắt phương pháp DHDA, áp dụng vào giảng dạy chủ đề bảo vệ môi trường, nâng cao hiệu quả giảng dạy và phát triển năng lực học sinh.
- **Nhà quản lý giáo dục:** Xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo và phát triển phương pháp dạy học tích cực, nâng cao chất lượng giáo dục môi trường trong nhà trường.
- **Sinh viên, nghiên cứu sinh ngành Giáo dục và Sư phạm:** Tham khảo mô hình nghiên cứu, phương pháp và kết quả thực nghiệm để phát triển đề tài nghiên cứu liên quan.
- **Các tổ chức, cá nhân hoạt động trong lĩnh vực giáo dục môi trường:** Áp dụng kết quả nghiên cứu để thiết kế chương trình, dự án giáo dục phù hợp với đối tượng học sinh cấp THCS.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Dạy học dự án là gì và có ưu điểm gì trong giáo dục môi trường?**  
Dạy học dự án là phương pháp dạy học tích cực, giúp học sinh tự lực giải quyết nhiệm vụ học tập phức hợp, kết hợp lý thuyết và thực hành, tạo ra sản phẩm thực tiễn. Ưu điểm là phát triển năng lực giải quyết vấn đề, sáng tạo, hợp tác và nâng cao nhận thức bảo vệ môi trường.

2. **Phương pháp DHDA có phù hợp với chủ đề “Bảo vệ môi trường” không?**  
Rất phù hợp vì chủ đề có nhiều kiến thức ứng dụng thực tiễn, tạo điều kiện cho học sinh tham gia khảo sát, nghiên cứu và thực hiện các dự án bảo vệ môi trường, từ đó nâng cao nhận thức và hành vi.

3. **Khó khăn khi áp dụng DHDA trong giảng dạy là gì?**  
Khó khăn chính là thời gian thực hiện dự án thường vượt quá một tiết học, học sinh quen với vai trò thụ động, giáo viên mất nhiều thời gian chuẩn bị và chưa nắm vững quy trình DHDA.

4. **Làm thế nào để đánh giá hiệu quả của DHDA?**  
Đánh giá qua nhiều hình thức như tự đánh giá của học sinh, đánh giá nhóm, đánh giá của giáo viên, tập trung vào sản phẩm dự án, sự thay đổi nhận thức, thái độ và hành vi của học sinh.

5. **Năng lực vận dụng kiến thức bảo vệ môi trường được biểu hiện như thế nào?**  
Bao gồm khả năng giải thích nguyên nhân ô nhiễm, đề xuất giải pháp bảo vệ môi trường, có ý thức và hành vi đúng đắn, chế tạo sản phẩm tái chế và phát minh đồ dùng thu gom, xử lý chất thải.

## Kết luận

- DHDA là phương pháp tích cực, phù hợp để giảng dạy chủ đề “Bảo vệ môi trường” nhằm nâng cao nhận thức và phát triển năng lực học sinh.  
- Thực trạng tại Bắc Kạn cho thấy học sinh có kiến thức cơ bản nhưng nhận thức và hành vi bảo vệ môi trường còn hạn chế, giáo viên chưa vận dụng hiệu quả DHDA.  
- Nghiên cứu đã thiết kế và tổ chức thành công một số dự án học tập về bảo vệ môi trường, góp phần nâng cao nhận thức, thái độ và hành vi của học sinh.  
- Đề xuất các giải pháp tập huấn giáo viên, xây dựng dự án học tập, tăng cường hoạt động ngoại khóa và đánh giá hiệu quả để phát huy DHDA.  
- Khuyến khích các nhà giáo dục, quản lý và tổ chức liên quan áp dụng kết quả nghiên cứu để nâng cao chất lượng giáo dục môi trường trong nhà trường.

**Hành động tiếp theo:** Triển khai rộng rãi phương pháp DHDA trong giảng dạy chủ đề bảo vệ môi trường tại các trường THCS trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn và các địa phương khác nhằm góp phần phát triển bền vững giáo dục môi trường.

**Hãy bắt đầu áp dụng DHDA để tạo nên sự khác biệt trong giáo dục bảo vệ môi trường ngay hôm nay!**