Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động chuyển giao công nghệ (CGCN) đóng vai trò then chốt trong việc thúc đẩy đổi mới sáng tạo và nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp tại Việt Nam. Theo báo cáo của Bộ Khoa học và Công nghệ, trong giai đoạn 2016-2020, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam (VAST) đã thực hiện hơn 300 đề tài nghiên cứu, trong đó có khoảng 70% kết quả có khả năng thương mại hóa. Tuy nhiên, thực tế cho thấy tỷ lệ các hợp đồng CGCN được đăng ký chính thức còn thấp, chỉ chiếm khoảng 13% tổng số hợp đồng, phản ánh những khó khăn trong việc kết nối giữa viện nghiên cứu và doanh nghiệp. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá vai trò của tổ chức môi giới chuyển giao công nghệ trong việc thúc đẩy quá trình CGCN từ Viện Hàn lâm đến các doanh nghiệp, đồng thời đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động này trong giai đoạn 2016-2020 tại Việt Nam. Nghiên cứu tập trung vào phạm vi hoạt động của Viện Hàn lâm tại Hà Nội và một số địa phương trọng điểm, nhằm cung cấp cơ sở khoa học cho việc phát triển tổ chức môi giới chuyển giao công nghệ, góp phần nâng cao tỷ lệ thương mại hóa kết quả nghiên cứu và tăng trưởng kinh tế dựa trên đổi mới sáng tạo.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: Thứ nhất, lý thuyết về chuyển giao công nghệ, trong đó công nghệ được định nghĩa là tập hợp các kiến thức, kỹ năng và quy trình kỹ thuật nhằm biến đổi đầu vào thành đầu ra có giá trị kinh tế. Thứ hai, mô hình tổ chức môi giới chuyển giao công nghệ, được hiểu là các tổ chức trung gian hỗ trợ kết nối bên cung và bên cầu công nghệ, thúc đẩy quá trình thương mại hóa kết quả nghiên cứu. Các khái niệm trọng tâm bao gồm: chuyển giao quyền sử dụng công nghệ, dịch vụ chuyển giao công nghệ, tổ chức môi giới công nghệ, và hiệu quả hoạt động CGCN. Ngoài ra, luận văn còn tham khảo các mô hình quản lý nhà nước về CGCN và các tiêu chí đánh giá chất lượng dịch vụ chuyển giao công nghệ như độ tin cậy, khả năng tiếp cận, và năng lực chuyên môn.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa thu thập dữ liệu định lượng và định tính. Nguồn dữ liệu chính bao gồm số liệu thống kê hoạt động CGCN của Viện Hàn lâm giai đoạn 2016-2020, báo cáo thường niên, và các văn bản pháp luật liên quan như Luật Chuyển giao công nghệ 2017. Phương pháp phân tích bao gồm phân tích thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm các hợp đồng CGCN, và phân tích nội dung từ các cuộc phỏng vấn chuyên gia trong lĩnh vực CGCN tại Viện Hàn lâm. Cỡ mẫu khảo sát gồm hơn 30 chuyên gia và cán bộ quản lý trực tiếp tham gia hoạt động chuyển giao công nghệ. Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 1/2021 đến tháng 12/2021, bao gồm các giai đoạn thu thập dữ liệu, phân tích và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiệu quả chuyển giao công nghệ còn hạn chế: Trong giai đoạn 2016-2020, Viện Hàn lâm đã thực hiện hơn 300 đề tài nghiên cứu, nhưng chỉ khoảng 13% hợp đồng CGCN được đăng ký chính thức, cho thấy sự thiếu đồng bộ trong việc thương mại hóa kết quả nghiên cứu.

  2. Vai trò tổ chức môi giới chuyển giao công nghệ chưa phát huy tối đa: Các tổ chức môi giới hiện tại còn thiếu về nguồn lực, năng lực chuyên môn và chưa có sự liên kết chặt chẽ với doanh nghiệp, dẫn đến khó khăn trong việc kết nối cung cầu công nghệ. Tỷ lệ doanh nghiệp nhỏ và vừa tiếp cận công nghệ qua môi giới chỉ chiếm khoảng 20%.

  3. Nguồn nhân lực và chính sách hỗ trợ chưa đồng bộ: Việc thiếu hụt nhân lực chất lượng cao trong lĩnh vực CGCN và các chính sách hỗ trợ chưa đủ mạnh mẽ đã ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động môi giới. Khoảng 60% chuyên gia được khảo sát cho biết cần có chương trình đào tạo chuẩn hóa về môi giới công nghệ.

  4. Sự lan tỏa công nghệ từ doanh nghiệp FDI còn hạn chế: Việt Nam đứng thứ 89 trong bảng xếp hạng chuyển giao công nghệ từ khu vực FDI với điểm số 4,1, thấp hơn nhiều so với các nước trong khu vực như Singapore (5,9) và Malaysia (5,4). Điều này phản ánh hiệu quả lan tỏa công nghệ từ FDI đến doanh nghiệp trong nước còn yếu.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên là do thiếu tổ chức môi giới chuyên nghiệp, chưa có cơ chế chính sách rõ ràng để phát triển tổ chức này, cũng như sự thiếu hụt nguồn nhân lực có trình độ cao. So với các nghiên cứu quốc tế, nơi các tổ chức môi giới đóng vai trò trung gian hiệu quả trong việc kết nối viện nghiên cứu và doanh nghiệp, Việt Nam còn nhiều khoảng trống. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ hợp đồng CGCN đăng ký so với tổng số đề tài nghiên cứu, cũng như bảng so sánh điểm số chuyển giao công nghệ của Việt Nam với các quốc gia trong khu vực. Kết quả nghiên cứu nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xây dựng tổ chức môi giới chuyển giao công nghệ chuyên nghiệp, đồng thời cải thiện chính sách và đào tạo nguồn nhân lực để nâng cao hiệu quả thương mại hóa kết quả nghiên cứu.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Thành lập tổ chức môi giới chuyển giao công nghệ chuyên nghiệp: Xây dựng mô hình tổ chức môi giới với đội ngũ chuyên gia có trình độ cao, năng lực kết nối và tư vấn kỹ thuật, nhằm tăng tỷ lệ hợp đồng CGCN được ký kết và thực hiện trong vòng 2 năm tới. Chủ thể thực hiện là Viện Hàn lâm phối hợp với Bộ Khoa học và Công nghệ.

  2. Hoàn thiện chính sách hỗ trợ tổ chức môi giới: Ban hành các chính sách ưu đãi về tài chính, thuế và hỗ trợ pháp lý cho tổ chức môi giới và doanh nghiệp tham gia CGCN, nhằm tăng cường nguồn lực và giảm rủi ro trong giao dịch công nghệ. Thời gian thực hiện trong 1-2 năm, do Chính phủ và Bộ Khoa học và Công nghệ chủ trì.

  3. Xây dựng chương trình đào tạo chuẩn hóa về môi giới công nghệ: Thiết kế và triển khai các khóa đào tạo chuyên sâu về kỹ năng môi giới, pháp lý và quản lý CGCN cho cán bộ môi giới trong vòng 1 năm, phối hợp với các cơ sở đào tạo đại học và viện nghiên cứu.

  4. Tăng cường liên kết giữa viện nghiên cứu, doanh nghiệp và tổ chức môi giới: Thiết lập mạng lưới kết nối thông tin công nghệ, tổ chức các sự kiện kết nối cung cầu công nghệ định kỳ nhằm thúc đẩy giao dịch công nghệ hiệu quả. Chủ thể thực hiện là Viện Hàn lâm, các tổ chức môi giới và hiệp hội doanh nghiệp, với kế hoạch triển khai liên tục hàng năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các nhà quản lý khoa học và công nghệ: Luận văn cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để xây dựng chính sách phát triển tổ chức môi giới chuyển giao công nghệ, giúp nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước trong lĩnh vực CGCN.

  2. Các viện nghiên cứu và trường đại học: Thông tin về vai trò và hoạt động môi giới công nghệ giúp các đơn vị này hiểu rõ hơn về cơ chế kết nối với doanh nghiệp, từ đó tăng cường thương mại hóa kết quả nghiên cứu.

  3. Doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa: Luận văn cung cấp góc nhìn về các kênh tiếp cận công nghệ và vai trò của tổ chức môi giới, giúp doanh nghiệp lựa chọn phương thức chuyển giao công nghệ phù hợp để nâng cao năng lực cạnh tranh.

  4. Các tổ chức môi giới và trung gian chuyển giao công nghệ: Nghiên cứu đề xuất các giải pháp nâng cao năng lực và hiệu quả hoạt động, đồng thời cung cấp khung pháp lý và mô hình tổ chức tham khảo để phát triển bền vững.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tổ chức môi giới chuyển giao công nghệ là gì?
    Tổ chức môi giới chuyển giao công nghệ là đơn vị trung gian hỗ trợ tìm kiếm đối tác cung và cầu công nghệ, tư vấn kỹ thuật và pháp lý, thúc đẩy ký kết và thực hiện hợp đồng CGCN. Ví dụ, Viện Hàn lâm có thể thành lập tổ chức môi giới để kết nối các nhà khoa học với doanh nghiệp.

  2. Tại sao tỷ lệ hợp đồng CGCN đăng ký còn thấp?
    Nguyên nhân chính là do thiếu tổ chức môi giới chuyên nghiệp, nhận thức của doanh nghiệp về CGCN còn hạn chế, và các thủ tục đăng ký phức tạp. Theo khảo sát, chỉ khoảng 13% hợp đồng CGCN được đăng ký chính thức.

  3. Vai trò của tổ chức môi giới trong CGCN là gì?
    Tổ chức môi giới không chỉ kết nối bên cung và bên cầu công nghệ mà còn hỗ trợ thực thi hợp đồng, giải quyết tranh chấp và bảo hành công nghệ, giúp giảm thiểu rủi ro cho các bên tham gia.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả hoạt động môi giới CGCN?
    Cần xây dựng chính sách hỗ trợ, đào tạo nguồn nhân lực chuyên môn cao, tăng cường liên kết giữa viện nghiên cứu và doanh nghiệp, đồng thời phát triển hệ thống thông tin kết nối công nghệ hiệu quả.

  5. Việt Nam đang đứng ở vị trí nào trong chuyển giao công nghệ từ khu vực FDI?
    Theo báo cáo Diễn đàn kinh tế thế giới 2018, Việt Nam đứng thứ 89 với điểm số 4,1, thấp hơn nhiều so với các nước trong khu vực như Singapore (5,9) và Malaysia (5,4), cho thấy hiệu quả chuyển giao công nghệ từ FDI còn hạn chế.

Kết luận

  • Hoạt động chuyển giao công nghệ tại Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam đạt nhiều kết quả tích cực nhưng còn nhiều hạn chế về tỷ lệ hợp đồng CGCN được đăng ký và thực hiện.
  • Tổ chức môi giới chuyển giao công nghệ đóng vai trò quan trọng trong việc kết nối viện nghiên cứu và doanh nghiệp, tuy nhiên hiện nay còn thiếu về năng lực và cơ chế hỗ trợ.
  • Nguồn nhân lực chất lượng cao và chính sách hỗ trợ chưa đồng bộ là những rào cản lớn đối với phát triển tổ chức môi giới.
  • Đề xuất thành lập tổ chức môi giới chuyên nghiệp, hoàn thiện chính sách, xây dựng chương trình đào tạo chuẩn hóa và tăng cường liên kết là các giải pháp trọng tâm.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai mô hình tổ chức môi giới thí điểm trong vòng 1-2 năm và đánh giá hiệu quả để nhân rộng, đồng thời kêu gọi sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý, viện nghiên cứu và doanh nghiệp nhằm thúc đẩy chuyển giao công nghệ hiệu quả hơn.

Hành động ngay hôm nay để phát triển tổ chức môi giới chuyển giao công nghệ sẽ góp phần nâng cao năng lực đổi mới sáng tạo và thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững cho Việt Nam.