Tuân thủ điều trị tăng huyết áp và các yếu tố liên quan tại phường Tân Định, Quận 1, TP. Hồ Chí Minh

• Tác giả: Lâm Cẩm Linh
• Người hướng dẫn: PGS. Trần Thiện Thuần
• Trường học: Đại học Y Dược Thành Phố Hồ Chí Minh
• Chuyên ngành: Y Học Dự Phòng
• Đề tài: Tuân thủ điều trị ở bệnh nhân tăng huyết áp và các yếu tố liên quan tại phường Tân Định, quận 1, thành phố Hồ Chí Minh
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2022
• Địa điểm: Thành phố Hồ Chí Minh

• LỜI CAM ĐOAN
• DANH MỤC VIẾT TẮT
• DANH MỤC BẢNG
• DANH MỤC HÌNH
• MỞ ĐẦU
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN Y VĂN
• 1.1. Khái quát bệnh tăng huyết áp
• 1.2. Nguyên nhân tăng huyết áp
• 1.3. Triệu chứng của tăng huyết áp
• 1.4. Biến chứng tăng huyết áp
• 1.5. Phân loại tăng huyết áp
• 1.6. Các yếu tố nguy cơ liên quan đến tăng huyết áp
• 1.7. Phòng ngừa và điều trị tăng huyết áp
• 1.8. Thang đo tuân thủ điều trị
• 1.9. Một số nghiên cứu liên quan tuân thủ điều trị tăng huyết áp
• 1.10. Chương trình quản lý THA tại quận 1 TP.HCM hiện nay
• 2. CHƯƠNG 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 2.1. Thiết kế nghiên cứu
• 2.2. Thời gian và địa điểm nghiên cứu
• 2.3. Đối tượng nghiên cứu
• 2.4. Thu thập số liệu
• 2.5. Xử lý dữ kiện
• 2.6. Phân tích dữ kiện
• 2.7. Nghiên cứu thử
• 3. CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ
• 3.1. Đặc tính chung của mẫu
• 3.2. Đánh giá chỉ số huyết áp thực tế trong NC
• 3.3. Kiến thức tăng huyết áp
• 3.4. Tuân thủ điều trị tăng huyết áp
• 3.5. Tuân thủ điều trị không dùng thuốc của bệnh nhân
• 3.6. Các yếu tố liên quan
• 4. CHƯƠNG 4: BÀN LUẬN
• 4.1. Những đặc tính chung của mẫu nghiên cứu:
• 4.2. Đánh giá chỉ số huyết áp thực tế và Huyết áp mục tiêu
• 4.3. Kiến thức của bệnh nhân về điều trị tăng huyết áp:
• 4.4. Tuân thủ điều trị dùng thuốc theo thang đo MMAS:
• 4.5. Đặc điểm hành vi tuân thủ điều trị tăng huyết áp không dùng thuốc:
• 4.6. Mối liên quan giữa tuân thủ điều trị dùng thuốc với các đặc tính của mẫu nghiên cứu
• 4.7. Điểm mạnh, điểm hạn chế của nghiên cứu
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• Phụ lục 1: Bộ câu hỏi nghiên cứu
• Phụ lục 2: Phiếu đồng thuận tham gia nghiên cứu của đối tượng nghiên cứu

I. Tổng quan về tăng huyết áp và tuân thủ điều trị

Tài liệu nghiên cứu "Tuân thủ điều trị ở bệnh nhân tăng huyết áp và các yếu tố liên quan tại phường Tân Định, Quận 1, Thành phố Hồ Chí Minh" của Lâm Cẩm Linh (2022) tập trung vào vấn đề quan trọng về tuân thủ điều trị tăng huyết áp (THA). Tài liệu mở đầu bằng việc nhấn mạnh gánh nặng bệnh tật của THA và vai trò của việc tuân thủ điều trị trong việc kiểm soát bệnh và giảm nguy cơ biến chứng. THA là một yếu tố nguy cơ chính dẫn đến các biến cố tim mạch nghiêm trọng như đột quỵ, nhồi máu cơ tim, suy tim và nhiều biến chứng khác. Tài liệu chỉ ra tỷ lệ THA ở Việt Nam ngày càng gia tăng và một phần lớn bệnh nhân không biết mình mắc bệnh hoặc không tuân thủ điều trị. Điều này dẫn đến việc kiểm soát huyết áp kém và tăng nguy cơ biến chứng. Như tài liệu đã nêu: "Trong số những người bị tăng huyết áp thì có tới 52% (khoảng 5,7 triệu người) là không biết mình có bị tăng huyết áp...". Tác giả cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc nghiên cứu tuân thủ điều trị trên địa bàn phường Tân Định, một khu vực có số lượng bệnh nhân THA cao.

1.2. Khái niệm và phân loại THA: Tài liệu cung cấp tổng quan về khái niệm, sinh lý bệnh, triệu chứng, biến chứng và phân loại THA. THA được định nghĩa là huyết áp tâm thu ≥ 140 mmHg và/hoặc huyết áp tâm trương ≥ 90 mmHg. Tài liệu trình bày chi tiết về các nguyên nhân gây THA, bao gồm cả THA nguyên phát và thứ phát. Các triệu chứng của THA thường không rõ ràng, khiến việc phát hiện bệnh trở nên khó khăn. Tuy nhiên, THA có thể gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng, ảnh hưởng đến tim, não, thận, mắt và mạch máu. Việc phân loại THA theo JNC 7 và các hướng dẫn khác được đề cập để giúp phân tầng nguy cơ và hướng dẫn điều trị.

1.3. Tuân thủ điều trị: Tài liệu nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tuân thủ điều trị, bao gồm cả việc dùng thuốc và thay đổi lối sống. Việc tuân thủ điều trị kém là nguyên nhân chính dẫn đến việc kiểm soát huyết áp kém và tăng nguy cơ biến chứng. Tác giả trích dẫn nhiều nghiên cứu cho thấy mối liên hệ giữa tuân thủ điều trị cao và giảm nguy cơ biến cố tim mạch.

II. Phương pháp nghiên cứu và kết quả

2.1. Thiết kế nghiên cứu: Nghiên cứu sử dụng phương pháp mô tả cắt ngang tại phường Tân Định, Quận 1, TP.HCM. Mẫu nghiên cứu bao gồm 300 bệnh nhân THA được chọn ngẫu nhiên. Dữ liệu được thu thập thông qua phỏng vấn trực tiếp sử dụng bảng câu hỏi. Các thông tin được thu thập bao gồm đặc điểm nhân khẩu học, xã hội, tiền sử bệnh, kiến thức về THA, tình trạng tuân thủ điều trị (dùng thuốc và không dùng thuốc) và chỉ số huyết áp.

2.2. Kết quả nghiên cứu: Kết quả cho thấy tỷ lệ tuân thủ điều trị thuốc ở bệnh nhân THA tại phường Tân Định còn thấp. Tài liệu cũng phân tích các yếu tố liên quan đến tuân thủ điều trị, bao gồm kiến thức về THA, đặc điểm xã hội, tình trạng kinh tế và hỗ trợ từ gia đình. Kết quả cho thấy kiến thức về THA có mối liên quan tích cực với tuân thủ điều trị. Bệnh nhân có kiến thức tốt về bệnh và tầm quan trọng của việc điều trị có xu hướng tuân thủ điều trị tốt hơn. Ngoài ra, nghiên cứu cũng chỉ ra tỷ lệ bệnh nhân THA đạt huyết áp mục tiêu còn thấp.

III. Bàn luận và kết luận

3.1. Bàn luận: Tài liệu bàn luận về các kết quả nghiên cứu và so sánh với các nghiên cứu khác. Tác giả giải thích nguyên nhân dẫn đến việc tuân thủ điều trị kém, bao gồm thiếu kiến thức, tác dụng phụ của thuốc, chi phí điều trị và thiếu hỗ trợ từ gia đình. Tài liệu cũng thảo luận về những hạn chế của nghiên cứu, chẳng hạn như thiết kế cắt ngang và khả năng sai lệch thông tin do phỏng vấn.

3.2. Kết luận: Nghiên cứu kết luận rằng tỷ lệ tuân thủ điều trị THA ở phường Tân Định còn thấp và cần có các biện pháp can thiệp để cải thiện tình hình. Tài liệu đề xuất các giải pháp như tăng cường giáo dục sức khỏe, tư vấn cho bệnh nhân, hỗ trợ từ gia đình và cộng đồng, và cải thiện khả năng tiếp cận dịch vụ y tế.

IV. Giá trị và ứng dụng thực tiễn

Nghiên cứu này cung cấp dữ liệu quan trọng về tình trạng tuân thủ điều trị THA tại phường Tân Định, Quận 1, TP.HCM. Thông tin này có giá trị thực tiễn cao cho các nhà hoạch định chính sách, cán bộ y tế và các tổ chức liên quan trong việc xây dựng và triển khai các chương trình can thiệp nhằm cải thiện tuân thủ điều trị và kiểm soát THA. Nghiên cứu cũng góp phần nâng cao nhận thức của cộng đồng về tầm quan trọng của việc kiểm soát huyết áp và tuân thủ điều trị. Việc xác định các yếu tố liên quan đến tuân thủ điều trị giúp định hướng các can thiệp một cách hiệu quả hơn, ví dụ như tập trung vào giáo dục sức khỏe cho những nhóm bệnh nhân có kiến thức thấp về THA. Nghiên cứu cũng là cơ sở để thực hiện các nghiên cứu sâu hơn về hiệu quả của các can thiệp cải thiện tuân thủ điều trị THA.

Tổng quan nghiên cứu

Tăng huyết áp (THA) là một trong những bệnh không lây nhiễm phổ biến và là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong do các biến cố tim mạch trên toàn cầu. Năm 2008, trong tổng số 57 triệu ca tử vong toàn cầu, có đến 36 triệu ca (63%) là do các bệnh không lây nhiễm, trong đó bệnh tim mạch chiếm 48% số ca tử vong do bệnh không lây nhiễm. Tại Việt Nam, tỷ lệ người lớn mắc THA đã tăng từ khoảng 1% vào những năm 1960 lên đến 25,1% vào năm 2008, tương đương cứ 4 người trưởng thành thì có 1 người bị THA. Đáng chú ý, trong số người bị THA, khoảng 52% không biết mình mắc bệnh, 30% không điều trị và 64% trong số người điều trị không đạt được huyết áp mục tiêu. Tại phường Tân Định, Quận 1, TP. Hồ Chí Minh, với dân số hơn 25.000 người, có 1.061 bệnh nhân THA được quản lý, là phường có số bệnh nhân THA cao nhất quận.

Nghiên cứu nhằm xác định tỷ lệ tuân thủ điều trị THA và các yếu tố liên quan tại phường Tân Định trong năm 2022, với mục tiêu cụ thể gồm: đánh giá tỷ lệ tuân thủ điều trị dùng thuốc và không dùng thuốc, xác định mối liên quan giữa tuân thủ điều trị dùng thuốc với các đặc điểm của bệnh nhân, và tỷ lệ bệnh nhân đạt huyết áp mục tiêu. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp dữ liệu thực tiễn để cải thiện công tác quản lý và điều trị THA, góp phần giảm gánh nặng bệnh tật và nâng cao chất lượng cuộc sống cho người bệnh tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

• Lý thuyết sinh lý bệnh học THA: Tăng huyết áp nguyên phát chiếm gần 90% trường hợp, liên quan đến tăng hoạt động thần kinh giao cảm, tăng cung lượng tim, co thắt mạch ngoại vi và vai trò của hệ Renin-Angiotensin-Aldosteron (RAA). Các yếu tố như natri, prostaglandin, và các hormon cũng ảnh hưởng đến huyết áp.

• Mô hình tuân thủ điều trị: Tuân thủ điều trị được đánh giá qua các phương pháp chủ quan và khách quan, trong đó thang đo Morisky (MMAS-8) được sử dụng phổ biến để đánh giá mức độ tuân thủ dùng thuốc. Ngoài ra, tuân thủ điều trị không dùng thuốc (thay đổi lối sống như hạn chế hút thuốc, rượu bia, ăn mặn, tập thể dục) cũng được xem xét.

• Khái niệm chính: Tuân thủ điều trị dùng thuốc, tuân thủ điều trị không dùng thuốc, huyết áp mục tiêu, các yếu tố nguy cơ liên quan (tuổi, giới, trình độ học vấn, bệnh kèm theo, kiến thức về THA).

Phương pháp nghiên cứu

• Thiết kế nghiên cứu: Nghiên cứu cắt ngang được thực hiện từ tháng 4 đến tháng 9 năm 2022 tại phường Tân Định, Quận 1, TP. Hồ Chí Minh.

• Cỡ mẫu và chọn mẫu: Tổng số 300 bệnh nhân THA ≥ 40 tuổi đang điều trị được chọn ngẫu nhiên hệ thống từ danh sách 1.061 bệnh nhân quản lý tại phường. Khoảng cách mẫu k=4, chọn ngẫu nhiên điểm xuất phát r=2, sau đó lấy mẫu theo thứ tự 2, 6, 10,...

• Tiêu chí chọn mẫu: Bệnh nhân ≥ 40 tuổi, được chẩn đoán và đang điều trị THA, sinh sống tại phường Tân Định, đồng ý tham gia nghiên cứu. Loại trừ bệnh nhân suy tim nặng, chạy thận nhân tạo, nhồi máu cơ tim, hoặc không đủ minh mẫn trả lời.

• Thu thập dữ liệu: Phỏng vấn trực tiếp bằng bộ câu hỏi chuẩn gồm 4 phần: thông tin chung, kiến thức về THA, tuân thủ điều trị dùng thuốc (MMAS-8), tuân thủ điều trị không dùng thuốc. Đo huyết áp 2 lần, đo chiều cao, cân nặng.

• Phân tích dữ liệu: Sử dụng phần mềm thống kê để phân tích mô tả và phân tích mối liên quan giữa các biến số. Kiểm định thống kê phù hợp với mức ý nghĩa 0,05.

• Kiểm soát sai lệch: Đào tạo điều tra viên, thuyết phục bệnh nhân tham gia, kiểm tra dữ liệu đầy đủ, sử dụng danh sách bệnh nhân có sẵn để giảm sai lệch chọn mẫu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Tỷ lệ tuân thủ điều trị dùng thuốc: Khoảng 35% bệnh nhân tuân thủ điều trị dùng thuốc theo thang đo MMAS-8, trong khi 65% còn lại có mức độ tuân thủ trung bình hoặc thấp. Tỷ lệ này thấp hơn so với một số nghiên cứu quốc tế (ví dụ 50,5% tuân thủ cao tại Beirut) nhưng tương đồng với các nghiên cứu trong nước.

2. Tuân thủ điều trị không dùng thuốc: Tỷ lệ bệnh nhân không hút thuốc lá đạt 74,7%, hạn chế rượu bia 95,3%, hạn chế ăn mặn 62%, và có hoạt động thể lực thường xuyên 67,3%. Đây là các yếu tố quan trọng góp phần kiểm soát huyết áp.

3. Tỷ lệ bệnh nhân đạt huyết áp mục tiêu: Khoảng 30% bệnh nhân đạt được huyết áp mục tiêu (<140/90 mmHg), trong khi 70% còn lại chưa kiểm soát tốt huyết áp, phản ánh thực trạng kiểm soát bệnh còn nhiều hạn chế.

4. Các yếu tố liên quan đến tuân thủ điều trị: Tuổi, trình độ học vấn, thời gian mắc bệnh, kiến thức về THA, và hỗ trợ xã hội có mối liên quan có ý nghĩa thống kê với mức độ tuân thủ điều trị. Bệnh nhân có kiến thức tốt và hỗ trợ gia đình thường tuân thủ điều trị cao hơn.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy tỷ lệ tuân thủ điều trị dùng thuốc tại phường Tân Định còn thấp, tương tự với nhiều nghiên cứu trong nước và quốc tế, phản ánh thách thức trong việc duy trì điều trị lâu dài ở bệnh nhân THA. Việc tuân thủ điều trị không dùng thuốc có tỷ lệ cao hơn, đặc biệt là hạn chế rượu bia, cho thấy nhận thức về thay đổi lối sống đã được cải thiện nhưng vẫn cần tăng cường.

Tỷ lệ bệnh nhân đạt huyết áp mục tiêu thấp cho thấy việc tuân thủ điều trị chưa đủ để kiểm soát bệnh hiệu quả, cần phối hợp nhiều biện pháp can thiệp. Các yếu tố như trình độ học vấn và kiến thức về bệnh đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao tuân thủ, phù hợp với các nghiên cứu trước đây.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ tuân thủ điều trị dùng thuốc và không dùng thuốc, biểu đồ tròn phân bố bệnh nhân đạt và không đạt huyết áp mục tiêu, cùng bảng phân tích mối liên quan giữa các yếu tố nhân khẩu học và tuân thủ điều trị.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường giáo dục và tư vấn bệnh nhân: Triển khai các chương trình giáo dục sức khỏe nâng cao kiến thức về THA và tầm quan trọng của tuân thủ điều trị, nhằm tăng tỷ lệ tuân thủ dùng thuốc và thay đổi lối sống. Thời gian thực hiện: 6-12 tháng. Chủ thể: Trung tâm Y tế phường, các bác sĩ và nhân viên y tế.

2. Xây dựng hệ thống hỗ trợ xã hội cho bệnh nhân: Tạo nhóm hỗ trợ bệnh nhân, gia đình và cộng đồng nhằm tăng cường nhắc nhở, động viên tuân thủ điều trị. Thời gian: 12 tháng. Chủ thể: Hội người cao tuổi, tổ dân phố, các tổ chức xã hội.

3. Cải thiện quản lý và theo dõi bệnh nhân tại tuyến y tế cơ sở: Thiết lập hồ sơ bệnh án điện tử, theo dõi định kỳ và nhắc lịch tái khám, phối hợp với bác sĩ gia đình để nâng cao hiệu quả quản lý. Thời gian: 12-18 tháng. Chủ thể: Trung tâm Y tế Quận 1, phường Tân Định.

4. Khuyến khích thay đổi lối sống lành mạnh: Tổ chức các hoạt động thể dục thể thao, giảm muối, hạn chế rượu bia, bỏ thuốc lá tại cộng đồng. Thời gian: liên tục. Chủ thể: Ban chỉ đạo phòng chống bệnh không lây nhiễm, các tổ chức cộng đồng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Bác sĩ và nhân viên y tế tuyến cơ sở: Nghiên cứu cung cấp dữ liệu thực tiễn về tuân thủ điều trị THA, giúp cải thiện công tác quản lý và tư vấn bệnh nhân.

2. Nhà hoạch định chính sách y tế: Thông tin về tỷ lệ tuân thủ và các yếu tố liên quan hỗ trợ xây dựng chính sách phòng chống và quản lý bệnh không lây nhiễm hiệu quả.

3. Nhà nghiên cứu và sinh viên y học dự phòng: Cung cấp cơ sở lý thuyết, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn để tham khảo và phát triển nghiên cứu tiếp theo.

4. Bệnh nhân THA và gia đình: Hiểu rõ tầm quan trọng của tuân thủ điều trị và thay đổi lối sống, từ đó nâng cao hiệu quả kiểm soát bệnh.

Câu hỏi thường gặp

1. Tại sao tuân thủ điều trị THA lại quan trọng?
   Tuân thủ điều trị giúp kiểm soát huyết áp, giảm nguy cơ biến chứng tim mạch và tử vong. Nghiên cứu cho thấy bệnh nhân tuân thủ cao giảm đáng kể nguy cơ đột quỵ và nhồi máu cơ tim.

2. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến tuân thủ điều trị?
   Tuổi tác, trình độ học vấn, kiến thức về bệnh, hỗ trợ xã hội và thời gian mắc bệnh là những yếu tố chính ảnh hưởng đến mức độ tuân thủ điều trị.

3. Làm thế nào để cải thiện tuân thủ điều trị?
   Tăng cường giáo dục, tư vấn, hỗ trợ xã hội, theo dõi định kỳ và thay đổi lối sống là các biện pháp hiệu quả để nâng cao tuân thủ điều trị.

4. Tỷ lệ bệnh nhân đạt huyết áp mục tiêu hiện nay ra sao?
   Khoảng 30% bệnh nhân tại phường Tân Định đạt huyết áp mục tiêu, còn lại phần lớn chưa kiểm soát tốt huyết áp, cần cải thiện công tác quản lý và điều trị.

5. Tuân thủ điều trị không dùng thuốc gồm những gì?
   Bao gồm hạn chế hút thuốc lá, uống rượu bia, ăn mặn, sử dụng chất béo và duy trì hoạt động thể lực đều đặn, góp phần quan trọng trong kiểm soát huyết áp.

Kết luận

• Tỷ lệ tuân thủ điều trị dùng thuốc ở bệnh nhân THA tại phường Tân Định là khoảng 35%, còn thấp so với yêu cầu kiểm soát bệnh hiệu quả.
• Tuân thủ điều trị không dùng thuốc có tỷ lệ cao hơn, đặc biệt là hạn chế rượu bia và hút thuốc lá.
• Khoảng 30% bệnh nhân đạt huyết áp mục tiêu, cho thấy cần tăng cường các biện pháp quản lý và điều trị.
• Các yếu tố như kiến thức về bệnh, trình độ học vấn và hỗ trợ xã hội có ảnh hưởng tích cực đến tuân thủ điều trị.
• Đề xuất các giải pháp giáo dục, hỗ trợ xã hội, cải thiện quản lý tại tuyến y tế cơ sở và khuyến khích thay đổi lối sống để nâng cao hiệu quả điều trị.

Tiếp theo, cần triển khai các chương trình can thiệp dựa trên kết quả nghiên cứu nhằm nâng cao tỷ lệ tuân thủ và kiểm soát huyết áp tại cộng đồng. Các cơ sở y tế và nhà quản lý nên phối hợp chặt chẽ để thực hiện các khuyến nghị này. Để biết thêm chi tiết và áp dụng hiệu quả, quý độc giả và chuyên gia có thể tham khảo toàn bộ luận văn.