Tổng quan nghiên cứu

Thành phố Hồ Chí Minh, với tổng diện tích hơn 2.095 km² và dân số đông nhất Việt Nam, là trung tâm kinh tế, chính trị, văn hóa quan trọng của cả nước. Trên địa bàn thành phố có 19 quận, trong đó Hội đồng nhân dân (HĐND) Quận đóng vai trò then chốt trong việc thực thi quyền lực nhà nước và phát huy quyền làm chủ của nhân dân địa phương. Luật Tổ chức Chính quyền địa phương năm 2015, có hiệu lực từ ngày 01/01/2016, đã tạo hành lang pháp lý mới cho hoạt động của HĐND các cấp, đặc biệt là HĐND Quận, nhằm nâng cao hiệu lực và hiệu quả quản lý nhà nước ở địa phương.

Tuy nhiên, thực tiễn hoạt động của HĐND Quận tại thành phố Hồ Chí Minh từ khi tái lập năm 2016 đến nay vẫn còn nhiều hạn chế như tính hình thức trong hoạt động, năng lực đại biểu chưa đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội, và hiệu quả giám sát chưa cao. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích hệ thống tổ chức và hoạt động của HĐND Quận, đánh giá thực trạng tại các quận như Quận 4, 5, 6, 7, 10, 11 và Thủ Đức, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động của HĐND Quận trên địa bàn thành phố.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào giai đoạn từ tháng 7/2016 đến nay, với trọng tâm là các quận thuộc thành phố Hồ Chí Minh. Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp số liệu thực tiễn, làm rõ vai trò pháp lý, chức năng, nhiệm vụ của HĐND Quận, đồng thời góp phần hoàn thiện bộ máy chính quyền địa phương, nâng cao chất lượng hoạt động của cơ quan quyền lực nhà nước cấp quận, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội và nguyện vọng của cử tri.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên nền tảng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác-Lênin, kết hợp với tư tưởng Hồ Chí Minh và đường lối của Đảng Cộng sản Việt Nam. Hai lý thuyết trọng tâm được áp dụng là:

  1. Lý thuyết về tổ chức chính quyền địa phương: Phân tích vị trí, vai trò, chức năng và nhiệm vụ của HĐND Quận trong hệ thống chính quyền cơ sở, dựa trên Luật Tổ chức Chính quyền địa phương năm 2015 và các văn bản pháp luật liên quan.

  2. Lý thuyết về quyền lực nhà nước và dân chủ xã hội chủ nghĩa: Xem xét HĐND Quận như cơ quan quyền lực nhà nước đại diện cho nhân dân, thực hiện quyền làm chủ của nhân dân địa phương thông qua chức năng quyết định và giám sát.

Các khái niệm chính bao gồm: quyền lực nhà nước, chức năng quyết định, chức năng giám sát, đại biểu dân cử, tổ chức bộ máy HĐND Quận, và quy trình ban hành nghị quyết.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu kết hợp:

  • Phân tích - tổng hợp: Tổng hợp các quy định pháp luật, tài liệu lý luận và thực tiễn hoạt động của HĐND Quận.
  • Đối chiếu so sánh: So sánh thực trạng tổ chức và hoạt động của HĐND Quận tại các quận thuộc thành phố Hồ Chí Minh với quy định pháp luật và các nghiên cứu trước đó.
  • Thống kê: Thu thập và phân tích số liệu về cơ cấu tổ chức, số lượng đại biểu, tần suất kỳ họp, hoạt động giám sát và tiếp xúc cử tri.
  • Chứng minh biện luận: Đánh giá các hạn chế, nguyên nhân và đề xuất giải pháp.
  • Hệ thống hóa: Xây dựng hệ thống luận cứ khoa học cho đề xuất đổi mới tổ chức và nâng cao hiệu quả hoạt động của HĐND Quận.

Nguồn dữ liệu chính gồm: văn bản pháp luật, báo cáo hoạt động của HĐND các quận, số liệu thống kê từ các quận 4, 5, 6, 7, 10, 11 và Thủ Đức, phỏng vấn chuyên gia và đại biểu HĐND. Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ đại biểu HĐND Quận nhiệm kỳ 2016-2021 tại các quận nghiên cứu. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu toàn bộ để đảm bảo tính đại diện và toàn diện. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 7/2016 đến năm 2018.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Cơ cấu tổ chức và nhân sự HĐND Quận: Mỗi quận có khoảng 40 đại biểu, trong đó có sự giảm nhẹ do luân chuyển cán bộ. Chủ tịch HĐND Quận thường do Bí thư hoặc Phó Bí thư Quận ủy kiêm nhiệm, hai Phó Chủ tịch hoạt động chuyên trách. Các Ban của HĐND gồm Ban Pháp chế và Ban Kinh tế - xã hội, với khoảng 11 thành viên mỗi ban. Tuy nhiên, chỉ có một Phó Trưởng ban hoạt động chuyên trách, các thành viên còn lại kiêm nhiệm, dẫn đến hạn chế về năng lực và tính khách quan trong giám sát.

  2. Hoạt động kỳ họp và ra nghị quyết: HĐND Quận tổ chức ít nhất 2 kỳ họp/năm, với nội dung tập trung vào kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội, ngân sách, và giám sát. Các nghị quyết được thông qua khi có trên 50% đại biểu tán thành. Hoạt động chất vấn được tổ chức nhưng còn mang tính hình thức, nhiều đại biểu chưa đi sâu vào trọng tâm, chưa thường xuyên giám sát việc thực hiện lời hứa của người bị chất vấn.

  3. Hoạt động giám sát và tiếp xúc cử tri: Giám sát được thực hiện qua nhiều hình thức như xem xét báo cáo, chất vấn, giám sát chuyên đề. Tuy nhiên, kết quả giám sát chưa cao, chủ yếu dựa trên báo cáo từ các đơn vị được giám sát, thiếu phân tích sâu nguyên nhân và trách nhiệm cụ thể. Tiếp xúc cử tri được tổ chức định kỳ với tỷ lệ đại biểu tham gia cao, nhưng còn tồn tại tình trạng "đại cử tri" và "cử tri chuyên nghiệp", hạn chế sự tham gia rộng rãi của nhân dân. Việc giải quyết kiến nghị của cử tri còn chậm trễ, thiếu sự theo dõi, đôn đốc thường xuyên.

  4. Chất lượng đại biểu và năng lực hoạt động: Đại biểu HĐND Quận được lựa chọn chủ yếu dựa trên cơ cấu thành phần, chưa chú trọng nhiều đến năng lực và trình độ. Nhiều đại biểu hoạt động kiêm nhiệm, thiếu thời gian và kỹ năng tiếp xúc cử tri, truyền đạt thông tin còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động của HĐND.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên xuất phát từ cơ chế tổ chức và phân công nhân sự chưa phù hợp, thiếu đại biểu chuyên trách, dẫn đến năng lực giám sát và tham gia quyết định của HĐND Quận chưa cao. So với các nghiên cứu trước đây về chính quyền địa phương, kết quả này phù hợp với nhận định về sự cần thiết đổi mới tổ chức chính quyền đô thị để nâng cao hiệu quả hoạt động.

Việc tổ chức kỳ họp và ra nghị quyết theo quy định pháp luật đã được thực hiện nghiêm túc, tuy nhiên, chất lượng nội dung và sự tham gia của đại biểu còn hạn chế, thể hiện qua hoạt động chất vấn và giám sát chưa sâu sát. Các biểu đồ thể hiện tần suất kỳ họp, số lượng nghị quyết và tỷ lệ đại biểu tham gia chất vấn có thể minh họa rõ nét hơn về mức độ hoạt động của HĐND Quận.

Hoạt động tiếp xúc cử tri dù được duy trì đều đặn nhưng chưa phát huy hết vai trò kết nối giữa đại biểu và nhân dân do hạn chế về hình thức tổ chức và sự tham gia của cử tri. Việc giải quyết kiến nghị còn chậm trễ làm giảm niềm tin của cử tri vào đại biểu và HĐND.

Kết quả nghiên cứu nhấn mạnh tầm quan trọng của việc nâng cao năng lực đại biểu, tăng cường đại biểu chuyên trách, cải tiến phương thức giám sát và tiếp xúc cử tri để HĐND Quận thực sự trở thành cơ quan quyền lực nhà nước hiệu quả, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội và nguyện vọng của nhân dân.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đại biểu chuyên trách: Các quận cần bố trí thêm đại biểu HĐND hoạt động chuyên trách, đặc biệt là Trưởng ban và Phó Trưởng ban các Ban của HĐND, nhằm nâng cao năng lực giám sát và tham gia quyết định. Mục tiêu đạt ít nhất 30% đại biểu chuyên trách trong nhiệm kỳ tới. Chủ thể thực hiện: Quận ủy, HĐND Quận. Thời gian: 1-2 năm.

  2. Đổi mới hình thức và nội dung tiếp xúc cử tri: Khuyến khích tổ chức tiếp xúc cử tri theo chuyên đề, theo ngành, đối tượng nhằm thu thập ý kiến chuyên sâu, tăng cường sự tham gia của nhân dân. Áp dụng các công nghệ thông tin để mở rộng kênh tiếp nhận ý kiến. Chủ thể thực hiện: Đại biểu HĐND, Ủy ban MTTQ Quận. Thời gian: Triển khai ngay trong năm đầu nhiệm kỳ.

  3. Nâng cao chất lượng hoạt động chất vấn và giám sát: Tổ chức tập huấn kỹ năng chất vấn, giám sát cho đại biểu; xây dựng quy trình giám sát chuyên sâu, phân tích nguyên nhân và trách nhiệm cụ thể. Chủ thể thực hiện: Thường trực HĐND Quận, Ban pháp chế. Thời gian: 6-12 tháng.

  4. Cải thiện công tác giải quyết kiến nghị của cử tri: Thiết lập hệ thống theo dõi, đôn đốc việc giải quyết kiến nghị, công khai kết quả để tăng tính minh bạch và trách nhiệm. Chủ thể thực hiện: UBND Quận phối hợp với HĐND Quận. Thời gian: 1 năm.

  5. Tăng cường phối hợp giữa các cơ quan trong tổ chức hoạt động HĐND: Xây dựng quy chế phối hợp chặt chẽ giữa Thường trực HĐND, UBND, Ủy ban MTTQ và các Ban của HĐND để nâng cao hiệu quả công tác chuẩn bị và tổ chức kỳ họp, giám sát. Chủ thể thực hiện: HĐND Quận, UBND Quận. Thời gian: Triển khai ngay.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các đại biểu Hội đồng nhân dân các cấp: Nghiên cứu để nâng cao nhận thức về vai trò, chức năng, nhiệm vụ, từ đó phát huy hiệu quả hoạt động đại diện và giám sát.

  2. Lãnh đạo và cán bộ các cơ quan chính quyền địa phương: Áp dụng các giải pháp đổi mới tổ chức và hoạt động HĐND Quận nhằm nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước và phục vụ nhân dân.

  3. Nhà nghiên cứu và giảng viên ngành Luật Hiến pháp và Luật Hành chính: Tham khảo để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về tổ chức chính quyền địa phương và quyền lực nhà nước.

  4. Cử tri và nhân dân địa phương: Hiểu rõ hơn về cơ cấu, chức năng và hoạt động của HĐND Quận, từ đó nâng cao ý thức tham gia và giám sát hoạt động của đại biểu dân cử.

Câu hỏi thường gặp

  1. HĐND Quận có những chức năng chính nào?
    HĐND Quận thực hiện chức năng quyết định các vấn đề quan trọng của địa phương và chức năng giám sát việc tuân thủ pháp luật, thực hiện nghị quyết, hoạt động của các cơ quan nhà nước cấp quận.

  2. Cơ cấu tổ chức của HĐND Quận gồm những thành phần nào?
    HĐND Quận gồm các đại biểu do cử tri bầu ra, Thường trực HĐND (Chủ tịch, Phó Chủ tịch, các trưởng ban), các Ban chuyên môn như Ban Pháp chế và Ban Kinh tế - xã hội.

  3. Hoạt động chất vấn tại HĐND Quận được tổ chức như thế nào?
    Đại biểu gửi phiếu chất vấn trước phiên họp, tại phiên họp đại biểu nêu câu hỏi, người bị chất vấn trả lời trực tiếp, có thể chất vấn lại. HĐND có thể ra nghị quyết về chất vấn.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả tiếp xúc cử tri của đại biểu HĐND?
    Đổi mới hình thức tiếp xúc theo chuyên đề, sử dụng công nghệ thông tin, mở rộng thành phần tham dự, tăng cường giải quyết và công khai kết quả kiến nghị của cử tri.

  5. Tại sao cần tăng số lượng đại biểu chuyên trách trong HĐND Quận?
    Đại biểu chuyên trách có nhiều thời gian và năng lực chuyên môn để thực hiện tốt chức năng giám sát, tham gia quyết định, nâng cao chất lượng hoạt động của HĐND.

Kết luận

  • HĐND Quận tại thành phố Hồ Chí Minh giữ vai trò quan trọng trong tổ chức chính quyền địa phương, thực hiện quyền lực nhà nước và quyền làm chủ của nhân dân.
  • Thực trạng tổ chức và hoạt động còn nhiều hạn chế như năng lực đại biểu chưa cao, hoạt động giám sát và chất vấn mang tính hình thức, tiếp xúc cử tri chưa đa dạng và hiệu quả.
  • Luận văn đã phân tích kỹ lưỡng cơ sở lý luận, pháp luật và thực tiễn hoạt động của HĐND Quận, cung cấp số liệu cụ thể từ các quận nghiên cứu.
  • Đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm nâng cao năng lực đại biểu, đổi mới hình thức tiếp xúc cử tri, cải thiện hoạt động giám sát và chất vấn, tăng cường phối hợp giữa các cơ quan.
  • Các bước tiếp theo là triển khai các giải pháp đề xuất, tổ chức tập huấn nâng cao năng lực đại biểu và xây dựng hệ thống theo dõi, đánh giá hiệu quả hoạt động của HĐND Quận.

Hành động ngay hôm nay để góp phần xây dựng chính quyền địa phương vững mạnh, hiệu quả và đáp ứng nguyện vọng của nhân dân!