I. Tổng Quan Về Hội Đồng Nhân Dân Quận Theo Luật 2015
Tại Việt Nam, Hội đồng nhân dân (HĐND) cùng với các cơ quan nhà nước khác ở địa phương thực hiện chức năng quản lý nhà nước theo lãnh thổ, kết hợp với quản lý theo ngành và lĩnh vực, kết hợp hài hòa giữa lợi ích của Nhân dân địa phương với lợi ích chung của cả nước, đã góp phần xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân, trực tiếp đưa đường lối, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước vào cuộc sống, bảo đảm pháp chế XHCN. HĐND là cầu nối giữa Đảng, Nhà nước với Nhân dân, tạo điều kiện cho Nhân dân làm chủ, mối quan hệ hai chiều được dung hoà giữa yếu tố quyền lực Nhà nước và yếu tố ý chí của Nhân dân. HĐND có vị trí hết sức quan trọng trong xây dựng và quản lý mọi mặt đời sống của Nhân dân địa phương về kinh tế - văn hóa - xã hội, quốc phòng - an ninh. Tính quyền lực nhà nước của HĐND biểu hiện ở chỗ: Thứ nhất, HĐND thể hiện quyền làm chủ của Nhân dân trên địa bàn lãnh thổ, đồng thời thực hiện những nhiệm vụ, quyền hạn do cấp trên phân giao. Thứ hai, quyết định của HĐND có tính bắt buộc chung đối với các cơ quan, tổ chức và công dân ở địa phương.
1.1. Vị Trí Pháp Lý Của Hội Đồng Nhân Dân Quận
Theo quy định của Luật Tổ chức chính quyền địa phương 2015, HĐND được tổ chức ở các đơn vị hành chính, theo đó, HĐND được thành lập ở ba cấp: (1) Tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương; (2) Huyện, quận, thị xã và thành phố thuộc tỉnh, đơn vị hành chính tương đương; (3) Xã, phường, thị trấn. Như vậy, HĐND Quận là cơ quan nằm trong hệ thống tổ chức chính quyền địa phương (CQĐP), có vị trí hết sức quan trọng trong việc góp phần thực hiện chế độ dân chủ XHCN, xây dựng và quản lý mọi mặt của đời sống nhân dân địa phương về kinh tế - xã hội, văn hóa, an ninh – quốc phòng… là cầu nối giữa Nhà nước với Nhân dân, trực tiếp đưa đường lối, chính sách, pháp luật của Nhà nước vào cuộc sống trên địa bàn Quận.
1.2. Tính Chất Đại Diện Của Hội Đồng Nhân Dân Quận
HĐND Quận là cơ quan đại diện cho ý chí, nguyện vọng và quyền làm chủ của Nhân dân trên địa bàn quận. Các đại biểu HĐND được bầu ra từ Nhân dân, chịu trách nhiệm trước Nhân dân và có nhiệm vụ lắng nghe, phản ánh ý kiến, kiến nghị của cử tri. HĐND Quận có trách nhiệm bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của Nhân dân, đồng thời giám sát hoạt động của các cơ quan nhà nước khác trên địa bàn.
II. Chức Năng Quyết Định và Giám Sát Của HĐND Quận
Có thể nói, chức năng của HĐND Quận là những phương diện, mặt hoạt động cơ bản của HĐND, phản ánh địa vị pháp lý của HĐND, được quyết định bởi vị trí, tính chất, nhiệm vụ, quyền hạn của HĐND. HĐND Quận thực hiện những nhiệm vụ và sử dụng những quyền hạn theo phân định thẩm quyền, phân quyền, phân cấp và ủy quyền, đảm bảo sự lãnh đạo thống nhất của Trung ương, đồng thời phát huy quyền chủ động, sáng tạo của địa phương. Theo quy định của pháp luật, HĐND Quận có hai chức năng quan trọng: Chức năng quyết định và chức năng giám sát.
2.1. Chức Năng Quyết Định Các Vấn Đề Quan Trọng
Chức năng cơ bản nhất của HĐND là căn cứ vào Hiến pháp, luật, văn bản của cơ quan nhà nước cấp trên để ra các quyết định (dưới hình thức ban hành nghị quyết) về những vấn đề thuộc nhiệm vụ, quyền hạn của HĐND. Chẳng hạn như: các vấn đề của địa phương do luật định, giám sát việc tuân theo Hiến pháp và pháp luật ở địa phương và việc thực hiện nghị quyết của HĐND [3, tr. Với tư cách là cơ quan quyền lực nhà nước và cơ quan đại diện của Nhân dân ở địa phương, HĐND thay mặt cho nhân dân địa phương, cho cử tri đã bầu ra mình để quyết định những vấn đề quan trọng của địa phương và giám sát việc thi hành những quyết định đó, việc tuân thủ Hiến pháp và pháp luật ở địa phương.
2.2. Chức Năng Giám Sát Hoạt Động Của Các Cơ Quan
Ngoài chức năng ra quyết định, HĐND Quận còn thực hiện chức năng giám sát việc tuân theo Hiến pháp và pháp luật ở địa phương, việc thực hiện nghị quyết của HĐND mỗi cấp; giám sát hoạt động của Thường trực HĐND, UBND, Tòa án nhân dân, Viện kiểm sát nhân dân cùng cấp, các Ban của HĐND cấp mình; giám sát văn bản quy phạm pháp luật của UBND cùng cấp và văn bản của HĐND cấp dưới [3, tr. Giám sát được thực hiện bởi các chủ thể: HĐND, Thường trực HĐND, Các ban của HĐND, Tổ đại biểu HĐND và cá nhân đại biểu HĐND; giám sát được thực hiện trên 7 hình thức chính, bao gồm: xem xét các báo cáo (trong đó có thẩm tra), xem xét trả lời chất vấn, giám sát văn bản quy phạm pháp luật, giám sát chuyên đề, giám sát giải quyết đơn thư công dân, giám sát giải quyết kiến nghị của cử tri và giải trình tại phiên họp thường trực HĐND.
III. Nhiệm Vụ và Quyền Hạn Của Hội Đồng Nhân Dân Quận
HĐND thực hiện những nhiệm vụ và quyền hạn theo sự phân quyền được quy định trong các luật, phân cấp quản lý của chính quyền cấp trên, đảm bảo sự lãnh đạo thống nhất của Trung ương, đồng thời phát huy quyền chủ động, sáng tạo của địa phương [3, tr. Theo quy định tại Điều 47, Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2015 thì nhiệm vụ, quyền hạn của HĐND Quận bao gồm: Thứ nhất, trong tổ chức và bảo đảm thi hành Hiến pháp và pháp luật, gồm: Ban hành nghị quyết về những vấn đề thuộc nhiệm vụ, quyền hạn của HĐND Quận; Quyết định các biện pháp để thực hiện các nhiệm vụ do cơ quan nhà nước cấp trên phân cấp; quyết định việc phân cấp cho CQĐP, cơ quan nhà nước cấp dưới thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn của CQĐP ở quận; Bãi bỏ một phần hoặc toàn bộ văn bản trái pháp luật của UBND, Chủ tịch UBND Quận; bãi bỏ một phần hoặc toàn bộ văn bản trái pháp luật của HĐND phường; Giải tán HĐND phường trong trường hợp HĐND đó làm thiệt hại nghiêm trọng đến lợi ích của Nhân dân và trình HĐND thành phố trực thuộc trung ương phê chuẩn [20].
3.1. Quyền Hạn Trong Xây Dựng Chính Quyền Địa Phương
Thứ hai, trong xây dựng chính quyền, gồm có: Bầu, miễn nhiệm, bãi nhiệm Chủ tịch HĐND Quận, Phó Chủ tịch HĐND Quận, Trưởng ban, Phó Trưởng ban của HĐND Quận; bầu, miễn nhiệm, bãi nhiệm Chủ tịch UBND Quận, Phó Chủ tịch UBND Quận và các Ủy viên UBND Quận; bầu, miễn nhiệm, bãi nhiệm Hội thẩm Tòa án nhân dân Quận; Lấy phiếu tín nhiệm, bỏ phiếu tín nhiệm đối với người giữ chức vụ do HĐND Quận bầu theo quy định tại Điều 88 và Điều 89 của Luật Tổ chức CQĐP năm 2015; Bãi nhiệm đại biểu HĐND Quận và chấp nhận việc đại biểu HĐND Quận xin thôi làm nhiệm vụ đại biểu; Quyết định thành lập, bãi bỏ cơ quan chuyên môn thuộc UBND Quận [20].
3.2. Quyền Quyết Định Về Kinh Tế Xã Hội Quốc Phòng An Ninh
Thứ ba, quyết định, thông qua các nội dung trong lĩnh vực kinh tế, tài nguyên, môi trường, giáo dục, đào tạo, khoa học, công nghệ, văn hóa, thông tin, thể dục, thể thao, y tế, lao động và thực hiện chính sách xã hội; quyết định các vấn đề trong công tác dân tộc, tôn giáo, lĩnh vực quốc phòng, bảo đảm an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội, như: thông qua kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội trung hạn và hằng năm của quận trước khi trình UBND thành phố trực thuộc trung ương phê duyệt; Quyết định dự toán thu ngân sách nhà nước trên địa bàn; dự toán thu, chi ngân sách địa phương và phân bổ dự toán ngân sách quận; điều chỉnh dự toán ngân sách địa phương trong trường hợp cần thiết; phê chuẩn quyết toán ngân sách địa phương; quyết định, chủ trương đầu tư chương trình, dự án trên địa bàn quận trong phạm vi được phân quyền [20].
3.3. Quyền Giám Sát Việc Tuân Thủ Hiến Pháp và Pháp Luật
Thứ tư, Giám sát việc tuân theo Hiến pháp và pháp luật ở địa phương, việc thực hiện nghị quyết của HĐND Quận; giám sát hoạt động của Thường trực HĐND Quận, UBND Quận, Tòa án nhân dân Quận, Viện kiểm sát nhân dân Quận, Ban của HĐND Quận; giám sát văn bản quy phạm pháp luật của UBND Quận và văn bản của HĐND Phường [20]. Để thực hiện các nhiệm vụ, quyền hạn nêu trên, HĐND Quận phải ban hành các quyết định mà thể hiện dưới hình thức nghị quyết. Hầu hết các nghị quyết này của HĐND không chứa quy phạm pháp luật, trừ các nghị quyết được ban hành theo quy định của Luật ban hành văn bản quy phạm pháp luật 2015 [15] mới chứa quy phạm pháp luật.
IV. Cơ Cấu Tổ Chức và Hoạt Động Của HĐND Quận
Cơ cấu tổ chức của Hội đồng nhân dân Quận bao gồm các bộ phận chính như Thường trực HĐND, các Ban của HĐND và các đại biểu HĐND. Mỗi bộ phận có chức năng, nhiệm vụ riêng, phối hợp với nhau để đảm bảo hoạt động hiệu quả của HĐND. Hoạt động của HĐND Quận được thực hiện thông qua các kỳ họp, hoạt động giám sát, tiếp xúc cử tri và các hình thức khác theo quy định của pháp luật.
4.1. Thường Trực Hội Đồng Nhân Dân Quận
Thường trực HĐND là cơ quan thường trực của HĐND, có nhiệm vụ điều hành và tổ chức các hoạt động của HĐND giữa hai kỳ họp. Thường trực HĐND bao gồm Chủ tịch HĐND, Phó Chủ tịch HĐND và các ủy viên. Thường trực HĐND có trách nhiệm chuẩn bị nội dung kỳ họp, triệu tập và chủ trì kỳ họp, giám sát việc thực hiện nghị quyết của HĐND và giải quyết các công việc khác theo quy định của pháp luật.
4.2. Các Ban Của Hội Đồng Nhân Dân Quận
Các Ban của HĐND là các cơ quan chuyên môn của HĐND, có nhiệm vụ thẩm tra các báo cáo, tờ trình của UBND và các cơ quan khác trước khi trình HĐND xem xét, quyết định. Các Ban của HĐND cũng có trách nhiệm giám sát hoạt động của các cơ quan nhà nước trên địa bàn quận trong lĩnh vực được phân công. Các Ban của HĐND bao gồm Ban Kinh tế - Xã hội, Ban Pháp chế và các Ban khác theo quy định của pháp luật.
4.3. Đại Biểu Hội Đồng Nhân Dân Quận
Đại biểu HĐND là người đại diện cho ý chí, nguyện vọng của Nhân dân trên địa bàn quận. Đại biểu HĐND có trách nhiệm tham gia các kỳ họp của HĐND, thảo luận và biểu quyết các vấn đề thuộc thẩm quyền của HĐND. Đại biểu HĐND cũng có trách nhiệm tiếp xúc cử tri, lắng nghe ý kiến, kiến nghị của cử tri và phản ánh với HĐND và các cơ quan nhà nước có thẩm quyền.
V. Kỳ Họp Hội Đồng Nhân Dân Quận Quy Trình và Nội Dung
Kỳ họp là hình thức hoạt động quan trọng nhất của Hội đồng nhân dân Quận. Tại kỳ họp, các đại biểu HĐND thảo luận và quyết định các vấn đề quan trọng của địa phương, thông qua các nghị quyết và thực hiện quyền giám sát. Quy trình tổ chức kỳ họp phải tuân thủ theo quy định của pháp luật, đảm bảo dân chủ, công khai và hiệu quả.
5.1. Chuẩn Bị Nội Dung Kỳ Họp Hội Đồng Nhân Dân
Việc chuẩn bị nội dung kỳ họp là một khâu quan trọng, đảm bảo kỳ họp diễn ra thành công. Thường trực HĐND có trách nhiệm phối hợp với UBND và các cơ quan liên quan để chuẩn bị các báo cáo, tờ trình, dự thảo nghị quyết và các tài liệu khác trình kỳ họp xem xét, quyết định. Nội dung kỳ họp phải được thông báo trước cho các đại biểu HĐND để có thời gian nghiên cứu, chuẩn bị ý kiến.
5.2. Thảo Luận và Quyết Định Tại Kỳ Họp Hội Đồng
Tại kỳ họp, các đại biểu HĐND thảo luận và biểu quyết các vấn đề thuộc thẩm quyền của HĐND. Các đại biểu có quyền chất vấn UBND và các cơ quan nhà nước khác về những vấn đề mà cử tri quan tâm. Các nghị quyết của HĐND phải được thông qua bằng hình thức biểu quyết và có hiệu lực thi hành sau khi được công bố.
VI. Nâng Cao Hiệu Quả Hoạt Động Của HĐND Quận Giải Pháp
Để nâng cao hiệu quả hoạt động của Hội đồng nhân dân Quận, cần có các giải pháp đồng bộ về tổ chức, nhân sự, phương thức hoạt động và cơ chế phối hợp. Cần tăng cường đào tạo, bồi dưỡng nâng cao năng lực cho đại biểu HĐND, đổi mới phương thức hoạt động giám sát, tăng cường tiếp xúc cử tri và nâng cao chất lượng các nghị quyết.
6.1. Nâng Cao Năng Lực Đại Biểu Hội Đồng Nhân Dân
Đại biểu HĐND cần được trang bị đầy đủ kiến thức về pháp luật, kinh tế, xã hội và kỹ năng hoạt động đại biểu. Cần có cơ chế khuyến khích đại biểu HĐND tự học tập, nghiên cứu và tham gia các khóa đào tạo, bồi dưỡng do các cơ quan nhà nước tổ chức.
6.2. Đổi Mới Phương Thức Hoạt Động Giám Sát
Hoạt động giám sát của HĐND cần được thực hiện một cách chủ động, sâu sát và hiệu quả. Cần tăng cường giám sát chuyên đề, giám sát việc giải quyết đơn thư khiếu nại, tố cáo của công dân và giám sát việc thực hiện các nghị quyết của HĐND. Cần có cơ chế xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm pháp luật được phát hiện qua hoạt động giám sát.
