Tổng quan nghiên cứu

Chính quyền địa phương cấp huyện đóng vai trò trung gian quan trọng trong hệ thống chính quyền nhà nước Việt Nam, chịu trách nhiệm tổ chức và thực thi các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước tại địa phương. Theo Hiến pháp năm 2013 và Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2015, chính quyền địa phương được tổ chức phù hợp với đặc điểm nông thôn, đô thị, hải đảo và đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt. Huyện đảo Lý Sơn, tỉnh Quảng Ngãi, với diện tích tự nhiên 10,390 km² và dân số hơn 24 nghìn người, là một đơn vị hành chính đặc thù khi thực hiện mô hình chính quyền địa phương một cấp, không còn chính quyền cấp xã sau khi giải thể 3 xã An Bình, An Hải và An Vĩnh theo Nghị quyết số 867/NQ-UBTVQH năm 2020.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương cấp huyện, đặc biệt là mô hình chính quyền một cấp tại huyện đảo Lý Sơn trong nhiệm kỳ 2016-2021, từ đó đề xuất các giải pháp đổi mới nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước. Nghiên cứu tập trung khảo sát thực trạng tổ chức bộ máy, hoạt động của Hội đồng nhân dân (HĐND), Ủy ban nhân dân (UBND) và các cơ quan chuyên môn thuộc UBND huyện, đồng thời phân tích các đặc điểm kinh tế - xã hội, quốc phòng - an ninh của huyện đảo. Ý nghĩa nghiên cứu không chỉ góp phần hoàn thiện lý luận về tổ chức chính quyền địa phương cấp huyện mà còn cung cấp thông tin thực tiễn quý giá cho các nhà quản lý, cán bộ công chức địa phương trong việc xây dựng bộ máy tinh gọn, hoạt động hiệu quả, phù hợp với đặc thù huyện đảo.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên học thuyết Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và các quan điểm, chủ trương của Đảng về tổ chức bộ máy nhà nước, kết hợp với các quy định pháp luật hiện hành như Hiến pháp năm 2013, Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2015 và Luật sửa đổi năm 2019. Hai lý thuyết trọng tâm được áp dụng là nguyên tắc tập trung dân chủ trong tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương, cùng mô hình tổ chức chính quyền địa phương đa cấp với sự phân quyền, phân cấp phù hợp đặc điểm địa phương.

Các khái niệm chính bao gồm: chính quyền địa phương cấp huyện, chính quyền địa phương một cấp, nguyên tắc tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương, quyền lực nhà nước ở địa phương, và mô hình tổ chức bộ máy hành chính tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả. Luận văn cũng phân tích đặc thù của huyện đảo Lý Sơn trong bối cảnh tổ chức chính quyền một cấp, nhằm làm rõ sự khác biệt so với mô hình truyền thống có cấp xã.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp phân tích, tổng hợp, diễn dịch, quy nạp, lịch sử, hệ thống và so sánh để làm sáng tỏ các vấn đề lý luận và thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính bao gồm số liệu thống kê kinh tế - xã hội, tổ chức bộ máy và hoạt động của chính quyền địa phương huyện đảo Lý Sơn trong nhiệm kỳ 2016-2021, được thu thập từ các báo cáo chính thức của UBND huyện, HĐND huyện, các cơ quan chuyên môn và các văn bản pháp luật liên quan.

Cỡ mẫu nghiên cứu gồm toàn bộ đại biểu HĐND huyện (28 đại biểu), các thành viên UBND huyện (15 người), cùng đội ngũ cán bộ, công chức các phòng ban chuyên môn (49 người). Phương pháp chọn mẫu là toàn bộ nhằm đảm bảo tính đại diện và đầy đủ thông tin. Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phương pháp định tính và định lượng, so sánh các chỉ số về tổ chức, hoạt động, trình độ cán bộ, hiệu quả quản lý trước và sau khi thực hiện mô hình chính quyền một cấp. Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2016 đến đầu năm 2021, tập trung vào nhiệm kỳ HĐND và UBND huyện Lý Sơn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tổ chức bộ máy chính quyền địa phương một cấp tại huyện đảo Lý Sơn được tinh gọn và đồng bộ: HĐND huyện có 28 đại biểu, trong đó 100% là đảng viên, với 75% có trình độ đại học và 21,43% trên đại học. UBND huyện gồm Chủ tịch, 2 Phó Chủ tịch và 12 ủy viên, với 87,75% cán bộ có trình độ đại học và 10,20% trên đại học. Việc hợp nhất các cơ quan tham mưu giúp việc Huyện ủy và cơ quan chuyên môn UBND đã giảm số lượng phòng ban, nâng cao hiệu quả quản lý.

  2. Hoạt động của HĐND huyện diễn ra thường xuyên, minh bạch và hiệu quả: Trong nhiệm kỳ 2016-2021, HĐND huyện tổ chức 15 kỳ họp (11 kỳ họp thường lệ, 4 kỳ họp chuyên đề), ban hành 84 nghị quyết quan trọng, tập trung vào phát triển kinh tế - xã hội (46 nghị quyết), xây dựng chính quyền (34 nghị quyết). Các kỳ họp được truyền thanh trực tiếp, tạo điều kiện giám sát của nhân dân. Thường trực HĐND tổ chức 34 cuộc giám sát với tỷ lệ kiến nghị được giải quyết trên 90%.

  3. Chính quyền một cấp tại Lý Sơn đã nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước: Việc giải thể 3 xã và chuyển giao toàn bộ nhiệm vụ cho chính quyền huyện giúp giảm chồng chéo, rút ngắn thời gian giải quyết thủ tục hành chính, tiết kiệm ngân sách chi thường xuyên. Tốc độ tăng trưởng giá trị sản xuất bình quân đạt 9,5%/năm, ngành thương mại, dịch vụ tăng 25,2%/năm, góp phần phát triển kinh tế địa phương.

  4. Một số hạn chế còn tồn tại: Cơ cấu cán bộ, công chức chưa hoàn toàn phù hợp với yêu cầu đa dạng của chính quyền một cấp; công tác quản lý đất đai, môi trường còn nhiều khó khăn; việc tiếp nhận và xử lý khiếu nại, kiến nghị của người dân đôi khi chưa kịp thời. So với các huyện miền núi hoặc đô thị, huyện đảo Lý Sơn có đặc thù riêng về giao thông, kinh tế biển và quốc phòng, đòi hỏi mô hình tổ chức linh hoạt hơn.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy mô hình chính quyền địa phương một cấp tại huyện đảo Lý Sơn đã góp phần tinh gọn bộ máy, nâng cao hiệu quả hoạt động so với mô hình truyền thống có cấp xã. Việc hợp nhất các cơ quan tham mưu giúp việc và cơ quan chuyên môn UBND huyện là bước đi phù hợp với chủ trương của Đảng về cải cách hành chính và tinh giản biên chế. So sánh với một số nghiên cứu về chính quyền địa phương cấp huyện miền núi, mô hình một cấp tại Lý Sơn có ưu thế về sự tập trung nguồn lực và giảm thủ tục hành chính, tuy nhiên cũng đặt ra thách thức về năng lực cán bộ và quản lý đa lĩnh vực.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cơ cấu trình độ cán bộ, số lượng kỳ họp và nghị quyết của HĐND, cũng như bảng so sánh tốc độ tăng trưởng kinh tế trước và sau khi áp dụng mô hình một cấp. Những hạn chế về quản lý đất đai và môi trường phản ánh nhu cầu tiếp tục hoàn thiện cơ chế phối hợp và nâng cao năng lực chuyên môn cho đội ngũ cán bộ. Kết quả nghiên cứu khẳng định tính khả thi và hiệu quả của mô hình chính quyền một cấp tại huyện đảo, đồng thời nhấn mạnh vai trò của sự lãnh đạo Đảng và sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan trong bộ máy chính quyền.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng nâng cao năng lực cán bộ, công chức: Tập trung vào kỹ năng quản lý đa lĩnh vực, ứng dụng công nghệ thông tin và xử lý các vấn đề đặc thù của huyện đảo. Mục tiêu nâng tỷ lệ cán bộ có trình độ trên đại học lên trên 30% trong vòng 3 năm. Chủ thể thực hiện: UBND huyện phối hợp với các cơ sở đào tạo.

  2. Hoàn thiện cơ chế phối hợp giữa các phòng ban chuyên môn: Xây dựng quy trình phối hợp rõ ràng, tránh chồng chéo, nâng cao hiệu quả giải quyết công việc, đặc biệt trong quản lý đất đai, môi trường và thủ tục hành chính. Thời gian thực hiện: 1 năm. Chủ thể: UBND huyện và HĐND huyện.

  3. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý và phục vụ nhân dân: Triển khai hệ thống quản lý hành chính điện tử, tạo điều kiện thuận lợi cho người dân và doanh nghiệp trong giao dịch hành chính. Mục tiêu đạt 80% thủ tục hành chính được giải quyết trực tuyến trong 2 năm. Chủ thể: UBND huyện, Sở Thông tin và Truyền thông tỉnh.

  4. Tăng cường công tác giám sát, tiếp nhận và xử lý khiếu nại, kiến nghị của người dân: Thiết lập kênh tiếp nhận đa dạng, minh bạch và phản hồi kịp thời, nâng cao sự hài lòng của người dân. Thời gian thực hiện: liên tục. Chủ thể: HĐND huyện, UBMTTQ huyện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ, công chức chính quyền địa phương cấp huyện: Nghiên cứu giúp hiểu rõ mô hình tổ chức, hoạt động và các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý, phục vụ công tác cải cách hành chính.

  2. Nhà nghiên cứu, giảng viên ngành Luật Hiến pháp và Luật Hành chính: Tài liệu tham khảo bổ sung kiến thức về tổ chức chính quyền địa phương, đặc biệt mô hình chính quyền một cấp tại huyện đảo.

  3. Lãnh đạo các địa phương có đặc thù tương tự: Học hỏi kinh nghiệm tổ chức bộ máy tinh gọn, hiệu quả, áp dụng phù hợp với điều kiện thực tế của địa phương mình.

  4. Sinh viên cao học, nghiên cứu sinh ngành Luật và Quản lý Nhà nước: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để phát triển đề tài nghiên cứu liên quan đến chính quyền địa phương và cải cách hành chính.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chính quyền địa phương một cấp là gì?
    Chính quyền địa phương một cấp là mô hình tổ chức chính quyền cấp huyện không có chính quyền cấp xã, toàn bộ nhiệm vụ, quyền hạn của cấp xã được chuyển giao cho cấp huyện thực hiện. Ví dụ điển hình là huyện đảo Lý Sơn sau khi giải thể 3 xã.

  2. Mô hình chính quyền một cấp có ưu điểm gì?
    Ưu điểm gồm tinh gọn bộ máy, giảm thủ tục hành chính, tiết kiệm ngân sách, nâng cao hiệu lực quản lý và rút ngắn thời gian giải quyết công việc cho người dân.

  3. Những thách thức khi áp dụng mô hình một cấp là gì?
    Thách thức gồm yêu cầu cao về năng lực cán bộ, quản lý đa lĩnh vực, xử lý các vấn đề đặc thù của địa phương, và cần cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa các phòng ban.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả hoạt động của chính quyền địa phương?
    Cần đào tạo cán bộ, hoàn thiện cơ chế phối hợp, ứng dụng công nghệ thông tin và tăng cường giám sát, tiếp nhận phản hồi từ người dân.

  5. Mô hình này có thể áp dụng cho các địa phương khác không?
    Có thể áp dụng cho các địa phương có đặc thù tương tự như huyện đảo, diện tích nhỏ, dân số thấp, điều kiện kinh tế xã hội đặc biệt, nhưng cần điều chỉnh phù hợp với từng địa phương.

Kết luận

  • Chính quyền địa phương cấp huyện là mắt xích quan trọng trong hệ thống chính quyền nhà nước, vừa thực hiện quyền lực nhà nước vừa đại diện cho ý chí nhân dân địa phương.
  • Mô hình chính quyền địa phương một cấp tại huyện đảo Lý Sơn đã góp phần tinh gọn bộ máy, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước trong nhiệm kỳ 2016-2021.
  • Hoạt động của HĐND và UBND huyện được tổ chức bài bản, minh bạch với nhiều nghị quyết quan trọng về phát triển kinh tế - xã hội và xây dựng chính quyền.
  • Một số hạn chế về cơ cấu cán bộ, quản lý đất đai và môi trường cần được khắc phục thông qua các giải pháp đào tạo, hoàn thiện cơ chế phối hợp và ứng dụng công nghệ.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao năng lực cán bộ, hoàn thiện tổ chức và hoạt động chính quyền địa phương, hướng tới xây dựng bộ máy tinh gọn, hiệu quả, phù hợp đặc thù huyện đảo.

Tiếp theo, các cơ quan chức năng và nhà quản lý địa phương cần triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, đánh giá hiệu quả mô hình chính quyền một cấp để nhân rộng và hoàn thiện chính sách. Độc giả và cán bộ quản lý được khuyến khích tham khảo và áp dụng kết quả nghiên cứu nhằm nâng cao chất lượng quản lý nhà nước tại địa phương.