Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động giám sát của Hội đồng Nhân dân (HĐND) cấp xã đóng vai trò then chốt trong việc nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước ở địa phương. Tại huyện Đại Lộc, tỉnh Quảng Nam, với dân số khoảng 150.000 người và 18 đơn vị hành chính cấp xã, hoạt động giám sát của HĐND cấp xã có ảnh hưởng trực tiếp đến phát triển kinh tế - xã hội và đời sống nhân dân. Nghiên cứu tập trung khảo sát thực trạng giám sát của HĐND cấp xã tại huyện Đại Lộc trong giai đoạn 2015-2019 nhằm đánh giá chất lượng, hiệu quả hoạt động giám sát, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả trong thời gian tới.

Mục tiêu nghiên cứu bao gồm: phân tích cơ sở lý luận và pháp luật về giám sát của HĐND cấp xã; đánh giá thực trạng hoạt động giám sát tại huyện Đại Lộc; đề xuất giải pháp tăng cường hiệu quả giám sát. Phạm vi nghiên cứu giới hạn ở hoạt động giám sát của HĐND cấp xã trên địa bàn huyện Đại Lộc, tỉnh Quảng Nam trong khoảng 5 năm gần đây. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc bổ sung cơ sở lý luận, đồng thời cung cấp dữ liệu thực tiễn để các cơ quan quản lý địa phương và các nhà nghiên cứu tham khảo, góp phần hoàn thiện hoạt động giám sát của HĐND cấp xã trên toàn quốc.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết về quyền lực nhà nước, giám sát của cơ quan đại diện và nguyên tắc tập trung dân chủ. Hai mô hình nghiên cứu chính được áp dụng gồm:

  • Lý thuyết quyền lực nhà nước: Nhấn mạnh HĐND là cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương, thực hiện quyền giám sát nhằm đảm bảo việc tuân thủ Hiến pháp và pháp luật.
  • Mô hình giám sát của cơ quan đại diện: Phân tích các hình thức, chủ thể, đối tượng và nội dung giám sát, đồng thời làm rõ vai trò của đại biểu HĐND trong hoạt động giám sát.

Các khái niệm chính bao gồm: giám sát, HĐND cấp xã, hiệu lực và hiệu quả giám sát, hình thức giám sát, trình tự thủ tục giám sát.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác-Lênin làm cơ sở phân tích. Các phương pháp nghiên cứu cụ thể gồm:

  • Phương pháp thu thập và phân tích tài liệu: Tổng hợp các văn bản pháp luật, báo cáo, tài liệu liên quan đến hoạt động giám sát của HĐND cấp xã.
  • Phương pháp thống kê: Thu thập số liệu về hoạt động giám sát, số lượng kỳ họp, số lượng đại biểu, các cuộc giám sát chuyên đề tại huyện Đại Lộc.
  • Phương pháp so sánh, đánh giá: So sánh thực trạng hoạt động giám sát với các quy định pháp luật và các nghiên cứu trước đó.
  • Phương pháp quan sát thực tế và phỏng vấn: Thu thập ý kiến của cán bộ, đại biểu HĐND cấp xã tại huyện Đại Lộc để đánh giá thực tiễn hoạt động giám sát.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ 18 xã, thị trấn của huyện Đại Lộc với các đại biểu HĐND, cán bộ chuyên trách và các cơ quan liên quan. Phân tích dữ liệu được thực hiện theo timeline nghiên cứu từ năm 2015 đến 2019.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Chất lượng tổ chức và hoạt động giám sát được cải thiện rõ rệt
    Trong nhiệm kỳ 2016-2021, HĐND cấp xã tại Đại Lộc tổ chức 09 kỳ họp, ban hành 168 nghị quyết, tập trung vào các lĩnh vực trọng tâm phát triển kinh tế - xã hội. Hoạt động giám sát chuyên đề và khảo sát được thực hiện gần 30 cuộc, tập trung vào các vấn đề như quản lý đất đai, trật tự xây dựng, xử lý rác thải sinh hoạt.
    Số liệu: Tăng 14,48% tổng giá trị sản xuất năm 2018 so với năm 2017, phản ánh sự phát triển kinh tế hỗ trợ hoạt động giám sát.

  2. Hoạt động chất vấn và trả lời chất vấn trở thành điểm nhấn hiệu quả
    Các phiên chất vấn tại kỳ họp được tổ chức dân chủ, tập trung vào các vấn đề dân sinh, được cử tri quan tâm. Trong nhiệm kỳ, có 45 đại biểu được cho thôi làm nhiệm vụ, không có trường hợp bị bãi nhiệm, thể hiện sự ổn định và trách nhiệm của đại biểu.
    Số liệu: 24 buổi tiếp công dân với 390 lượt người, cho thấy sự gần gũi và trách nhiệm của đại biểu với cử tri.

  3. Nguồn lực và cơ cấu tổ chức còn nhiều hạn chế
    Đại biểu HĐND cấp xã chủ yếu hoạt động kiêm nhiệm, thiếu cán bộ chuyên trách, chưa qua đào tạo bài bản. Văn phòng HĐND cấp xã chỉ có một công chức kiêm nhiệm nhiều nhiệm vụ, gây khó khăn trong tổ chức hoạt động giám sát.
    Số liệu: 18 xã, thị trấn chỉ có một công chức văn phòng thống kê phục vụ toàn bộ hoạt động.

  4. Pháp luật và quy trình giám sát chưa được thực hiện đồng bộ
    Một số xã còn ban hành nghị quyết theo luật cũ, phiên họp Thường trực HĐND chưa tổ chức đúng quy định, hoạt động giám sát chuyên đề còn hạn chế. Chưa có trường hợp đình chỉ hay bãi bỏ văn bản quy phạm pháp luật do UBND cấp xã ban hành trong nhiệm kỳ.
    So sánh: So với quy định tại Luật Hoạt động giám sát 2015, thực tiễn còn nhiều điểm chưa phù hợp.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên xuất phát từ cơ cấu tổ chức HĐND cấp xã còn mỏng, đại biểu kiêm nhiệm, thiếu chuyên môn và kinh nghiệm. Điều kiện vật chất, kinh phí và trang thiết bị phục vụ giám sát chưa đáp ứng yêu cầu. Mức độ nhận thức về vai trò giám sát của một số đại biểu và cán bộ còn hạn chế, dẫn đến hoạt động giám sát mang tính hình thức, hiệu quả thấp.

So với các nghiên cứu trước đây, kết quả tại Đại Lộc phản ánh xu hướng chung của nhiều địa phương cấp xã trên cả nước, đồng thời cho thấy sự cần thiết phải đổi mới tổ chức và nâng cao năng lực cho HĐND cấp xã. Việc tăng cường hoạt động chất vấn, tiếp xúc cử tri và giám sát chuyên đề đã góp phần nâng cao tính minh bạch, dân chủ trong quản lý nhà nước địa phương.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện số lượng kỳ họp, số cuộc giám sát chuyên đề theo năm, biểu đồ phân bố nguồn lực nhân sự HĐND cấp xã, và bảng so sánh các hình thức giám sát với quy định pháp luật.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng năng lực cho đại biểu HĐND cấp xã
    Triển khai các khóa đào tạo chuyên sâu về kỹ năng giám sát, pháp luật và nghiệp vụ đại biểu. Mục tiêu nâng tỷ lệ đại biểu có trình độ chuyên môn đạt chuẩn lên trên 80% trong vòng 2 năm. Chủ thể thực hiện: HĐND cấp tỉnh phối hợp với các cơ sở đào tạo.

  2. Hoàn thiện cơ cấu tổ chức và tăng cường cán bộ chuyên trách
    Đề xuất tăng số lượng cán bộ chuyên trách tại văn phòng HĐND cấp xã, đảm bảo mỗi xã có ít nhất 2 cán bộ chuyên trách phục vụ công tác giám sát. Thời gian thực hiện trong nhiệm kỳ 2021-2025. Chủ thể thực hiện: UBND cấp huyện và Sở Nội vụ.

  3. Xây dựng và thực hiện chương trình giám sát trọng tâm, chuyên đề có trọng điểm
    Lập kế hoạch giám sát hàng năm tập trung vào các lĩnh vực bức xúc như quản lý đất đai, môi trường, tài chính công. Đảm bảo ít nhất 3 cuộc giám sát chuyên đề mỗi năm tại mỗi xã. Chủ thể thực hiện: Thường trực HĐND cấp xã phối hợp với các ban chuyên môn.

  4. Tăng cường phối hợp giữa HĐND, UBND và Mặt trận Tổ quốc trong hoạt động giám sát
    Thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ, chia sẻ thông tin và tổ chức các cuộc giám sát liên ngành nhằm nâng cao hiệu quả. Thời gian thực hiện ngay từ năm 2021. Chủ thể thực hiện: HĐND cấp xã, UBND cấp xã, Ủy ban MTTQ.

  5. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức về vai trò giám sát của HĐND cấp xã
    Sử dụng đa dạng các hình thức tuyên truyền như truyền thanh, hội nghị, trang thông tin điện tử để nâng cao nhận thức của cán bộ, nhân dân và đại biểu. Mục tiêu tăng cường sự tham gia của cử tri trong giám sát. Chủ thể thực hiện: UBND cấp xã phối hợp với các tổ chức chính trị - xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ, đại biểu Hội đồng Nhân dân cấp xã
    Giúp nâng cao hiểu biết về chức năng, nhiệm vụ và kỹ năng giám sát, từ đó nâng cao hiệu quả hoạt động tại địa phương.

  2. Lãnh đạo và cán bộ các cơ quan quản lý nhà nước cấp huyện, tỉnh
    Cung cấp cơ sở dữ liệu thực tiễn để xây dựng chính sách, hoàn thiện tổ chức bộ máy và nâng cao chất lượng giám sát ở cấp xã.

  3. Nhà nghiên cứu, giảng viên ngành Luật Hiến pháp và Luật Hành chính
    Tài liệu tham khảo bổ sung cho các nghiên cứu về tổ chức chính quyền địa phương và hoạt động giám sát của cơ quan dân cử.

  4. Các tổ chức, cơ quan tham gia giám sát xã hội và phát triển cộng đồng
    Hỗ trợ hiểu rõ vai trò của HĐND cấp xã trong giám sát, từ đó phối hợp hiệu quả trong các hoạt động giám sát và phản biện xã hội.

Câu hỏi thường gặp

  1. Giám sát của HĐND cấp xã bao gồm những hình thức nào?
    Giám sát bao gồm giám sát tại kỳ họp, giám sát của Thường trực HĐND, các Ban của HĐND, tổ đại biểu và đại biểu HĐND. Ví dụ, giám sát chuyên đề, chất vấn, xem xét báo cáo và lấy phiếu tín nhiệm.

  2. Đại biểu HĐND cấp xã cần có những tiêu chuẩn gì để thực hiện giám sát hiệu quả?
    Đại biểu cần có trình độ chuyên môn, năng lực pháp lý, kỹ năng giao tiếp và trách nhiệm cao với cử tri. Việc đào tạo, bồi dưỡng thường xuyên là cần thiết để nâng cao năng lực này.

  3. Những khó khăn chính trong hoạt động giám sát của HĐND cấp xã hiện nay là gì?
    Bao gồm nguồn lực hạn chế, đại biểu kiêm nhiệm, thiếu cán bộ chuyên trách, nhận thức chưa đầy đủ về vai trò giám sát và quy trình pháp lý chưa được thực hiện nghiêm túc.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả hoạt động chất vấn tại kỳ họp HĐND cấp xã?
    Cần chuẩn bị kỹ nội dung chất vấn, tập trung vào các vấn đề dân sinh bức xúc, đảm bảo người bị chất vấn trả lời thẳng thắn, có trách nhiệm và có biện pháp xử lý khi cần thiết.

  5. Vai trò của Mặt trận Tổ quốc trong hoạt động giám sát của HĐND cấp xã như thế nào?
    Mặt trận Tổ quốc phối hợp trong việc phản biện xã hội, thu thập ý kiến nhân dân, góp phần nâng cao tính minh bạch và hiệu quả giám sát của HĐND cấp xã.

Kết luận

  • Hoạt động giám sát của HĐND cấp xã tại huyện Đại Lộc đã có nhiều đổi mới, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước địa phương trong giai đoạn 2015-2019.
  • Các hình thức giám sát như kỳ họp, chất vấn, giám sát chuyên đề được tổ chức bài bản, tuy nhiên còn tồn tại hạn chế về nguồn lực và cơ cấu tổ chức.
  • Pháp luật về giám sát đã được hoàn thiện nhưng việc thực hiện còn chưa đồng bộ, cần tăng cường đào tạo và nâng cao nhận thức cho đại biểu và cán bộ liên quan.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm nhằm nâng cao năng lực, hoàn thiện tổ chức và tăng cường phối hợp trong hoạt động giám sát của HĐND cấp xã.
  • Khuyến nghị các cơ quan quản lý địa phương và các nhà nghiên cứu tiếp tục theo dõi, đánh giá và áp dụng các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động giám sát trong thời gian tới.

Call-to-action: Các cơ quan, tổ chức và cá nhân quan tâm đến hoạt động giám sát của HĐND cấp xã nên nghiên cứu kỹ luận văn này để áp dụng các giải pháp phù hợp, góp phần xây dựng chính quyền địa phương trong sạch, vững mạnh, đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững.