Tổng quan nghiên cứu

Chính quyền cấp xã là cấp cơ sở quan trọng nhất trong hệ thống chính quyền địa phương Việt Nam, trực tiếp quản lý và điều hành các hoạt động kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh tại địa phương. Theo số liệu của Tổng cục Thống kê năm 2018, Việt Nam có khoảng 11.000 đơn vị hành chính cấp xã, chiếm số lượng lớn nhất trong hệ thống hành chính. Thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ, với 22 đơn vị hành chính gồm 12 phường và 10 xã, là vùng đất có vị trí đặc biệt quan trọng về lịch sử và văn hóa, đồng thời là địa bàn trọng điểm trong phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh.

Luận văn tập trung nghiên cứu tổ chức và hoạt động của chính quyền cấp xã tại thành phố Việt Trì trong giai đoạn từ năm 2015 đến nay, nhằm phân tích thực trạng, đánh giá những thành tựu và hạn chế, từ đó đề xuất các giải pháp đổi mới phù hợp với yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và cải cách hành chính. Mục tiêu cụ thể là làm rõ cơ sở lý luận về tổ chức chính quyền cấp xã, đánh giá thực trạng tổ chức và hoạt động của Hội đồng nhân dân (HĐND) và Ủy ban nhân dân (UBND) cấp xã, đồng thời đề xuất các phương hướng hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động của chính quyền cơ sở.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần hoàn thiện bộ máy chính quyền cấp xã, nâng cao chất lượng quản lý nhà nước và phục vụ nhân dân, đồng thời hỗ trợ công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, công chức cấp xã tại địa phương. Các chỉ số như tỷ lệ đại biểu nữ HĐND cấp xã chiếm 29,3%, tỷ lệ đại biểu có trình độ đại học trở lên đạt khoảng 56,7%, cùng với việc tổ chức thành công các kỳ họp HĐND và hoạt động giám sát, phản ánh sự phát triển tích cực của chính quyền cấp xã tại Việt Trì.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, cùng các quan điểm của Đảng và Nhà nước Việt Nam về Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và chính quyền địa phương. Hai mô hình nghiên cứu chính được áp dụng là:

  1. Mô hình tổ chức chính quyền địa phương: Bao gồm hệ thống cơ quan quyền lực nhà nước (HĐND) và cơ quan hành chính nhà nước (UBND) cấp xã, với các chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn được quy định rõ trong Hiến pháp 2013 và Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2015.

  2. Mô hình hoạt động quản lý nhà nước tại địa phương: Tập trung vào các hoạt động của HĐND và UBND cấp xã trong việc thực hiện chức năng lập pháp, giám sát, điều hành và quản lý các lĩnh vực kinh tế, xã hội, quốc phòng, an ninh.

Các khái niệm chính bao gồm: chính quyền cấp xã, Hội đồng nhân dân cấp xã, Ủy ban nhân dân cấp xã, quyền lực nhà nước, quản lý hành chính nhà nước, giám sát và tiếp xúc cử tri.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu kết hợp giữa phân tích lý luận và khảo sát thực tiễn. Cụ thể:

  • Nguồn dữ liệu: Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ các văn bản pháp luật, báo cáo của các cơ quan nhà nước, tài liệu nghiên cứu trước đây và số liệu thống kê chính thức của thành phố Việt Trì. Dữ liệu sơ cấp được thu thập thông qua khảo sát, phỏng vấn cán bộ, công chức và đại biểu HĐND cấp xã, cùng với việc quan sát trực tiếp các hoạt động của chính quyền cấp xã.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích định tính và định lượng được áp dụng để đánh giá thực trạng tổ chức và hoạt động của chính quyền cấp xã. Phân tích thống kê được sử dụng để xử lý số liệu về cơ cấu đại biểu, tỷ lệ đại biểu nữ, trình độ chuyên môn, số lượng kỳ họp, số lượng nghị quyết ban hành, hoạt động giám sát và tiếp xúc cử tri.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Nghiên cứu tập trung vào toàn bộ 22 đơn vị hành chính cấp xã tại thành phố Việt Trì, với khảo sát và phỏng vấn các đại biểu HĐND, cán bộ UBND và các ban của HĐND. Việc lựa chọn toàn bộ các đơn vị nhằm đảm bảo tính đại diện và toàn diện của nghiên cứu.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn từ năm 2015 đến năm 2020, phù hợp với các thay đổi pháp luật và thực tiễn tổ chức chính quyền cấp xã trong thời kỳ đổi mới và cải cách hành chính.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tổ chức Hội đồng nhân dân cấp xã: Tại thành phố Việt Trì, 100% các xã, phường đều thành lập Ban Kinh tế - Xã hội và Ban Pháp chế, góp phần nâng cao chất lượng xây dựng nghị quyết và giám sát. Tổng số đại biểu HĐND cấp xã nhiệm kỳ 2016-2021 là 600 người, trong đó đại biểu nữ chiếm 29,3%. Tuy nhiên, 43,3% đại biểu có trình độ dưới đại học, ảnh hưởng đến chất lượng hoạt động.

  2. Hoạt động kỳ họp HĐND cấp xã: Từ đầu nhiệm kỳ đến nay, đã tổ chức 224 kỳ họp, trong đó 184 kỳ họp thường niên và 40 kỳ họp chuyên đề. Mỗi kỳ họp ban hành từ 2 đến 6 nghị quyết, tổng cộng 374 nghị quyết, bao gồm 184 nghị quyết về công tác cán bộ và 98 nghị quyết về phát triển kinh tế - xã hội. Các nghị quyết được đánh giá sát với thực tiễn và có tính khả thi cao.

  3. Hoạt động giám sát và tiếp xúc cử tri: Thường trực HĐND và các Ban đã tổ chức 618 cuộc giám sát, tập trung vào các lĩnh vực an toàn vệ sinh thực phẩm, xây dựng nông thôn mới, quản lý đô thị, thu ngân sách và giải quyết khiếu nại tố cáo. Hoạt động tiếp xúc cử tri được duy trì đều đặn với 1.656 cuộc tiếp xúc, thu thập hơn 21.000 ý kiến, kiến nghị của cử tri, phản ánh kịp thời đến các cơ quan chức năng.

  4. Hoạt động của Ủy ban nhân dân cấp xã: UBND cấp xã tổ chức hoạt động theo chế độ tập thể kết hợp với trách nhiệm cá nhân của Chủ tịch và các Phó Chủ tịch. UBND cấp xã đã thực hiện tốt chức năng quản lý nhà nước trên các lĩnh vực chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội, quốc phòng, an ninh, góp phần đảm bảo trật tự an toàn xã hội và phát triển kinh tế địa phương.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy tổ chức và hoạt động của chính quyền cấp xã tại thành phố Việt Trì đã có nhiều tiến bộ rõ rệt, đặc biệt trong việc nâng cao chất lượng kỳ họp HĐND, tăng cường giám sát và tiếp xúc cử tri. Việc thành lập các Ban chuyên trách của HĐND cấp xã giúp nâng cao hiệu quả thẩm tra, giám sát và xây dựng nghị quyết, phù hợp với yêu cầu đổi mới tổ chức bộ máy nhà nước.

Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại hạn chế như tỷ lệ đại biểu có trình độ chuyên môn thấp, hoạt động của một số đại biểu còn mang tính kiêm nhiệm, chưa tập trung thời gian cho nhiệm vụ đại biểu, ảnh hưởng đến chất lượng tiếp xúc cử tri và giám sát. So sánh với các nghiên cứu trong ngành, tình trạng này là phổ biến ở nhiều địa phương do nguồn lực hạn chế và đặc thù tổ chức bộ máy cấp xã.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ đại biểu theo trình độ học vấn, biểu đồ số lượng kỳ họp và nghị quyết theo năm, bảng tổng hợp các cuộc giám sát và tiếp xúc cử tri, giúp minh họa rõ nét hơn về hiệu quả hoạt động của chính quyền cấp xã.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao chất lượng đại biểu HĐND cấp xã: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ và kỹ năng giám sát cho đại biểu, đặc biệt là đại biểu kiêm nhiệm. Mục tiêu tăng tỷ lệ đại biểu có trình độ đại học trở lên lên trên 70% trong nhiệm kỳ tiếp theo. Chủ thể thực hiện: Ban Tổ chức Thành ủy, UBND thành phố, thời gian 2 năm.

  2. Tăng cường hoạt động giám sát và tiếp xúc cử tri: Xây dựng kế hoạch giám sát chuyên sâu, tập trung vào các lĩnh vực trọng điểm, đồng thời nâng cao chất lượng tiếp xúc cử tri bằng cách mở rộng đối tượng tham gia, tăng cường truyền thông và phản hồi ý kiến kịp thời. Chủ thể thực hiện: Thường trực HĐND cấp xã, UBMTTQVN, thời gian liên tục hàng năm.

  3. Hoàn thiện cơ chế phối hợp giữa HĐND và UBND cấp xã: Thiết lập quy chế phối hợp chặt chẽ, minh bạch trong việc chuẩn bị và tổ chức kỳ họp, giám sát và giải trình, nhằm nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước và trách nhiệm giải trình. Chủ thể thực hiện: UBND và HĐND cấp xã, thời gian 1 năm.

  4. Đổi mới phương thức tổ chức kỳ họp HĐND cấp xã: Áp dụng công nghệ thông tin trong chuẩn bị tài liệu, tổ chức họp trực tuyến khi cần thiết, tăng cường sự tham gia của đại biểu và cử tri, nâng cao tính dân chủ và minh bạch. Chủ thể thực hiện: Thường trực HĐND cấp xã, thời gian 1-2 năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo và cán bộ quản lý cấp xã: Giúp hiểu rõ hơn về tổ chức, chức năng, nhiệm vụ và hoạt động của chính quyền cấp xã, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý và điều hành tại địa phương.

  2. Các nhà nghiên cứu và giảng viên ngành Luật Hiến pháp và Luật Hành chính: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn phong phú để phục vụ nghiên cứu, giảng dạy và phát triển khoa học pháp lý về chính quyền địa phương.

  3. Sinh viên ngành Luật và Quản lý Nhà nước: Là tài liệu tham khảo hữu ích giúp sinh viên nắm vững kiến thức về tổ chức bộ máy nhà nước, đặc biệt là chính quyền cấp xã, đồng thời hiểu rõ thực trạng và các giải pháp cải cách.

  4. Các tổ chức, cơ quan liên quan đến cải cách hành chính và phát triển địa phương: Hỗ trợ xây dựng chính sách, chương trình đào tạo, bồi dưỡng cán bộ và cải tiến hoạt động quản lý nhà nước tại cơ sở.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chính quyền cấp xã gồm những cơ quan nào?
    Chính quyền cấp xã bao gồm Hội đồng nhân dân (HĐND) và Ủy ban nhân dân (UBND) cấp xã. HĐND là cơ quan quyền lực nhà nước đại diện cho ý chí và nguyện vọng của nhân dân, còn UBND là cơ quan hành chính nhà nước thực hiện chức năng quản lý tại địa phương.

  2. Vai trò của Hội đồng nhân dân cấp xã là gì?
    HĐND cấp xã có nhiệm vụ quyết định các vấn đề quan trọng của địa phương, giám sát việc thực hiện pháp luật và nghị quyết, đồng thời đại diện cho quyền làm chủ của nhân dân địa phương.

  3. Hoạt động giám sát của HĐND cấp xã được thực hiện như thế nào?
    HĐND cấp xã thực hiện giám sát thông qua các kỳ họp, các Ban chuyên trách và các cuộc giám sát chuyên đề, tập trung vào việc thực hiện pháp luật, nghị quyết và các hoạt động của UBND cấp xã.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả hoạt động của chính quyền cấp xã?
    Cần nâng cao trình độ, năng lực của đại biểu và cán bộ cấp xã, tăng cường giám sát và tiếp xúc cử tri, hoàn thiện cơ chế phối hợp giữa các cơ quan, đồng thời ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý và điều hành.

  5. Tại sao việc tiếp xúc cử tri lại quan trọng đối với chính quyền cấp xã?
    Tiếp xúc cử tri giúp đại biểu HĐND nắm bắt kịp thời tâm tư, nguyện vọng của nhân dân, phản ánh chính xác các vấn đề thực tiễn, từ đó nâng cao chất lượng quyết định và giám sát của chính quyền địa phương.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn về tổ chức, hoạt động của chính quyền cấp xã tại thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ.
  • Đã phân tích, đánh giá thực trạng tổ chức và hoạt động của HĐND và UBND cấp xã, chỉ ra những thành tựu và hạn chế trong giai đoạn 2015-2020.
  • Đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng đại biểu, tăng cường giám sát, hoàn thiện cơ chế phối hợp và đổi mới phương thức tổ chức kỳ họp.
  • Kết quả nghiên cứu có thể làm tài liệu tham khảo cho các nhà quản lý, nghiên cứu và đào tạo trong lĩnh vực luật học và quản lý nhà nước.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, theo dõi, đánh giá hiệu quả và tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng nghiên cứu.

Quý độc giả và các nhà quản lý được khuyến khích áp dụng kết quả nghiên cứu để nâng cao hiệu quả hoạt động của chính quyền cấp xã, góp phần xây dựng bộ máy nhà nước trong sạch, vững mạnh và phục vụ nhân dân ngày càng tốt hơn.