I. Tổng Quan Tại Sao Tham Gia Của Nhân Dân Cấp Xã Quan Trọng
Dân chủ là nền tảng cốt lõi trong sự phát triển của Việt Nam. Hiến pháp năm 2013 khẳng định Nhà nước thuộc về Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân. Việc đảm bảo và phát huy quyền dân chủ, đặc biệt là quyền tham gia quản lý nhà nước, là trách nhiệm của Nhà nước. Văn kiện Đại hội XIII của Đảng nhấn mạnh phương châm “Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát và dân thụ hưởng”. Nghị quyết 27-NQ/TW khẳng định nguyên tắc tất cả quyền lực nhà nước thuộc về Nhân dân. Quyền này vừa là cơ chế đảm bảo dân chủ, vừa là giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước. Sự tham gia của Nhân dân giúp chính quyền huy động nguồn lực xã hội, tạo đồng thuận, và bảo vệ quyền lợi hợp pháp của Nhân dân. Chính quyền cấp xã (CQCX) đóng vai trò then chốt vì gần dân nhất, là nơi thực hiện chủ trương, chính sách của Nhà nước. CQCX cung cấp dịch vụ công, bảo vệ quyền lợi của Nhân dân. Do đó, Nhân dân phải được tham gia ngay từ cấp xã. Chủ tịch Hồ Chí Minh từng khẳng định tầm quan trọng của cấp xã trong bộ máy hành chính.
1.1. Tầm quan trọng của CQCX trong hệ thống quản lý nhà nước
Chính quyền cấp xã (CQCX) là cấp hành chính gần dân nhất, đóng vai trò quan trọng trong việc thực hiện chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước. CQCX là nơi trực tiếp cung cấp các dịch vụ công, giải quyết các vấn đề phát sinh trong cộng đồng và bảo vệ quyền lợi của người dân. Sự tham gia tích cực của Nhân dân vào hoạt động của CQCX góp phần tăng cường hiệu quả quản lý, đảm bảo tính minh bạch và trách nhiệm giải trình của chính quyền. Vì vậy, việc nghiên cứu và tìm ra các giải pháp để nâng cao sự tham gia của Nhân dân vào hoạt động của CQCX là vô cùng cần thiết. Điều này, cũng thúc đẩy quyền dân chủ cơ sở một cách thiết thực.
1.2. Mối liên hệ giữa tham gia của nhân dân và hiệu quả quản lý nhà nước
Sự tham gia của Nhân dân không chỉ là quyền lợi mà còn là trách nhiệm của mỗi công dân. Khi Nhân dân tham gia vào quá trình quản lý nhà nước, họ có thể đóng góp ý kiến, giám sát hoạt động của chính quyền và đảm bảo rằng các quyết định được đưa ra phù hợp với lợi ích chung của cộng đồng. Điều này giúp tăng cường tính minh bạch, trách nhiệm giải trình và hiệu quả của bộ máy nhà nước. Ngược lại, nếu Nhân dân không tham gia hoặc tham gia một cách hình thức, chính quyền có thể đưa ra các quyết định không phù hợp, gây ra sự bất bình trong xã hội. Tóm lại, sự tham gia của Nhân dân là yếu tố then chốt để xây dựng một Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa vững mạnh.
II. Thách Thức Hạn Chế Tham Gia Của Nhân Dân Vào QLNN ở TP
Mặc dù quyền tham gia quản lý nhà nước đã được Hiến định, thực tế cho thấy mức độ và nội dung tham gia của Nhân dân còn hạn chế. CQCX chưa có nhiều giải pháp hiệu quả để thu hút Nhân dân. Tính chủ động của Nhân dân còn thấp. Nội dung và mức độ tham gia chưa đa dạng. Tình trạng “hình thức” vẫn tồn tại, làm giảm tính thực chất và hiệu quả. TP.HCM, trung tâm kinh tế - xã hội lớn, cũng gặp phải tình trạng tương tự. Một số mô hình thu hút Nhân dân chỉ mới dừng ở thí điểm. Mức độ tham gia chưa sâu. Việc chưa huy động đông đảo Nhân dân gây khó khăn cho quản lý nhà nước. Trong bối cảnh phát triển giai đoạn 2021-2030, việc tăng cường tham gia của Nhân dân là yêu cầu cấp thiết.
2.1. Đánh giá tính hình thức trong các hoạt động tham gia của nhân dân
Một trong những vấn đề nổi cộm hiện nay là tính hình thức trong các hoạt động tham gia của Nhân dân. Nhiều chương trình, dự án được triển khai với sự tham gia của Nhân dân, nhưng thực chất chỉ mang tính chất bề nổi, không thực sự lắng nghe và tiếp thu ý kiến của người dân. Điều này dẫn đến sự mất lòng tin của Nhân dân vào chính quyền và làm giảm hiệu quả của các hoạt động quản lý nhà nước. Để khắc phục tình trạng này, cần có sự thay đổi trong tư duy và cách làm việc của cán bộ, công chức, tăng cường đối thoại trực tiếp với Nhân dân và tạo điều kiện để Nhân dân thực sự tham gia vào quá trình ra quyết định.
2.2. Nguyên nhân dẫn đến sự hạn chế tham gia của nhân dân vào QLNN
Có nhiều nguyên nhân dẫn đến sự hạn chế tham gia của Nhân dân vào QLNN. Thứ nhất, nhận thức của một bộ phận cán bộ, công chức về vai trò của Nhân dân trong QLNN còn hạn chế. Thứ hai, cơ chế, chính sách khuyến khích sự tham gia của Nhân dân chưa đầy đủ và hiệu quả. Thứ ba, trình độ dân trí của một bộ phận Nhân dân còn thấp, thiếu thông tin và kỹ năng để tham gia vào QLNN. Thứ tư, một số Nhân dân còn e ngại, sợ bị trù dập khi tham gia đóng góp ý kiến. Để giải quyết vấn đề này, cần có sự phối hợp đồng bộ giữa các cấp, các ngành, tăng cường tuyên truyền, phổ biến pháp luật, nâng cao trình độ dân trí và tạo môi trường thuận lợi để Nhân dân tham gia vào QLNN.
2.3. Tác động của việc thiếu tham gia của nhân dân đến hiệu quả QLNN
Việc thiếu tham gia của Nhân dân vào QLNN có thể gây ra nhiều hệ lụy tiêu cực. Các quyết định của chính quyền có thể không phù hợp với thực tế, gây ra sự bất bình trong xã hội. Ngân sách nhà nước có thể bị lãng phí do các dự án không hiệu quả. Tệ nạn tham nhũng, lãng phí có thể gia tăng do thiếu sự giám sát của Nhân dân. Uy tín của chính quyền có thể bị suy giảm do mất lòng tin của Nhân dân. Vì vậy, việc tăng cường tham gia của Nhân dân vào QLNN không chỉ là yêu cầu của pháp luật mà còn là đòi hỏi của thực tiễn.
III. Giải Pháp Cách Nâng Cao Tham Gia Của Nhân Dân Cấp Xã ở TP
Để tăng cường tham gia của Nhân dân vào quản lý nhà nước tại chính quyền cấp xã ở TP.HCM, cần một hệ thống giải pháp đồng bộ. Cần hoàn thiện pháp luật về tham gia của Nhân dân. Nâng cao nhận thức của cán bộ, công chức về vai trò của Nhân dân. Đẩy mạnh công khai minh bạch thông tin và tăng cường trách nhiệm giải trình. Đa dạng hóa hình thức thu hút tham gia phù hợp với từng đối tượng và địa bàn. Đảm bảo các điều kiện cần thiết cho Nhân dân tham gia. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin. Xây dựng bộ chỉ số đo lường và đánh giá tham gia của Nhân dân. Phát huy vai trò của các tổ chức chính trị - xã hội và ấp/khu phố.
3.1. Hoàn thiện khung pháp lý về tham gia của nhân dân vào QLNN cấp xã
Khung pháp lý hiện hành về tham gia của Nhân dân vào QLNN cấp xã còn chưa đầy đủ và cụ thể. Cần rà soát, sửa đổi, bổ sung các quy định pháp luật để đảm bảo tính thống nhất, đồng bộ và khả thi. Đặc biệt, cần quy định rõ quyền và nghĩa vụ của Nhân dân khi tham gia vào QLNN, cơ chế bảo vệ Nhân dân khi tham gia đóng góp ý kiến và trách nhiệm của chính quyền trong việc tạo điều kiện cho Nhân dân tham gia.
3.2. Nâng cao năng lực và nhận thức cho CBCC về tham gia của nhân dân
Cần tăng cường đào tạo, bồi dưỡng cho cán bộ, công chức (CBCC) về vai trò của Nhân dân trong QLNN, kỹ năng lắng nghe, đối thoại với Nhân dân và phương pháp thu hút Nhân dân tham gia vào các hoạt động của chính quyền. Đồng thời, cần xây dựng cơ chế khuyến khích, khen thưởng CBCC có thành tích trong việc tạo điều kiện cho Nhân dân tham gia vào QLNN.
3.3. Tăng cường công khai minh bạch và trách nhiệm giải trình của CQCX
Chính quyền cấp xã cần công khai, minh bạch các thông tin liên quan đến hoạt động của mình, đặc biệt là các thông tin về quy hoạch, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội, dự án đầu tư công, thu chi ngân sách và giải quyết các thủ tục hành chính. Đồng thời, cần tăng cường trách nhiệm giải trình của chính quyền trước Nhân dân, lắng nghe và giải đáp các thắc mắc của Nhân dân một cách kịp thời và thỏa đáng.
IV. Ứng Dụng Mô Hình Tham Gia Hiệu Quả Của Nhân Dân Ở TP
Nghiên cứu luận án sẽ tập trung vào việc xác định và phân tích các mô hình tham gia hiệu quả đang được áp dụng tại TP.HCM. Các mô hình này có thể bao gồm hình thức tham gia giám sát, tham gia xây dựng chính sách, tham gia quyết định, tham gia thực hiện, và tham gia kiểm tra. Phân tích các yếu tố thành công và thất bại của từng mô hình, từ đó rút ra bài học kinh nghiệm và đề xuất các giải pháp nhân rộng. So sánh sự khác biệt giữa các mô hình tham gia ở các địa phương khác nhau trong TP.HCM để xác định những yếu tố đặc thù ảnh hưởng đến hiệu quả tham gia.
4.1. Phân tích các mô hình tham gia giám sát cộng đồng tại TP.HCM
Mô hình tham gia giám sát cộng đồng có vai trò quan trọng trong việc đảm bảo tính minh bạch và trách nhiệm giải trình của chính quyền cấp xã. Các hình thức tham gia giám sát có thể bao gồm giám sát các dự án đầu tư công, giám sát việc thực hiện các chính sách xã hội, và giám sát hoạt động của cán bộ, công chức. Đánh giá hiệu quả của các mô hình này và đề xuất các giải pháp để nâng cao hiệu quả giám sát.
4.2. Nghiên cứu các hình thức tham gia xây dựng chính sách từ cơ sở
Tham gia xây dựng chính sách từ cơ sở là một hình thức quan trọng để đảm bảo rằng các chính sách được ban hành phù hợp với nhu cầu và nguyện vọng của người dân. Nghiên cứu các kênh thông tin và cơ chế để Nhân dân có thể đóng góp ý kiến vào quá trình xây dựng chính sách, từ đó giúp chính quyền đưa ra các quyết định đúng đắn.
4.3. Đánh giá hiệu quả các chương trình dân chủ cơ sở đang triển khai
Các chương trình dân chủ cơ sở như bầu cử đại biểu hội đồng nhân dân, tổ chức các cuộc họp tiếp xúc cử tri, và thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở đóng vai trò quan trọng trong việc phát huy quyền làm chủ của Nhân dân. Đánh giá hiệu quả của các chương trình này và đề xuất các giải pháp để nâng cao chất lượng và hiệu quả của các hoạt động dân chủ cơ sở.
V. Tương Lai Định Hướng Phát Triển Tham Gia Của Nhân Dân Đến 2030
Luận án sẽ đề xuất các định hướng phát triển tham gia của Nhân dân vào quản lý nhà nước tại chính quyền cấp xã ở TP.HCM đến năm 2030. Các định hướng này cần phù hợp với chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của Thành phố và xu hướng hội nhập quốc tế. Tập trung vào việc xây dựng một hệ thống quản trị nhà nước hiện đại, minh bạch, và trách nhiệm giải trình, trong đó Nhân dân đóng vai trò trung tâm. Đề xuất các giải pháp để tăng cường sự kết nối giữa chính quyền và Nhân dân thông qua việc ứng dụng công nghệ thông tin và các kênh truyền thông hiện đại.
5.1. Ứng dụng CNTT để thúc đẩy tham gia và công khai minh bạch
Việc ứng dụng công nghệ thông tin (CNTT) là một trong những giải pháp quan trọng để thúc đẩy tham gia của Nhân dân vào quản lý nhà nước và tăng cường tính công khai minh bạch. Xây dựng các cổng thông tin điện tử cung cấp đầy đủ thông tin về hoạt động của chính quyền, các diễn đàn trực tuyến để Nhân dân có thể đóng góp ý kiến, và các ứng dụng di động để Nhân dân có thể tiếp cận thông tin và dịch vụ công một cách dễ dàng.
5.2. Phát triển các chỉ số đánh giá mức độ tham gia của nhân dân
Xây dựng một bộ chỉ số đo lường và đánh giá tham gia của Nhân dân vào quản lý nhà nước là một công cụ quan trọng để theo dõi và đánh giá hiệu quả của các giải pháp thúc đẩy tham gia. Các chỉ số này cần phản ánh đầy đủ các khía cạnh của tham gia, bao gồm cả số lượng, chất lượng, và mức độ hài lòng của Nhân dân. Kết quả đánh giá sẽ giúp chính quyền điều chỉnh chính sách và giải pháp một cách kịp thời.
5.3. Nâng cao vai trò của các tổ chức chính trị xã hội trong QLNN
Các tổ chức chính trị - xã hội như Mặt trận Tổ quốc, Hội Liên hiệp Phụ nữ, Hội Nông dân, và Đoàn Thanh niên có vai trò quan trọng trong việc đại diện cho quyền lợi của Nhân dân và thúc đẩy sự tham gia của Nhân dân vào quản lý nhà nước. Chính quyền cần tạo điều kiện để các tổ chức này phát huy vai trò của mình, tham gia vào quá trình xây dựng chính sách, giám sát hoạt động của chính quyền, và giải quyết các mâu thuẫn trong xã hội.
