Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đô thị hóa và công nghiệp hóa ngày càng phát triển mạnh mẽ tại Việt Nam, việc thu hồi đất nông nghiệp để phục vụ các dự án phát triển hạ tầng, khu công nghiệp và đô thị là xu hướng tất yếu. Thị xã Cai Lậy, tỉnh Tiền Giang, được thành lập năm 2013 với định hướng trở thành đô thị trung tâm phía Tây tỉnh, đã chứng kiến quá trình thu hồi đất diễn ra nhanh chóng nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội. Theo số liệu thống kê, dân số thị xã năm 2017 đạt khoảng 125.194 người với mật độ dân số 888 người/km², trong đó lao động nông thôn chiếm tỷ lệ lớn. Quá trình thu hồi đất đã tạo điều kiện chuyển dịch lao động từ nông nghiệp sang công nghiệp và dịch vụ, tuy nhiên cũng đặt ra nhiều thách thức về việc làm và thu nhập cho lao động nông thôn.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng tác động của thu hồi đất đến việc làm và thu nhập của lao động nông thôn trên địa bàn thị xã Cai Lậy giai đoạn 2014-2017, đồng thời đề xuất các giải pháp nhằm tạo việc làm và nâng cao thu nhập cho nhóm đối tượng này. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào ba đơn vị hành chính đại diện cho các khu vực khác nhau của thị xã, với dữ liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát trực tiếp 75 hộ dân có đất bị thu hồi. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho chính quyền địa phương và các cơ quan liên quan trong việc hoạch định chính sách phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo ổn định đời sống người dân trong quá trình đô thị hóa.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết kinh tế về lao động, việc làm và thu nhập, cùng với các mô hình nghiên cứu về tác động của thu hồi đất trong quá trình đô thị hóa. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết về lao động và việc làm: Lao động được hiểu là hoạt động có mục đích, có ý thức của con người nhằm tạo ra sản phẩm phục vụ nhu cầu xã hội. Việc làm là hoạt động lao động tạo ra thu nhập hợp pháp, bao gồm làm thuê, tự làm và làm việc cho hộ gia đình. Tạo việc làm và giải quyết việc làm là các hoạt động nhằm cung cấp cơ hội việc làm cho người lao động, giảm tỷ lệ thất nghiệp và nâng cao thu nhập.

  2. Lý thuyết về đô thị hóa và thu hồi đất: Đô thị hóa là quá trình chuyển đổi cơ cấu kinh tế - xã hội từ nông nghiệp sang công nghiệp và dịch vụ, đi kèm với sự mở rộng không gian đô thị và thay đổi cơ cấu dân cư. Thu hồi đất là hành vi hành chính của Nhà nước nhằm chuyển đổi mục đích sử dụng đất phục vụ lợi ích công cộng, phát triển kinh tế - xã hội. Thu hồi đất tác động trực tiếp đến việc làm và thu nhập của lao động nông thôn, vừa có mặt tích cực như tạo việc làm mới, vừa có mặt tiêu cực như giảm đất canh tác, tăng nguy cơ thất nghiệp.

Các khái niệm chính bao gồm: lao động nông thôn, việc làm, thu nhập, đô thị hóa, thu hồi đất, tạo việc làm, giải quyết việc làm, và các nhân tố ảnh hưởng đến việc làm và thu nhập sau thu hồi đất.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu nghiên cứu bao gồm:

  • Số liệu thứ cấp: Thu thập từ các cơ quan quản lý nhà nước như UBND tỉnh Tiền Giang, Sở Tài nguyên và Môi trường, Sở Lao động Thương binh và Xã hội, Chi cục Thống kê thị xã Cai Lậy, cùng các văn bản pháp luật liên quan đến thu hồi đất và giải quyết việc làm.

  • Số liệu sơ cấp: Thu thập qua khảo sát trực tiếp 75 hộ dân có đất bị thu hồi tại ba đơn vị hành chính đại diện cho các khu vực của thị xã Cai Lậy (Phường 2, Phường 3 và Xã Long Khánh). Phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên dựa trên danh sách bồi thường do Trung tâm Phát triển quỹ đất thị xã cung cấp.

Phương pháp phân tích dữ liệu gồm:

  • Thống kê mô tả: Mô tả đặc điểm lao động, việc làm và thu nhập trước và sau thu hồi đất.

  • Phân tổ thống kê: Đánh giá mức độ ảnh hưởng của các nhân tố như độ tuổi, giới tính, trình độ học vấn đến việc làm và thu nhập.

  • Phương pháp so sánh: So sánh các chỉ tiêu việc làm, thu nhập, thời gian làm việc của lao động trước và sau thu hồi đất.

  • Phương pháp chuyên gia: Phân tích nguyên nhân dẫn đến tình trạng thất nghiệp và thiếu việc làm.

Toàn bộ dữ liệu được xử lý bằng phần mềm Excel, đảm bảo tính chính xác và khách quan trong phân tích.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tác động của thu hồi đất đến việc làm: Sau thu hồi đất, tỷ lệ lao động nông thôn có việc làm giảm khoảng 15%, trong khi tỷ lệ thất nghiệp tăng lên khoảng 10%. Thời gian làm việc bình quân của lao động giảm từ 250 ngày/năm xuống còn khoảng 210 ngày/năm, cho thấy sự giảm sút về cơ hội việc làm ổn định.

  2. Thay đổi cơ cấu ngành nghề: Trước thu hồi đất, khoảng 80% lao động tham gia vào nông nghiệp; sau thu hồi, tỷ lệ này giảm còn khoảng 60%, trong khi lao động chuyển sang công nghiệp và dịch vụ tăng từ 20% lên 40%. Tuy nhiên, chỉ có khoảng 5% lao động nông thôn chuyển sang nghề mới có thu nhập ổn định.

  3. Ảnh hưởng đến thu nhập: Thu nhập bình quân của lao động nông thôn giảm khoảng 12% sau thu hồi đất, từ mức trung bình khoảng 30 triệu đồng/năm xuống còn khoảng 26 triệu đồng/năm. Thu nhập từ nông nghiệp giảm mạnh, trong khi thu nhập từ các ngành phi nông nghiệp chưa bù đắp đủ.

  4. Nhân tố ảnh hưởng đến việc làm và thu nhập: Độ tuổi, trình độ học vấn và vốn đầu tư cá nhân là những nhân tố quan trọng ảnh hưởng đến khả năng tìm việc làm mới và nâng cao thu nhập. Lao động trẻ tuổi (15-35 tuổi) và có trình độ chuyên môn cao có tỷ lệ chuyển đổi nghề nghiệp thành công cao hơn 20% so với nhóm lao động lớn tuổi.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy thu hồi đất tại thị xã Cai Lậy đã tạo ra sự chuyển dịch cơ cấu lao động từ nông nghiệp sang công nghiệp và dịch vụ, phù hợp với xu hướng đô thị hóa và công nghiệp hóa. Tuy nhiên, sự chuyển dịch này chưa thực sự hiệu quả do nhiều lao động nông thôn thiếu kỹ năng, trình độ chuyên môn và vốn để thích ứng với công việc mới. Việc giảm diện tích đất canh tác đã làm giảm việc làm trong nông nghiệp, dẫn đến tăng tỷ lệ thất nghiệp và giảm thu nhập.

So sánh với các nghiên cứu tại huyện Bến Lức (Long An) và thị xã Gò Công (Tiền Giang), những địa phương này đã áp dụng các chính sách đào tạo nghề, hỗ trợ vốn và phát triển thị trường lao động hiệu quả hơn, giúp lao động bị thu hồi đất nhanh chóng thích nghi và nâng cao thu nhập. Kết quả này nhấn mạnh vai trò của chính sách đào tạo nghề và hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp trong quá trình đô thị hóa.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ lao động theo ngành nghề trước và sau thu hồi đất, biểu đồ thay đổi thu nhập bình quân và bảng phân tích nhân tố ảnh hưởng đến việc làm và thu nhập, giúp minh họa rõ nét các biến động và mối quan hệ nhân quả.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo nghề và chuyển đổi nghề nghiệp cho lao động nông thôn: Triển khai các chương trình đào tạo nghề phù hợp với nhu cầu thị trường lao động tại địa phương, ưu tiên lao động trẻ và lao động bị thu hồi đất. Mục tiêu nâng tỷ lệ lao động có kỹ năng nghề lên ít nhất 60% trong vòng 3 năm. Chủ thể thực hiện: UBND thị xã Cai Lậy phối hợp với các trung tâm đào tạo nghề.

  2. Phát triển thị trường lao động và sàn giao dịch việc làm: Xây dựng và nâng cao hiệu quả hoạt động của sàn giao dịch việc làm để kết nối cung - cầu lao động, cung cấp thông tin việc làm kịp thời cho người lao động. Mục tiêu tăng số lượt giới thiệu việc làm thành công lên 30% trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: Phòng Lao động - Thương binh và Xã hội thị xã.

  3. Hỗ trợ vốn và khuyến khích phát triển doanh nghiệp, hợp tác xã nông thôn: Cung cấp các gói vay ưu đãi, hỗ trợ kỹ thuật cho các hộ gia đình và doanh nghiệp nhỏ phát triển sản xuất, kinh doanh nhằm tạo việc làm tại chỗ. Mục tiêu tạo thêm 500 việc làm mới trong 3 năm. Chủ thể thực hiện: Ngân hàng Chính sách xã hội, UBND thị xã.

  4. Tăng cường quản lý và phối hợp chính sách giải quyết việc làm: Xây dựng cơ chế phối hợp giữa các ngành, địa phương và doanh nghiệp trong việc ưu tiên tuyển dụng lao động bị thu hồi đất, đồng thời giám sát việc thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ. Mục tiêu giảm tỷ lệ thất nghiệp lao động bị thu hồi đất xuống dưới 8% trong 3 năm. Chủ thể thực hiện: UBND thị xã, các sở ngành liên quan.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước địa phương: Giúp hoạch định chính sách phát triển kinh tế - xã hội, giải quyết việc làm và ổn định đời sống người dân trong quá trình thu hồi đất và đô thị hóa.

  2. Các nhà nghiên cứu và học viên cao học chuyên ngành quản lý kinh tế, phát triển nông thôn: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về tác động của thu hồi đất đến lao động nông thôn, làm tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu tiếp theo.

  3. Doanh nghiệp và nhà đầu tư trong lĩnh vực phát triển đô thị, khu công nghiệp: Hiểu rõ tác động xã hội của các dự án thu hồi đất, từ đó xây dựng các chính sách tuyển dụng và hỗ trợ lao động phù hợp.

  4. Tổ chức phi chính phủ và các tổ chức hỗ trợ phát triển cộng đồng: Sử dụng kết quả nghiên cứu để thiết kế các chương trình đào tạo nghề, hỗ trợ vốn và phát triển sinh kế cho lao động bị ảnh hưởng bởi thu hồi đất.

Câu hỏi thường gặp

  1. Thu hồi đất ảnh hưởng như thế nào đến việc làm của lao động nông thôn?
    Thu hồi đất làm giảm diện tích đất canh tác, dẫn đến giảm việc làm trong nông nghiệp khoảng 15%, đồng thời tăng tỷ lệ thất nghiệp và giảm thời gian làm việc bình quân. Tuy nhiên, nó cũng tạo cơ hội chuyển dịch lao động sang công nghiệp và dịch vụ.

  2. Lao động nông thôn có thể thích nghi với công việc mới sau thu hồi đất không?
    Khả năng thích nghi phụ thuộc vào độ tuổi, trình độ học vấn và kỹ năng nghề. Lao động trẻ và có trình độ chuyên môn cao có tỷ lệ chuyển đổi nghề nghiệp thành công cao hơn, trong khi lao động lớn tuổi và trình độ thấp gặp nhiều khó khăn.

  3. Các giải pháp nào giúp nâng cao thu nhập cho lao động bị thu hồi đất?
    Đào tạo nghề, phát triển thị trường lao động, hỗ trợ vốn cho doanh nghiệp và hộ gia đình, cùng với chính sách ưu tiên tuyển dụng lao động bị thu hồi đất là những giải pháp hiệu quả để nâng cao thu nhập.

  4. Tại sao cần phát triển sàn giao dịch việc làm ở địa phương?
    Sàn giao dịch việc làm giúp kết nối người lao động với nhà tuyển dụng, cung cấp thông tin việc làm và tư vấn nghề nghiệp, từ đó giảm tỷ lệ thất nghiệp và hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp hiệu quả.

  5. Thu hồi đất có tác động tích cực nào đến phát triển kinh tế địa phương?
    Thu hồi đất tạo điều kiện xây dựng các khu công nghiệp, khu đô thị mới, thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế, thu hút đầu tư và tạo nhiều việc làm mới trong các ngành công nghiệp và dịch vụ.

Kết luận

  • Thu hồi đất tại thị xã Cai Lậy đã làm thay đổi cơ cấu lao động, giảm việc làm trong nông nghiệp và tăng việc làm trong công nghiệp, dịch vụ, nhưng chưa đủ bù đắp cho lao động bị mất đất.
  • Thu nhập bình quân của lao động nông thôn giảm khoảng 12% sau thu hồi đất, ảnh hưởng đến đời sống người dân.
  • Độ tuổi, trình độ học vấn và vốn đầu tư cá nhân là những nhân tố quan trọng quyết định khả năng chuyển đổi nghề nghiệp và nâng cao thu nhập.
  • Các giải pháp đào tạo nghề, phát triển thị trường lao động, hỗ trợ vốn và quản lý chính sách cần được triển khai đồng bộ để giải quyết việc làm và nâng cao thu nhập cho lao động bị thu hồi đất.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho chính quyền địa phương và các bên liên quan trong việc hoạch định chính sách phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Next steps: Triển khai các chương trình đào tạo nghề, xây dựng sàn giao dịch việc làm và tăng cường phối hợp chính sách trong vòng 1-3 năm tới.

Call to action: Các cơ quan quản lý, doanh nghiệp và tổ chức hỗ trợ cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện các giải pháp đề xuất, đảm bảo quyền lợi và nâng cao đời sống cho lao động nông thôn bị thu hồi đất.