Quyền của Con Chưa Thành Niên Theo Pháp Luật Hôn Nhân và Gia Đình

Trong Luật HN&GĐ, thuật ngữ con chưa thành niên đề cập đến cá nhân dưới 18 tuổi, là đối tượng được hưởng sự bảo vệ đặc biệt do sự non nớt về thể chất và tinh thần. Pháp luật Việt Nam, cụ thể là Luật Trẻ em năm 2016 định nghĩa trẻ em là người dưới 16 tuổi. Tuy nhiên, trong nhiều quy định liên quan đến quyền lợi và nghĩa vụ, đặc biệt là trong lĩnh vực dân sự, độ tuổi 18 được sử dụng làm mốc để xác định năng lực hành vi đầy đủ. Điều này tạo ra sự khác biệt nhỏ nhưng quan trọng trong việc áp dụng các quy định pháp luật liên quan đến quyền của con trong các tình huống khác nhau. Do đó, việc hiểu rõ khái niệm con chưa thành niên là cần thiết để đảm bảo việc thực thi pháp luật một cách hiệu quả.

Việc pháp luật quy định rõ ràng và cụ thể về quyền của con chưa thành niên có ý nghĩa vô cùng quan trọng. Thứ nhất, nó thể hiện sự quan tâm của Nhà nước và xã hội đối với thế hệ tương lai. Thứ hai, nó tạo cơ sở pháp lý vững chắc để bảo vệ con trước những hành vi xâm phạm từ phía gia đình, xã hội hoặc các chủ thể khác. Thứ ba, nó góp phần nâng cao nhận thức của cộng đồng về tầm quan trọng của việc bảo vệ và tạo điều kiện cho sự phát triển toàn diện của trẻ em. Cuối cùng, những quy định này phản ánh cam kết của Việt Nam đối với các công ước quốc tế về quyền trẻ em, thể hiện trách nhiệm của quốc gia trong việc bảo vệ quyền con người.

Quyền được sống chung với cha mẹ và được cha mẹ chăm sóc, nuôi dưỡng là một trong những quyền cơ bản nhất của con chưa thành niên, được ghi nhận tại Điều 69 Luật HN&GĐ. Quyền này đảm bảo rằng trẻ em được lớn lên trong môi trường gia đình, nhận được sự yêu thương, quan tâm và chăm sóc cần thiết từ cha mẹ. Tuy nhiên, trong trường hợp cha mẹ ly hôn, việc thực hiện quyền này có thể gặp nhiều phức tạp. Tòa án sẽ phải xem xét nhiều yếu tố để quyết định ai là người trực tiếp nuôi dưỡng con, đảm bảo lợi ích tốt nhất cho con. Việc xác định quyền thăm nom của người không trực tiếp nuôi dưỡng cũng là một vấn đề quan trọng để đảm bảo con vẫn được duy trì mối quan hệ với cả cha và mẹ.

Pháp luật nghiêm cấm mọi hành vi bạo lực, xâm hại đối với trẻ em, bất kể hành vi đó được thực hiện bởi ai, kể cả cha mẹ. Con có quyền được bảo vệ khỏi bạo lực về thể chất, tinh thần, tình dục và các hình thức xâm hại khác. Nhà nước và xã hội có trách nhiệm ngăn chặn và xử lý nghiêm minh mọi hành vi vi phạm quyền này. Khi phát hiện hoặc nghi ngờ có hành vi bạo lực, xâm hại trẻ em, cần báo ngay cho cơ quan chức năng để được can thiệp kịp thời. Bảo vệ trẻ em khỏi bạo lực và xâm hại là trách nhiệm chung của toàn xã hội, cần sự chung tay của tất cả mọi người.

Con có quyền sở hữu tài sản riêng, bao gồm tài sản được tặng cho, thừa kế hoặc có được từ các nguồn thu nhập hợp pháp khác. Cha mẹ có trách nhiệm quản lý tài sản này cho con cho đến khi con đủ tuổi thành niên. Việc quản lý tài sản phải được thực hiện một cách cẩn trọng, đảm bảo an toàn và sinh lợi cho tài sản. Cha mẹ không được phép sử dụng tài sản của con cho mục đích riêng, trừ trường hợp được pháp luật cho phép và phải chứng minh rằng việc sử dụng đó là vì lợi ích của con. Bất kỳ hành vi nào gây thiệt hại đến tài sản của con đều phải bị xử lý theo quy định của pháp luật.

Việc quản lý và sử dụng tài sản của con chưa thành niên phải tuân thủ các quy định tại Điều 76 Luật HN&GĐ. Cha mẹ có quyền đại diện cho con trong các giao dịch liên quan đến tài sản, nhưng phải xin ý kiến của con nếu con từ đủ 9 tuổi trở lên. Trong trường hợp con có tài sản có giá trị lớn, cha mẹ phải được sự đồng ý của cơ quan nhà nước có thẩm quyền trước khi thực hiện các giao dịch liên quan đến tài sản đó. Việc sử dụng tài sản của con phải phục vụ cho nhu cầu sinh hoạt, học tập và phát triển của con. Mọi hành vi lạm dụng quyền quản lý tài sản, gây thiệt hại đến quyền lợi của con đều bị nghiêm cấm.

Theo Điều 81 Luật HN&GĐ, khi ly hôn, vợ chồng thỏa thuận về người trực tiếp nuôi dưỡng con; nếu không thỏa thuận được thì Tòa án quyết định giao con cho một bên trực tiếp nuôi dưỡng căn cứ vào quyền lợi về mọi mặt của con; nếu con từ đủ 7 tuổi trở lên thì phải xem xét nguyện vọng của con. Tòa án sẽ xem xét nhiều yếu tố, bao gồm điều kiện kinh tế, đạo đức, và khả năng chăm sóc của mỗi bên để đưa ra quyết định. Mục tiêu hàng đầu là đảm bảo rằng con được sống trong môi trường tốt nhất, có điều kiện phát triển toàn diện cả về thể chất và tinh thần. Lợi ích của con luôn được đặt lên hàng đầu trong quá trình này.

Người không trực tiếp nuôi dưỡng con có nghĩa vụ cấp dưỡng để hỗ trợ người trực tiếp nuôi dưỡng con trong việc chăm sóc, nuôi dưỡng con. Mức cấp dưỡng được xác định dựa trên thu nhập và khả năng của người cấp dưỡng, cũng như nhu cầu của con. Ngoài ra, người không trực tiếp nuôi dưỡng con còn có quyền thăm nom, chăm sóc con, trừ trường hợp bị Tòa án hạn chế quyền này vì lý do chính đáng. Việc thực hiện đầy đủ nghĩa vụ cấp dưỡng và tạo điều kiện cho con được thăm nom, chăm sóc bởi cả cha và mẹ là rất quan trọng để đảm bảo sự phát triển toàn diện của con chưa thành niên sau ly hôn.

Điều 586 Bộ luật Dân sự quy định về bồi thường thiệt hại do người dưới 18 tuổi gây ra. Theo đó, người chưa đủ 15 tuổi gây thiệt hại thì cha, mẹ hoặc người giám hộ phải bồi thường toàn bộ thiệt hại; nếu tài sản của cha, mẹ, người giám hộ không đủ để bồi thường thì lấy tài sản của người này để bồi thường. Người từ đủ 15 tuổi đến chưa đủ 18 tuổi gây thiệt hại thì phải bồi thường bằng tài sản của mình; nếu không đủ tài sản để bồi thường thì cha, mẹ phải bồi thường phần còn thiếu. Trách nhiệm này chỉ chấm dứt khi chứng minh được rằng mình không có lỗi trong việc quản lý, giáo dục con.

Mức bồi thường thiệt hại do con chưa thành niên gây ra được xác định dựa trên nhiều yếu tố, bao gồm mức độ thiệt hại thực tế, lỗi của người gây thiệt hại, và khả năng tài chính của người bồi thường. Tòa án sẽ xem xét tất cả các yếu tố này để đưa ra quyết định công bằng, đảm bảo quyền lợi của cả người bị thiệt hại và người phải bồi thường. Việc xác định đúng mức bồi thường có ý nghĩa quan trọng trong việc khắc phục hậu quả do hành vi của con gây ra, đồng thời răn đe, giáo dục con để tránh tái phạm.

Để hoàn thiện pháp luật về quyền của con chưa thành niên, cần tập trung vào một số vấn đề sau: (1) Rà soát và sửa đổi, bổ sung các quy định còn chồng chéo, mâu thuẫn hoặc chưa phù hợp với thực tế. (2) Xây dựng cơ chế giám sát hiệu quả việc thực thi pháp luật, đảm bảo rằng mọi hành vi xâm phạm quyền của trẻ em đều bị xử lý nghiêm minh. (3) Tăng cường công tác đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ làm công tác bảo vệ trẻ em, nâng cao năng lực chuyên môn và đạo đức nghề nghiệp. (4) Khuyến khích sự tham gia của cộng đồng vào công tác bảo vệ trẻ em, tạo môi trường an toàn và thân thiện cho trẻ em phát triển.

Để nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật về quyền của con chưa thành niên, cần thực hiện đồng bộ các giải pháp sau: (1) Tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục pháp luật, nâng cao nhận thức của cộng đồng về quyền của trẻ em. (2) Xây dựng hệ thống thông tin, dữ liệu về trẻ em, giúp các cơ quan chức năng dễ dàng tiếp cận và xử lý các vụ việc liên quan đến trẻ em. (3) Phát triển các dịch vụ hỗ trợ trẻ em, đặc biệt là trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt, như tư vấn tâm lý, trợ giúp pháp lý, và hỗ trợ tài chính. (4) Tăng cường hợp tác quốc tế trong lĩnh vực bảo vệ trẻ em, học hỏi kinh nghiệm của các nước tiên tiến và tham gia vào các hoạt động quốc tế về bảo vệ quyền trẻ em.