Tổng quan nghiên cứu

Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới (MTQG XD NTM) được Chính phủ Việt Nam phê duyệt nhằm phát triển kinh tế - xã hội nông thôn, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân. Tính đến năm 2019, chương trình đã tạo ra nhiều chuyển biến tích cực trên toàn quốc, trong đó huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên, một huyện miền núi với nhiều khó khăn về kinh tế và cơ sở hạ tầng, cũng đã đạt được những kết quả đáng kể. Dân số huyện khoảng 87.730 người, trong đó 92,6% sống ở khu vực nông thôn, thu nhập bình quân đầu người năm 2019 đạt 40,8 triệu đồng, tăng 1,6 lần so với năm 2015, tỷ lệ hộ nghèo giảm còn 9,7%.

Tuy nhiên, công tác quản lý vốn ngân sách nhà nước (NSNN) trong chương trình tại huyện Định Hóa còn nhiều hạn chế như việc sử dụng vốn chưa hiệu quả, công trình xây dựng chưa đồng bộ, nợ đọng xây dựng cơ bản kéo dài. Mục tiêu nghiên cứu là phân tích thực trạng quản lý vốn NSNN trong giai đoạn 2016-2019, đánh giá các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp hoàn thiện công tác quản lý vốn NSNN trong chương trình MTQG XD NTM tại huyện Định Hóa giai đoạn 2020-2025. Nghiên cứu có phạm vi tập trung tại huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên, với ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả sử dụng vốn, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý vốn ngân sách nhà nước và phát triển nông thôn mới. Hai mô hình chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết quản lý vốn ngân sách nhà nước: Nhấn mạnh nguyên tắc tiết kiệm, hiệu quả, tập trung và dân chủ trong quản lý vốn NSNN, đồng thời phân cấp quản lý phù hợp với đặc thù từng cấp chính quyền. Quản lý vốn NSNN trong chương trình MTQG XD NTM bao gồm các khái niệm về chủ thể quản lý (UBND các cấp, cơ quan chuyên môn), đối tượng quản lý (vốn NSNN và các dự án đầu tư), và quy trình quản lý từ lập kế hoạch, phân bổ, thực hiện đến kiểm tra, giám sát.

  2. Lý thuyết phát triển nông thôn mới: Định nghĩa nông thôn mới là khu vực có kinh tế phát triển toàn diện, cơ sở hạ tầng đồng bộ, dân trí cao, an ninh ổn định và bản sắc văn hóa được bảo tồn. Mục tiêu chương trình MTQG XD NTM là nâng cao đời sống vật chất, tinh thần, phát triển kinh tế nông thôn gắn với công nghiệp, dịch vụ và đô thị hóa.

Các khái niệm chính bao gồm: vốn đầu tư công, vốn ngân sách nhà nước, quản lý vốn NSNN, lập kế hoạch vốn, phân bổ vốn, thanh toán và quyết toán vốn, giám sát cộng đồng, và các tiêu chí xây dựng nông thôn mới.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp thu thập dữ liệu định tính và định lượng. Nguồn dữ liệu chính gồm:

  • Số liệu thống kê từ các cơ quan quản lý Nhà nước cấp Trung ương, tỉnh Thái Nguyên và huyện Định Hóa.
  • Báo cáo, tài liệu liên quan đến chương trình MTQG XD NTM giai đoạn 2016-2019.
  • Phỏng vấn, khảo sát cán bộ quản lý và người dân địa phương.

Phân tích dữ liệu sử dụng các phương pháp:

  • Phân tổ thống kê theo năm, lĩnh vực, xã để đánh giá sự biến động và phân bố vốn.
  • Phương pháp so sánh để đối chiếu kết quả thực hiện vốn qua các năm và so sánh với các địa phương khác.
  • Phân tích dãy số theo thời gian nhằm xác định xu hướng phát triển vốn và hiệu quả quản lý.
  • Phương pháp mô tả thống kê để trình bày số liệu về kế hoạch, phân bổ, thanh toán và quyết toán vốn.
  • Phương pháp đồ thị được sử dụng để trực quan hóa dữ liệu, giúp dễ dàng nhận diện các vấn đề và xu hướng.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ các dự án sử dụng vốn NSNN trong chương trình MTQG XD NTM tại huyện Định Hóa giai đoạn 2016-2019, với phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có trọng số nhằm đảm bảo tính đại diện. Thời gian nghiên cứu tập trung từ năm 2016 đến 2019, với dự báo và đề xuất giải pháp cho giai đoạn 2020-2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng lập kế hoạch và phân bổ vốn NSNN: Giai đoạn 2016-2019, huyện Định Hóa đã lập kế hoạch vốn NSNN cho chương trình MTQG XD NTM dựa trên nhu cầu thực tế và nguồn lực hiện có. Tổng vốn phân bổ bình quân trên một xã đạt khoảng 3 tỷ đồng/năm. Tuy nhiên, tỷ lệ phân bổ vốn cho các dự án chưa đồng đều giữa các xã, có xã nhận vốn thấp hơn 20% so với bình quân huyện.

  2. Hiệu quả sử dụng vốn: Tỷ lệ thanh toán vốn NSNN đạt trung bình 85% so với kế hoạch phân bổ hàng năm, trong đó năm 2019 đạt 92%, cho thấy tiến độ giải ngân được cải thiện. Tỷ lệ quyết toán vốn các dự án hoàn thành đạt khoảng 70%, còn tồn đọng quyết toán kéo dài ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý vốn.

  3. Kiểm tra, giám sát và năng lực quản lý: Khoảng 60% dự án được kiểm tra, giám sát trong giai đoạn nghiên cứu. Tỷ lệ cán bộ chuyên trách quản lý vốn NSNN có trình độ đại học trở lên chiếm trên 75%, tuy nhiên năng lực ứng dụng công nghệ thông tin và nghiệp vụ quản lý dự án còn hạn chế, ảnh hưởng đến công tác báo cáo và giám sát.

  4. Yếu tố ảnh hưởng đến quản lý vốn NSNN: Bao gồm cơ chế chính sách chưa đồng bộ, năng lực cán bộ còn yếu, sự tham gia của các tổ chức chính trị - xã hội và ý thức của nhân dân chưa cao. Ví dụ, một số xã chưa thực hiện đầy đủ quy trình lập kế hoạch và giám sát cộng đồng, dẫn đến việc sử dụng vốn chưa hiệu quả và phát sinh nợ đọng xây dựng cơ bản.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy công tác quản lý vốn NSNN tại huyện Định Hóa đã có nhiều tiến bộ, đặc biệt trong việc lập kế hoạch và giải ngân vốn. Tuy nhiên, tỷ lệ quyết toán vốn còn thấp so với yêu cầu, gây khó khăn trong đánh giá hiệu quả đầu tư. Nguyên nhân chủ yếu do năng lực cán bộ quản lý còn hạn chế, quy trình kiểm tra, giám sát chưa chặt chẽ và sự tham gia của cộng đồng chưa thực sự hiệu quả.

So sánh với các địa phương như thị xã Phổ Yên và huyện Thanh Ba, nơi có tỷ lệ huy động vốn và quyết toán vốn cao hơn 80%, huyện Định Hóa cần tăng cường công tác đào tạo cán bộ, hoàn thiện quy trình quản lý và nâng cao vai trò giám sát cộng đồng. Việc sử dụng biểu đồ thanh toán vốn theo năm và bảng phân bổ vốn theo xã sẽ giúp minh bạch và dễ dàng theo dõi tiến độ thực hiện.

Ý nghĩa của nghiên cứu là cung cấp cơ sở khoa học để hoàn thiện công tác quản lý vốn NSNN, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại huyện Định Hóa, đồng thời làm tài liệu tham khảo cho các địa phương có điều kiện tương tự.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao năng lực cán bộ quản lý vốn NSNN: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về quản lý dự án, công nghệ thông tin và nghiệp vụ tài chính cho cán bộ cấp huyện và xã. Mục tiêu đạt 90% cán bộ có chứng chỉ nghiệp vụ trong vòng 2 năm, do UBND huyện chủ trì phối hợp với các sở ngành.

  2. Hoàn thiện quy trình lập kế hoạch và phân bổ vốn: Áp dụng quy trình lập kế hoạch vốn minh bạch, có sự tham gia rộng rãi của cộng đồng dân cư và các tổ chức chính trị - xã hội. Đảm bảo kế hoạch phù hợp với nguồn lực thực tế và ưu tiên các dự án phát triển sản xuất, nâng cao thu nhập. Thực hiện ngay trong năm 2021 và duy trì hàng năm.

  3. Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát và quyết toán vốn: Thiết lập hệ thống giám sát đa chiều, bao gồm giám sát của cơ quan quản lý, cộng đồng và các tổ chức xã hội. Rút ngắn thời gian quyết toán vốn xuống dưới 6 tháng sau khi dự án hoàn thành. UBND huyện phối hợp với Ban Chỉ đạo xây dựng NTM thực hiện từ năm 2021.

  4. Khuyến khích sự tham gia của nhân dân và tổ chức chính trị - xã hội: Tăng cường tuyên truyền, vận động nhân dân tham gia vào các khâu lập kế hoạch, giám sát và đánh giá dự án. Xây dựng cơ chế khuyến khích và bảo đảm quyền lợi cho người dân tham gia. Thực hiện liên tục, có đánh giá định kỳ hàng năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý Nhà nước các cấp: Đặc biệt là các phòng Tài chính - Kế hoạch, Nông nghiệp - PTNT tại huyện và xã, giúp nâng cao hiệu quả quản lý vốn NSNN trong chương trình MTQG XD NTM.

  2. Các nhà hoạch định chính sách: Cơ quan Trung ương và địa phương có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để điều chỉnh chính sách, quy trình quản lý vốn đầu tư công phù hợp với thực tiễn.

  3. Các tổ chức chính trị - xã hội và cộng đồng dân cư: Tài liệu giúp hiểu rõ vai trò và cách thức tham gia giám sát, góp phần nâng cao tính minh bạch và hiệu quả sử dụng vốn.

  4. Nhà nghiên cứu và giảng viên trong lĩnh vực quản lý kinh tế và phát triển nông thôn: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để phát triển các nghiên cứu tiếp theo hoặc giảng dạy chuyên sâu về quản lý vốn đầu tư công và xây dựng nông thôn mới.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý vốn ngân sách nhà nước trong chương trình MTQG XD NTM là gì?
    Quản lý vốn NSNN là quá trình lập kế hoạch, phân bổ, sử dụng, kiểm tra và giám sát nguồn vốn ngân sách nhằm đảm bảo sử dụng hiệu quả, đúng mục đích trong xây dựng nông thôn mới. Ví dụ, việc phân bổ vốn phải dựa trên nhu cầu thực tế và được giám sát chặt chẽ để tránh thất thoát.

  2. Những khó khăn chính trong quản lý vốn NSNN tại huyện Định Hóa là gì?
    Khó khăn gồm năng lực cán bộ còn hạn chế, quy trình quản lý chưa đồng bộ, sự tham gia của cộng đồng chưa hiệu quả, và tỷ lệ quyết toán vốn thấp gây tồn đọng vốn. Điều này làm chậm tiến độ và giảm hiệu quả đầu tư.

  3. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả sử dụng vốn NSNN trong chương trình?
    Cần nâng cao năng lực cán bộ, hoàn thiện quy trình lập kế hoạch và phân bổ vốn, tăng cường giám sát và quyết toán kịp thời, đồng thời huy động sự tham gia tích cực của nhân dân và các tổ chức xã hội.

  4. Vai trò của cộng đồng dân cư trong quản lý vốn NSNN là gì?
    Cộng đồng dân cư tham gia từ khâu lập kế hoạch đến giám sát thi công, giúp đảm bảo tính minh bạch, phù hợp với nhu cầu thực tế và nâng cao hiệu quả sử dụng vốn. Ví dụ, giám sát cộng đồng giúp phát hiện kịp thời các sai phạm trong thi công.

  5. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn?
    Luận văn sử dụng phương pháp hỗn hợp, kết hợp thu thập số liệu định lượng từ các báo cáo, thống kê và dữ liệu định tính qua phỏng vấn, khảo sát. Phân tích số liệu bằng phương pháp thống kê mô tả, so sánh và phân tích dãy số theo thời gian.

Kết luận

  • Định Hóa đã đạt được nhiều kết quả tích cực trong xây dựng nông thôn mới, tuy nhiên công tác quản lý vốn NSNN còn nhiều hạn chế cần khắc phục.
  • Tỷ lệ thanh toán vốn đạt khoảng 85-92%, nhưng tỷ lệ quyết toán vốn còn thấp, gây tồn đọng vốn và ảnh hưởng đến hiệu quả đầu tư.
  • Năng lực cán bộ quản lý và sự tham gia của cộng đồng là những yếu tố then chốt ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý vốn NSNN.
  • Cần triển khai đồng bộ các giải pháp nâng cao năng lực cán bộ, hoàn thiện quy trình quản lý, tăng cường giám sát và huy động sự tham gia của nhân dân.
  • Nghiên cứu đề xuất các giải pháp cụ thể cho giai đoạn 2020-2025 nhằm hoàn thiện công tác quản lý vốn NSNN, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại huyện Định Hóa.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý cần tổ chức đào tạo, rà soát quy trình và tăng cường giám sát ngay trong năm 2021 để nâng cao hiệu quả sử dụng vốn NSNN trong chương trình MTQG XD NTM. Đề nghị các nhà quản lý và nghiên cứu tiếp tục theo dõi, đánh giá và cập nhật các chính sách phù hợp.