Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam, ngân sách nhà nước (NSNN) đóng vai trò trung tâm trong việc điều tiết và phát triển kinh tế vĩ mô. Đặc biệt, ngân sách xã (NSX) là cấp ngân sách cơ sở, có vai trò quan trọng trong việc đảm bảo nguồn lực tài chính cho chính quyền địa phương thực hiện các chức năng quản lý kinh tế - xã hội. Thành phố Phủ Lý, tỉnh Hà Nam, với quy mô dân số trên 135 nghìn người và diện tích tự nhiên gần 8.800 ha, là trung tâm chính trị, kinh tế và văn hóa của tỉnh. Giai đoạn 2014-2016, kinh tế thành phố tăng trưởng bình quân 14,8%/năm, thu nhập bình quân đầu người đạt khoảng 67 triệu đồng, trong đó tổng thu ngân sách năm 2016 ước đạt 957 tỷ đồng, tăng 27,06% so với năm 2015. Tuy nhiên, công tác quản lý thu ngân sách xã, phường trên địa bàn vẫn còn nhiều hạn chế như thất thu, dự toán chưa chính xác, công tác giám sát và công khai chưa hiệu quả.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng quản lý thu ngân sách xã, phường tại thành phố Phủ Lý trong giai đoạn 2014-2016, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thu ngân sách xã, góp phần thực hiện chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của địa phương đến năm 2025. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ chính quyền địa phương nâng cao năng lực quản lý tài chính, đảm bảo nguồn thu ổn định và phát triển bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, tập trung vào:

  • Lý thuyết ngân sách nhà nước: NSNN là quỹ tiền tệ tập trung của Nhà nước, bao gồm các khoản thu, chi được quyết định và thực hiện trong một năm nhằm thực hiện chức năng quản lý kinh tế - xã hội. NSX là cấp ngân sách cơ sở, do UBND xã xây dựng và HĐND xã quyết định, có vai trò quan trọng trong việc đảm bảo nguồn lực tài chính cho chính quyền địa phương.

  • Lý thuyết quản lý thu ngân sách: Quản lý thu ngân sách là quá trình sử dụng các công cụ chính sách, pháp luật để huy động các khoản thuế, phí vào NSNN, đảm bảo tính công bằng, minh bạch và hiệu quả. Quản lý thu NSX cần tuân thủ nguyên tắc pháp luật, công khai, minh bạch, bình đẳng và đảm bảo quyền lợi người nộp thuế.

  • Các khái niệm chính: Ngân sách xã, thu ngân sách nhà nước, quản lý thu ngân sách xã, dự toán thu ngân sách, chấp hành thu ngân sách, quyết toán thu ngân sách, thanh tra kiểm tra thu ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp thu thập và phân tích dữ liệu thứ cấp và sơ cấp:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thu thập từ Phòng Tài chính - Kế hoạch UBND thành phố Phủ Lý, Chi cục Thuế, Kho bạc Nhà nước, các phòng ban liên quan và 50 phiếu điều tra trắc nghiệm với cán bộ, công chức thuộc các đơn vị xã, phường.

  • Phương pháp phân tích: Tổng hợp, phân tích so sánh các chỉ tiêu thực tế với dự toán trong giai đoạn 2014-2016; đánh giá thực trạng quản lý thu ngân sách xã dựa trên các tiêu chí như tốc độ tăng trưởng thu, tỷ lệ thực hiện dự toán, mức độ thu đúng, thu đủ và công tác thanh tra kiểm tra.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung phân tích dữ liệu từ năm 2014 đến 2016, đề xuất giải pháp đến năm 2025. Điều tra xã hội học được thực hiện vào tháng 4 năm 2017.

Phương pháp nghiên cứu đảm bảo tính khoa học, khách quan và phù hợp với mục tiêu đề tài, giúp đánh giá toàn diện thực trạng quản lý thu ngân sách xã, phường trên địa bàn thành phố Phủ Lý.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng thu ngân sách ổn định và vượt kế hoạch: Tổng thu ngân sách trên địa bàn thành phố Phủ Lý tăng liên tục trong giai đoạn 2014-2016, năm 2015 tăng 15,69% so với năm 2014, năm 2016 tăng 19,29% so với năm 2015, đạt 957 tỷ đồng, vượt 20,92% kế hoạch năm 2016.

  2. Cơ cấu nguồn thu ngân sách xã chưa đa dạng và còn hạn chế: Các khoản thu ngân sách xã chủ yếu dựa vào thuế sử dụng đất, lệ phí môn bài và các khoản thu phân chia với ngân sách cấp trên. Tỷ lệ thu bổ sung từ ngân sách cấp trên vẫn chiếm tỷ trọng lớn, cho thấy khả năng tự chủ tài chính của các xã, phường còn hạn chế.

  3. Công tác lập dự toán và chấp hành thu chưa chính xác: Việc lập dự toán thu ngân sách xã chưa phản ánh đầy đủ tiềm năng nguồn thu, dẫn đến dự toán thường thấp hơn thực tế thu được. Công tác chấp hành thu còn tồn tại tình trạng thất thu, thu không kịp thời, ảnh hưởng đến cân đối ngân sách.

  4. Thanh tra, kiểm tra thu ngân sách còn hạn chế: Công tác thanh tra, kiểm tra thu ngân sách xã chưa được thực hiện thường xuyên và sâu sát, dẫn đến một số sai phạm trong quản lý thu chưa được phát hiện và xử lý kịp thời.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy thành phố Phủ Lý đã đạt được những thành tựu đáng kể trong tăng trưởng thu ngân sách, phản ánh sự phát triển kinh tế - xã hội tích cực và hiệu quả trong công tác quản lý tài chính. Tuy nhiên, cơ cấu nguồn thu ngân sách xã còn phụ thuộc nhiều vào nguồn bổ sung từ cấp trên, hạn chế tính tự chủ tài chính của các xã, phường. Điều này phù hợp với nhận định của một số nghiên cứu gần đây về phân cấp ngân sách tại Việt Nam, cho thấy sự bất cập trong phân cấp nguồn thu và nhiệm vụ chi giữa các cấp chính quyền.

Việc lập dự toán thu chưa chính xác và công tác chấp hành thu còn nhiều hạn chế có thể do năng lực cán bộ tài chính xã, phường chưa đồng đều, cùng với việc ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thu ngân sách chưa phổ biến. Các biểu đồ so sánh tỷ lệ thực hiện dự toán thu qua các năm có thể minh họa rõ nét sự chênh lệch giữa dự toán và thực tế thu, từ đó làm cơ sở cho việc điều chỉnh chính sách và kế hoạch thu phù hợp hơn.

Công tác thanh tra, kiểm tra chưa thường xuyên làm giảm hiệu quả quản lý thu, tạo điều kiện cho thất thu và sai phạm. So sánh với các địa phương khác, việc tăng cường thanh tra, kiểm tra được xem là yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả quản lý thu ngân sách xã.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện cơ chế chính sách phân cấp nguồn thu: Điều chỉnh cơ chế phân cấp nguồn thu giữa ngân sách trung ương, cấp tỉnh và cấp xã nhằm tăng tỷ lệ nguồn thu được giữ lại tại xã, phường, nâng cao tính tự chủ tài chính. Thời gian thực hiện: 2021-2025. Chủ thể thực hiện: UBND tỉnh Hà Nam phối hợp Bộ Tài chính.

  2. Nâng cao năng lực cán bộ quản lý thu ngân sách xã, phường: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ quản lý thu ngân sách, ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thu. Thời gian: 2021-2023. Chủ thể: Sở Tài chính, UBND thành phố Phủ Lý.

  3. Cải tiến công tác lập dự toán và chấp hành thu ngân sách: Áp dụng các phương pháp dự báo khoa học, dựa trên dữ liệu thực tế và tiềm năng phát triển kinh tế địa phương để lập dự toán chính xác hơn; tăng cường giám sát, đôn đốc thu kịp thời. Thời gian: 2021-2024. Chủ thể: Phòng Tài chính - Kế hoạch thành phố, UBND xã, phường.

  4. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra thu ngân sách: Thiết lập kế hoạch thanh tra định kỳ và đột xuất, xử lý nghiêm các vi phạm, nâng cao tính minh bạch và trách nhiệm giải trình trong quản lý thu ngân sách xã. Thời gian: 2021-2025. Chủ thể: Chi cục Thuế, Phòng Tài chính, UBND xã, phường.

  5. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thu ngân sách: Xây dựng hệ thống phần mềm quản lý thu ngân sách xã, phường đồng bộ, kết nối với Kho bạc Nhà nước và cơ quan thuế để nâng cao hiệu quả quản lý và minh bạch thông tin. Thời gian: 2022-2025. Chủ thể: UBND thành phố, Sở Thông tin và Truyền thông.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý tài chính cấp xã, phường: Nghiên cứu giúp nâng cao hiểu biết về quản lý thu ngân sách, áp dụng các giải pháp thực tiễn để cải thiện công tác thu ngân sách tại địa phương.

  2. Lãnh đạo UBND thành phố và các phòng ban liên quan: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển ngân sách địa phương phù hợp với thực tế và định hướng phát triển kinh tế - xã hội.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn để phục vụ cho các đề tài nghiên cứu, luận văn, luận án.

  4. Các cơ quan quản lý nhà nước về tài chính, thuế: Áp dụng các kiến nghị để hoàn thiện cơ chế quản lý thu ngân sách xã, phường, nâng cao hiệu quả công tác thanh tra, kiểm tra và giám sát thu ngân sách.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý thu ngân sách xã có vai trò gì trong phát triển kinh tế địa phương?
    Quản lý thu ngân sách xã cung cấp nguồn lực tài chính cho chính quyền địa phương thực hiện các nhiệm vụ quản lý kinh tế - xã hội, xây dựng cơ sở hạ tầng và các dịch vụ công, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững.

  2. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý thu ngân sách xã?
    Bao gồm cơ chế chính sách phân cấp ngân sách, tình hình phát triển kinh tế - xã hội địa phương, năng lực cán bộ quản lý, nhận thức của người nộp thuế và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý.

  3. Làm thế nào để nâng cao tính tự chủ tài chính của ngân sách xã?
    Bằng cách điều chỉnh cơ chế phân cấp nguồn thu, tăng tỷ lệ nguồn thu được giữ lại tại xã, phường, đồng thời nâng cao năng lực quản lý và khai thác các nguồn thu tại chỗ.

  4. Công tác lập dự toán thu ngân sách xã cần lưu ý những gì?
    Phải dựa trên cơ sở phân tích, đánh giá thực tế nguồn thu, tiềm năng phát triển kinh tế địa phương, đảm bảo tính chính xác, đầy đủ và kịp thời để phục vụ cho việc quản lý và điều hành ngân sách hiệu quả.

  5. Tại sao công tác thanh tra, kiểm tra thu ngân sách xã lại quan trọng?
    Thanh tra, kiểm tra giúp phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm, thất thu, đảm bảo tính minh bạch, công bằng trong quản lý thu ngân sách, từ đó nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính của địa phương.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và phân tích thực trạng quản lý thu ngân sách xã, phường trên địa bàn thành phố Phủ Lý, tỉnh Hà Nam trong giai đoạn 2014-2016.
  • Kết quả cho thấy thu ngân sách địa phương tăng trưởng ổn định, tuy nhiên còn tồn tại hạn chế về cơ cấu nguồn thu, năng lực quản lý và công tác thanh tra, kiểm tra.
  • Đề xuất các giải pháp hoàn thiện cơ chế phân cấp, nâng cao năng lực cán bộ, cải tiến công tác lập dự toán, tăng cường thanh tra kiểm tra và ứng dụng công nghệ thông tin.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, hỗ trợ chính quyền địa phương nâng cao hiệu quả quản lý tài chính, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, theo dõi đánh giá hiệu quả và điều chỉnh chính sách phù hợp trong giai đoạn đến năm 2025.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả quản lý thu ngân sách xã, góp phần phát triển bền vững địa phương!